قرارداد گلستان سرآغاز کوچک شدن ایران‌زمین
اوراق امضا شده قرارداد گلستان که مورخان تحت نفوذ استعمارگرانِ اروپایی عنوان آن را عهدنامه و پیمان تریتی گذاشته‌اند و ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳ با میانجیگری دولت لندن میان ایران و روسیه امضا شد درست یک ماه بعد در ۲۴ نوامبر به دربار تهران رسید! و فتحعلی‌شاه (شاه مغول‌تبار) وقت از متن آن اطلاع یافت. این قرارداد سرآغاز مرحله سوم کوچک شدن ایران‌زمین بود- مرحله اول با شکست نظامی ایران از اسکندر مقدونی و مرحله دوم با شکست نظامی ایران در نبرد قادسیه. گور اوزلی (دارای لقب سِر) دیپلمات انگلیسی پیش‌نویس قرارداد را تهیه کرده بود! طبق این قرارداد، دولت ناآگاه تهران از اوضاع جهان و تاریخ ایران و تکالیف خود در قبال تمامیت کشور و حق شهروندان نسبت به آن، از داغستان (جنوب روسیه امروز) و شهر معروف دربند (دربنت)، تمامی گرجستان و مناطق چهارگانه ساحلی غرب آن ازجمله آبخیزستان (آبخازیا)، مناطق باکو، قره‌باغ، شکی و بخشی از طوالش که بیش از دو هزار سال گوشه شمال غربی ایران بودند و دولت‌های ایران به ویژه اشکانیان و ساسانیان برای محافظت از آنها جنگ‌ها کرده و خون‌ها داده بودند گذشت. گلستان یک روستا در قفقاز جنوبی است که این قرارداد در آنجا به امضای نیکلای رتیسچف نماینده امپراتور روسیه و میرزا ابوالحسن‌خان (معروف به ایلچی = سفیر) نماینده شاه ایران رسیده بود.
جنگ یکم روسیه با ایران که به امضای قرارداد گلستان انجامید در پی لشکرکشی روسیه به تفلیس (حاکم‌نشین گرجستان شرقی وقت) و استقرار در آن منطقه که گوشه‌ای از قلمرو ایران در قفقاز بود روی داده بود. دولت تهران با اتکا بر اتحاد خود با ناپلئون بناپارت [که ناپلئون در سال ۱۸۰۷ در تیلسیت با تزار روسیه آشتی کرد و از آن پس تعهد خود در قبال ایران را نادیده گرفت!] و اینکه ارتش ایران از لحاظ نفر پنج برابر نیروهای اعزامی روسیه به قفقاز بود وارد جنگ شده بود.
الکساندر یکم تزار وقت روسیه در آغاز سلطنت خود اعلام کرده بود که تصمیم قاطع به توسعه روسیه [به انجام رسانیدن آرزوهای پتر بزرگ و رسیدن به آب‌های گرم اقیانوس هند] دارد و از تصرف قفقاز آغاز می‌کند. این خبر باعث نگرانی دولت لندن شده بود که بیم داشت، روس‌ها از طریق ایران [که افغانستان بخشی از آن بود] و خلیج فارس به هندوستان رخنه کنند. تعرض به قلمرو ایران در قفقاز در دو ستون توسط دو ژنرال روس آغاز شده بود؛ ژنرال پاول دمترییویچ سیسیانوف حملات نظامی به باکو و ژنرال ایوان گودویچ به ارمنستان را فرماندهی می‌کردند. سیسیانوف بیستم فوریه ۱۸۰۶ و در ۵۰ سالگی در جریان معارضه با ایران در باکو کشته شد و در آخرین سال نبرد، ژنرال پیوتر کوتلیارفسکی برنده بود. دولت لندن که از پیشروی روس‌ها در قلمرو ایران نگران شده بود دست به میانجیگری زد و روس‌ها که با تعرض ارتش ناپلئون [که پس از آشتی در تیلسیت، دوباره بر ضد تزار روسیه شده بود] رو به رو بودند و نیاز به دوستی با انگلستان [دشمن شماره یک ناپلئون] داشتند با این میانجیگری و مذاکره برای ترک مخاصمه موافقت کردند مخصوصا که میانجیگری بر عهده سِر گور اوزلی- دیپلمات انگلیسی آشنا با تزار روسیه اگذار شده بود. متن قرارداد که با انشای «اوزلی تنظیم شده بود ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳ در دهکده گلستان امضا شد و برپایه آن گرجستان، مناطق ساحل دریای سیاه واقع در غرب گرجستان از جمله آبخیزستان [آبخازیا = آبخازیه]، ایمِرتیا، مگرلیا (اودیشی) و گوریا، همه داغستان (قفقاز شمالی) و ازجمله شهر دربند (دربنت)، و نیز باکو، گنجه، شیروان، شکین (شکی)، قره‌باغ، لنکران و … از ایران جدا شدند. از زمان تاسیس کشور ایران تا آن روز، تمامی قفقاز از جمله اران (قفقاز جنوبی) گوشه‌ای از خاک اصلی ایران بود و به شهادت تاریخ، ایرانیان برای محافظت این منطقه دائما و با تمامی امکانات با رومیان و اقوام مهاجر آسیای شمال شرقی جنگیده بودند.
لینک کوتاه :