چالش ریسک‌ شرعی سرمایه‌گذاری در بازارهای جهانی

غربالگری شرعی بازارهای سهام‌ جهانی به معنای تفکیک سهام مجاز و غیرمجاز مبتنی بر اصول شریعت، مهم‌ترین ابزار و روش برای اجتناب از ریسک شریعت در بازارهای سهام جهانی است. به گزارش ایبنا، جریان بین‌المللی‌ سرمایه به‌عنوان یک جریان موثر در رشد و توسعه اقتصادی جوامع از سوی کارشناسان اقتصادی مطرح است که این جریان به دو طریق سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم (FDI) و غیرمستقیم (FPI) محقق می‌شود. در بعد غیرمستقیم سرمایه‌گذاری خارجی که از آن به‌عنوان سرمایه‌گذاری در سبد مالی سایر کشورها یاد می‌شود، سرمایه‌گذاران با انواع مختلفی از ریسک‌های مالی، حقوقی و… مواجه هستند. با این حال در فضای تامین مالی اسلامی، سرمایه‌گذاران مسلمان در خارج از کشورهای خود با ریسک شریعت نیز مواجه هستند. منبع ریسک شریعت متناسب با نوع کشور و بازار مالی که در آن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند، متفاوت است که در این نوشتار درصدد تبیین منابع ریسک‌ شریعت در بازار سهام کشورهای مختلف برای سرمایه‌گذاران مسلمان خصوصا سرمایه‌گذاران ایرانی که علاقه‌مند هستند با رعایت اصول شریعت در بازارهای سهام بین‌المللی‌ سرمایه‌گذاری کنند، خواهیم پرداخت. بیشتر شرکت‌های در دسترس سرمایه‌گذاران مسلمان در بازارهای سهام، شرکت‌هایی با فعالیت‌های مختلط (ترکیبی) هستند به این معنی که در کنار انجام فعالیت‌های مبتنی بر شریعت، برخی از فعالیت‌های ناسازگار با شریعت را نیز در کنار یا ترکیب فعالیت‌های اصلی خود دارند. این امر در ارتباط با شرکت‌های فعال در بسیاری از کشورهای اسلامی همانند کشورهای حوزه خلیج فارس (امارات متحده عربی، عربستان و…) و جنوب شرقی آسیا (مالزی، اندونزی و…) نیز حاکم است. از مهم‌ترین دلایل حاکم شدن این فضا در گستره بازارهای سهام جهانی موارد ذیل است: چارچوب تامین مالی جهانی خود مبتنی بر شریعت نیست. شرکت‌ها معمولا نیازهای مالی خود را از طریق نهادها و ابزارهای مالی متعارف تامین می‌کنند. برای مثال، عدم وجود بانک‌های اسلامی در بسیاری از کشورها برای حمایت از معاملات برون‌مرزی مساله خیلی بزرگی است. به همین ترتیب بازارهای سرمایه اسلامی برای تسهیل تجارت در بسیاری از حوزه‌های قضایی توسعه‌یافته نیستند. بیمه اسلامی (تکافل) یا کم است یا برای پوشش ریسک تجارت مرتبط وجود ندارد. این سطح از شکاف بدون هیچ‌گونه انتخابی به جز دریافت خدمات از منابع متعارف رفع نخواهد شد. بنابراین بسیاری از شرکت‌ها به ناچار و به دلیل فقدان عمق و تنوع ابزارها و نهادهای مالی اسلامی با بخش تامین مالی متعارف در ارتباط هستند که همین امر مبتنی بر شریعت بودن فعالیت آنها برای سرمایه‌گذاران مسلمان علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام جهانی را با ابهام همراه می‌کند. در بسیاری موارد شرکت‌ها توسط غیرمسلمانان تاسیس یا مدیریت شده‌اند که گرچه به‌ طور کامل نیازهای حقوقی و قانونی حوزه قضایی خاصی را برآورده نمی‌کنند نیازی به پیروی از قوانین شریعت برای فعالیت خود نمی‌بینند. چنین شرکت‌هایی ممکن است در فعالیت‌های تجاری غیرقانونی همراه با مجازات (مثل قرض گرفتن با بهره یا به دست آوردن بهره سپرده‌ها و…) شرکت کنند. برخی از شیوه‌های کسب و کار برای مسلمانان ممنوع است، همان ممکن است بر غیرمسلمانان ممنوع نباشد. از جمله این موارد می‌توان به تولید و مصرف گوشت خوک و مشروبات الکلی اشاره کرد. بنابراین در این مورد نیز شرکت‌هایی که به نوعی مرتبط با فعالیت‌های غیرمجاز شرعی هستند با ریسک شریعت همراه خواهند بود. با توجه به تمامی مواردی که در ارتباط با منابع ریسک شریعت فعالیت شرکت‌های مختلط موجود در بازارهای سهام کشورهای اسلامی و غیر اسلامی بیان شد، امروزه محققان شریعت، مقامات نظارتی و دیگر بازیگران تامین مالی اسلامی با ابداع و اجرای معیارها و روش‌هایی درصدد غربالگری شریعت سهام بازارهای مالی مختلف برآمده‌اند. به این صورت که با توجه به این معیارها و روش‌ها سهام مجاز از نظر شریعت را از غیرمجاز تفکیک کرده و سرمایه‌گذاران مسلمان با دسترسی به این فهرست به راحتی و به دور از ریسک شریعت اقدام به سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام بین‌المللی‌ می‌کنند. بر اساس این راه‌حل‌ها، شاخص سهام متنوعی ارائه شده که شامل داوجونز، بورس اوراق بهادار فایننشال تایمز (FTSE)، شاخص مالی سرمایه بین‌المللی‌ مورگان استنلی (MSCI) و استاندارد اند پورز (S&P) هستند که معیارهای خود را برای تعیین انطباق با شریعت شرکت‌های سهامی در سطح بین‌الملل توسعه داده‌اند. غربالگری شرعی اوراق بهادار مالی زمینه توسعه و تعمیق بیش از پیش تامین مالی اسلامی را فراهم کرده هر چند که هم‌اکنون در ابتدای راه خود است به‌گونه‌ای که در ارتباط با فقه امامیه تاکنون اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفته در صورتی که با توجه به حجم سرمایه‌گذاری هموطنان‌مان و شیعیان سایر کشورها در بازارهای مالی بین‌المللی‌ به عنوان یک ضرورت برای توسعه تامین مالی اسلامی در نظر گرفته شود. در وضعیت اقتصادی کنونی، باید به دنبال روش‌هایی باشید که علاوه بر امکان سرمایه‌گذاری برای همه افراد، ریسک چندانی هم نداشته باشد. در دنیا روش‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. یکی از این روش‌ها، پلتفرم وام‌دهی فردبه‌فرداست که افراد در این پلتفرم‌ها با نرخ‌های متفاوت به یکدیگر وام می‌دهند. در کشور ما تنها یک پلتفرم‌ اجاره آنلاین به نام «ایران‌رنتر» وجود دارد که این روش را بومی‌سازی کرده است‌، ایران‌رنتر در واقع پلتفرم وام‌دهی فرد به فرد بر بستر وسایل است که افراد در آن به جای دارایی‌های نقدی، دارایی‌های فیزیکی خود را قرض می‌دهند. سرمایه‌گذاری در این مجموعه به این صورت است که سرمایه‌گذاران با خرید وسایل موردنیاز برای دیگر مشتریان و فروش اقساطی سود به دست آورند.