لوازم خانگی ایرانی؛‌صنعت ۶۰ ساله‌ای که از گلخانه خارج نمی‌شود

به گزارش سرویس صنعت جهان صنعت نیوز؛‌ صنعت لوازم خانگی را می‌توان یکی از صنایع قدیمی ایران دانست که عمر آن به دهه ۱۳۴۰ باز می‌گردد. با وجود سابقه قابل توجه،‌ اما همانند سایر صنایع، این صنعت در مقایسه با نمونه‌های مشابه بین‌المللی شرایط رقابتی ندارد. شاید مهم‌ترین معضل این صنعت رشد گلخانه‌ای آن باشد؛ به بیان دیگر، این صنعت غالبا در یک محیط بسته و بدون رقیب توسعه پیدا کرده و تنها در زمانی توانسته رشد کند که کالاهای مشابه خارجی به واسطه ممنوعیت‌های تجاری نتوانستند آزادانه به کشور وارد شود.

رشد گلخانه‌ای صنعت لوازم خانگی

دهه ۱۳۴۰ بود که صنعت لوازم‌خانگی در ایران از حالت خیزش‌های کوچک خارج شد و سرمایه‌گذاران تازه‌ای به آن وارد شدند و به طور مشخص در سال ۱۳۴۳ با راه‌اندازی خط تولید یخچال فیلور رونق گرفت. این شرکت همکار شرکت‌های فیلکوی آمریکا و نیز هوور انگلستان بود.

هرچند از نیمه دوم دهه‌۱۳۴۰ تولیدات این صنعت رشد قابل اعتنایی را تجربه کرد اما زاد و رشد شرکت‌های مشهور ارج، آزمایش، لوازم‌خانگی پارس و پاکشوما در ایران همراه با استراتژی جایگزینی تولید داخل بود. به عبارت دیگر صنعت لوازم خانگی در ایران در گلخانه متولد شد و با حمایت‌های گوناگون دولت‌های وقت رشد را تجربه کرد.

اگرچه تولیدات واحدهای گوناگون در ایران با هم رقابت می‌کردند اما به دلیل حمایت از تولید داخل با وضع تعرفه‌های بالا برای کالاهای رقیب خارجی، تولیدات این صنعت به مصاف رقبای قدرتمندتر رفت. صنعت گلخانه‌ای لوازم خانگی در ایران اما یک ویژگی دیگر داشت و آن درجه بالای وابستگی به واردات مواد اولیه به دلیل فقدان بلوغ در صنعت پتروشیمی و فولاد کشور بود.

غروب غم‌انگیز

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رخداد بزرگ جنگ و نیز سیاست‌های مرتبط با قانون اساسی و تثبیت انقلاب و غلبه دیدگاه‌های چپ در اقتصاد کارخانه‌های بزرگ لوازم خانگی به مالکیت دولت درآمدند و غروب غم‌انگیزی بر صنعت حاکم شد.

اگرچه در دهه ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ برخی پیشرفت‌ها برای تامین مواد اولیه رخ داد اما دولتی شدن کارخانه‌ها و کاهش تولید رقابت‌ها را در داخل نیز از بین برد.

بازسازی صنعت لوازم خانگی پس از شوک انقلاب و جنگ

پس از پایان جنگ بود که دولت سازندگی برای افزایش رفاه مادی شهروندان، تولید در صنعت لوازم‌ خانگی را در دستور کار قرار داد. جوان بودن جمعیت و سونامی ازدواج نیز راه را برای افزایش تقاضا باز کرد.

از طرف دیگر در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰ برخی واحدهای بزرگ صنعتی در بخش فولاد و پتروشیمی آغاز به کار کردند و مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای برای صنعت لوازم خانگی تولید شد.

پس از آن و در سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۶ دوره دیگری از رشد و توسعه صنعت لوازم خانگی در ایران آغاز شد. با تصویب قانون جدید جذب سرمایه‌گذاری خارجی و یکسان‌سازی نرخ ارز شرایط تازه‌ای بر صنعت حاکم شد و با اجرایی شدن برجام و پیش از تحریم‌های تازه‌ ترامپ وضعیت خاصی بر صنعت حاکم بود.

تحریم ترامپ و گلخانه تازه

پس از آنکه دونالد ترامپ در آمریکا رییس‌جمهور شد در اقدامی قابل انتظار قرارداد برجام را ملغی اعلام و تصریح کرد: آمریکا از این قرارداد خارج شده و تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران آغاز می‌کند. تحریم‌های آمریکا راه درآمد ارزی ایران را بست و کارخانه‌های ایران در بخش‌های گوناگون با شرایط سخت روبه‌رو شدند.

