رقابت روسیه و غرب در زمین قفقاز

عرفان ناظریه – جهان صنعت نیوز ؛منطقه قفقاز جنوبی که به عنوان یکی از حوزه‌های نفوذ روسیه از آن یاد می‌شود، در حال سپری کردن دوران پرالتهابی است که می‌تواند آن را تبدیل به بستری جدید برای رقابت‌ میان روسیه و طرف‌های غربی کند. در همین راستا تحولات گرجستان و ارمنستان به عنوان دو کشور دیگر این منطقه، از جمله مصادیقی است که می‌تواند دستمایه خوبی به منظور تحلیل و تفسیر محیط سیاسی و امنیتی دینامیک قفقاز جنوبی به دست بدهد.

در واقع موضوع اصلی که در این خصوص وجود دارد، بر حول این ایده می‌گردد که کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا و فرانسه سعی می‌کنند با نفوذ در این منطقه، هم قدرت خود را برای اثرگذاری در موقعیت استراتژیک آن افزایش داده و هم اینکه بتوانند در برابر مسئله اوکراین، ابزار توازن ایجاد کنند. در همین راستا، از طرفی استفاده فرانسه از خلاء به وجود آمده در روابط ایروان و مسکو و سعی پاریس برای تصاحب جایگاه شریک اصلی امنیتی ارمنستان، در کنار ادعای روسیه مبنی بر تلاش واشینگتن به منظور تغییر دولت در گرجستان را، می‌توان در همین جهت نگریست.

ارمنستان؛ ناامید از روسیه و به دنبال شرکای جدید

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل دولت – ملت های مستقلی که تا پیش از آن زیر بیرق سرخِ داس و چکش زیست می‌کردند، روسیه سعی کرد تا نفوذ خود را بر جماهیر اقماری گذشته به روش‌های دیگر حفظ کرده و قدرت خود را در آن مناطق اِعمال کند.

در همین راستا یکی از این ابتکارات تشکیل سازمان پیمان امنیت جمعی در ۱۵ مِی ۱۹۹۲ میلادی بود که مسکو سعی داشت از طریق آن، پیمانی امنیتی – نظامی با برخی از جماهیر سابق شوروی (از جمله کشورهای قفقاز جنوبی) منعقد کرده تا کماکان به عنوان شریک اصلی و راهبردی آنها باقی بماند (هرچند که بعد تر، جمهوری آذربایجان و گرجستان به عنوان دو کشور واقع در قفقاز جنوبی از آن پیمان خارج شدند).

اما بعد از منازعات به وجود آمده میان باکو و ایروان که بر سر قره‌باغ و برخی از سرزمین‌های دیگر به وجود آمد، ارمنستان از این مسئله شکایت کرد که سازمان پیمان امنیت جمعی و روسیه به عنوان ستون اصلی آن، حمایت‌های لازم را در این درگیری‌ها از ایروان به عمل نیاورده و همین موضوع باعث شکل‌گیری تنش در روابط میان روسیه و ارمنستان شد.

در همین حال باید به این نکته نیز اشاره کرد که پس از به وجود آمدن شائبه تلاش روسیه در پاییز سال گذشته برای سرنگونی دولت پاشینیان، سطح تیرگی روابط طرفین فزونی یافت. به همین جهت، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، تلاش کرد تا بتواند برای تضمین امنیت ملی، بقای حاکمیت و حفظ یکپارچگی سرزمین خود، به سراغ شرکای دیگری برود.

بنابراین به همین دلیل بود که ایروان به سمت ناتو و کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا و فرانسه حرکت کرده و حتی با انعقاد پیمان‌های نظامی و تسلیحاتی با پاریس، به دنبال تعمیق روابط خود با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی برآمد.

در همین راستا و در کنار موارد فوق الذکر، مانورهای نظامی مشترک ارمنستان با ایالات متحده آمریکا که در ۱۵ ژولای آغاز شده و تا ۲۴ ژولای ادامه دارد نیز باعث بیش از پیش برآشفته شدن روس‌ها شد؛ به طوری که ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، پنج‌شنبه گذشته طی یک کنفرانس روتین خبری اذعان داشت که روابط نزدیک‌تر ارمنستان با ائتلاف ناتو که تحت رهبری ایالات متحده آمریکا است، نه‌ تنها باعث پشیمانی ایروان می‌شود بلکه نگرانی‌هایی برای آینده ارمنستان نیز ایجاد خواهد کرد.