در این سال‌ها بود که صنعت لوازم خانگی به ویژه همکاری‌های ایران با شرکت‌های کره‌جنوبی زیر تیغ تحریم‌ها رفت و شماری از فعالان این صنعت توانستند مدیران وقت در دولت و در نهادهای دیگر را متقاعد کنند که ورود کالاهای کره‌جنوبی و نیز تولید داخلی این کالاها در داخل را ممنوع و متوقف سازند.

اکنون بیش از ۵ سال است که صنعت لوازم خانگی در گلخانه زندگی می‌کند و روزی نیست که مدیران تشکل‌های کارفرمایی حالا از قاچاق این کالاها گلایه نکنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در همه سال‌های گذشته سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی حدود ۱۵ تا ۱۷درصد بوده است. همین بررسی‌ها از اطلاعات ارائه‌شده از طرف مرکز آمار ایران نشان می‌دهد متوسط سهم تولیدات لوازم خانگی از کل بنگاه‌های صنعتی حدود ۱.۶ درصد بوده، سهم صنعت لوازم خانگی از کل اشتغال صنعتی به‌طور متوسط ۸درصد گزارش شده و کاهش قدرت خرید شهروندان ایرانی منجر به کاهش تقاضای موثر برای تولیدات این بخش شده است.

لوازم خانگی ایرانی رقابتی شد؟

در ۵سال تازه‌سپری‌شده اما وعده‌های مدیران بخش خصوصی درباره رقابت‌پذیر کردن تولیدات با کالاهای مشابه به جایی نرسیده است. آمارهای غیررسمی نشان می‌دهند شهروندان ایرانی به‌رغم همه سختی‌ها ترجیح می‌دهند لوازم خانگی با نشانه‌های جهانی خریداری کنند. تلاش بنگاه‌های صنعتی تولیدکننده لوازم خانگی به‌رغم تبلیغات فراوان هنوز جایی در ذهن و سبد خرید ایرانیان باز نکرده است.

بررسی‌های انجام شده از سوی پژوهشگران در کتاب «بازآفرینی یک صنعت» نشان می‌دهد سابقه بالای تولید لوازم خانگی در ایران، برخورداری از ساختار بازاری تحت تسلط بخش خصوصی، برخورداری از سابقه همکاری با شرکت‌های خارجی و انتقال دانش از طریق این همکاری‌ها، بهبود سریع عمق ساخت داخل، گسترش زنجیره ارزش صنایع لوازم خانگی و صنایع پشتیبان از نقاط قوت صنعت لوازم خانگی در ایران است.

عمق پایین ساخت داخل در زمینه محصولات با فناوری بالا، انعطاف‌پذیری پایین تابع هزینه‌ها در برابر افزایش قیمت عوامل تولید و نوسانات قیمت ارز، تجهیزات فرسوده و دشواری نوسازی به‌روزرسانی تجهیزات، محدودیت‌های مالی، روند کاهنده عوامل تولید، عرضه‌کنندگان غیرمجاز، رقابت منفی تولیدکنندگان موجود، ضعف بهره‌مندی از برندهای ملی برای رقابت در بازارهای جهانی از نقاط ضعف این صنعت به حساب می‌آید.

تجربه ۵سال توقف واردات رسمی و پرحجم و انحصاری کردن بازار لوازم خانگی در ایران از سوی شرکت‌های داخلی و نیز حمایت‌های ارزی و ریالی از بنگاه‌های موجود باید راه را جهت بیرون آمدن از گلخانه برای این صنعت باز کرد. حالا مدیران نهادهایی که به فعالان این بخش اجازه انحصار به شرط اینکه بتوانند بازار را به لحاظ ذهنی به تولید داخل سوق دهند، ملزم می‌کند ارزیابی تازه و کارشناسانه از صنعت داشته باشند. آیا اگر هم‌اکنون و با احتساب قیمت هر دلار معادل ۶۰هزار تومان و با متوسط تعرفه صنعت واردات یا تولید داخل کالاهای برند خارجی آزاد شوند، تولیدات داخلی می‌توانند در بازار بمانند؟

این راستی‌آزمایی باید روزی انجام شود و هر روز که دیرتر شود کار سخت‌تر خواهد شد. هر روزی که صنعت لوازم خانگی در گلخانه زندگی کند ادامه آن برای طولانی‌مدت با ابهام مواجه خواهد شد. واقعیت این است که تولیدکنندگان بزرگ لوازم خانگی در به کارگیری از تکنولوژی روزآمد مثل جت می‌روند و در فقدان انتقال تکنولوژی و در غیاب سرمایه‌گذار خارجی، صنعت لوازم خانگی ایران در شرایط بدتری قرار خواهد گرفت. روزی باید برسد که بتوانیم سرمایه‌گذاری تاریخی و موجود در این صنعت را از نابودی سریع و کامل نجات دهیم.

اخبار برگزیدهصنعت و معدن