بنابراین این مانور که بر روی تثبیت وظایف طرفین در جریان یک ماموریت حافظ صلح، افزایش قابلیت همکاری واحدهای شرکت کننده در ماموریت‌های بین المللی حافظ صلح و بررسی بهترین شیوه‌های برقراری ارتباطات تاکتیکی و ارتقای آمادگی یگان‌های ارمنستانی تمرکز دارد، باعث نگرانی مسکو از جایگاه و موقعیت خود، در این حوزه نفوذ سنتی‌اش گشت.

گرجستان؛ در سودای ارتباط با غرب

از طرفی دیگر گرجستان نیز که پس از فروپاشی شوروی تا چند سال هنوز تحت حاکمیت ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه اسبق شوروی، و به تبع آن تحت نفوذ روسیه قرار داشت، سرانجام طی انقلابی موسوم به گل رز (سرخ) در سال ۲۰۰۳ میلادی، توانست مناسبات جدیدی را در ساخت سیاسی خود تجربه کند.

اما حدود ۹ سال بعد یعنی در آوریل ۲۰۱۲ میلادی، بیدزینا ایوانیشویلی، یک تاجر گرجی که منابع خبری، اطلاعاتی از نزدیکی وی به روسیه را منتشر می‌کردند، توانست با تشکیل حزب رویای گرجستان، رفته رفته قدرت خود را در این کشور افزایش بدهد. به طوری که در همان سال با شکست حزب لیبرال مسلک «جنبش اتحاد ملی گرجستان»، توانست قدرت را به دست بگیرد. امروزه هم حزب رویای گرجستان با در اختیار داشتن اکثریت پارلمان این کشور و به تبع آن پست نخست‌وزیری، سیاست‌هایی را دنبال می‌کنند که به اذعان کارشناسان، در راستای پیروی و هماهنگی با منافع روسیه در گرجستان و منطقه قفقاز جنوبی است.

در واقع این موضوع از جایی تنش‌زا می‌شود که گرجستان در صدد پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا برآمده است ولی عزم نمایندگان همین حزب در پارلمان گرجستان بود که توانست با تصویب قانون «عوامل خارجی» و بدون توجه به وتوی رئیس جمهوری این کشور و همچنین اعتراضات مردم به آن، راه را برای حرکت به سمت غرب سخت و چالش برانگیز کند. بر اساس این قانون، سازمان‌های غیردولتی مستقر در گرجستان که بیش از ۲۰ درصدِ بودجه خود را از خارج این کشور دریافت می کنند، باید به عنوان کارگزار خارجی ثبت شوند.

در همین راستا و با توجه به مطالب ذکر شده، حدود ۲ هفته پیش سرویس اطلاعات خارجی روسیه (SVR) در بیانیه‌ای که نشان‌دهنده گرم‌شدن روابط مسکو با تفلیس است، تاکید کرد آمریکا به دنبال تغییر رژیم (که البته احتمالا منظورش تغییر دولت است) در گرجستان است. در این بیانیه آمده است که واشنگتن مصمم است پس از نتایج انتخابات پارلمانی آینده، به تغییر رژیم در گرجستان دست یابد. این بیانیه در ادامه ادعاهای خود مطرح کرد که دولت بایدن پیشتر نیز یک کمپین اطلاعاتی گسترده برای بدنام کردن حزب حاکم رویای گرجستان (حزب نزدیک به روسیه) توسعه داده و حالا آنها قصد دارند از این هم فراتر روند. موضوعی که اگر صحت و سقم آن را بپذیریم، نشان دهنده رقابت میان غرب و روسیه در منطقه قفقاز جنوبی است.

ماهیت رقابت‌ها در قفقاز جنوبی

در همین راستا اصلی‌ترین موضوعی که می‌توان با توجه به داده‌های موجود به آن توجه کرد، چنین است که شرایط و فرآیندهای موجود در قفقاز در حال رقم زدن مناسباتی جدیدی در این منطقه است که می‌تواند سطح جدیدی از تنش‌ها میان روسیه و غرب را رقم بزند. در واقع تیره شدن روابط ارمنستان و روسیه از طرفی و همچنین بدبینی بخشی از نخبگان سیاسی و جامعه گرجستان به مسکو به این دلیل که آن را مسبب خارجی تصویب قانون «عوامل خارجی» می‌دانند از طرفی دیگر، زمینه را برای حرکت این ۲ کشور به سوی غرب هموارتر ساخته است. همچنین استفاده غرب هم از این موارد می‌تواند در این راستا تحلیل شود که آنها خواهان این موضوع هستند تا با در رخنه در حوزه نفوذهای روسیه، در برابر پیش‌روی‌های آن در اوکراین، ابزار موازنه ایجاد کنند. موضوعی که به مرور زمان احتمالا ابعاد گسترده‌تری از آن آشکار خواهد شد.

اخبار برگزیدهسیاسی