منطقه آزاد ارس؛ از رویای پرواز تا کابوس سقوط
سفر به مناطق آزاد و خرید از بازارهای مرزی برای گردشگران پیشنهادی جذاب به نظر می‌رسد؛ سفری متفاوت و به‌صرفه. اما واقعیت چیز دیگری است. در منطقه آزاد ارس، که زمانی رونق فراوان داشت، حالا دیگر نه فروشندگان راضی هستند و نه خریداران.
هما میرزایی – جهان صنعت نیوز: منطقه آزاد ارس با بیش از ۵۰ هزار هکتار وسعت در ۱۳۰ کیلومتری شمال غرب تبریز، پس از منطقه آزاد کیش، دومین منطقه آزاد بزرگ و در حال رشد کشور است. اگر در شهر جلفا به کنار رود ارس بروید، می‌توانید برخی روستاهای کشور آذربایجان را به راحتی ببینید. این نزدیکی، در کنار عدم نیاز به اخذ ویزا، باعث شده است که هر ساله افراد بسیاری برای مقاصد گردشگری و تجاری از مرز نوردوز رد شده و به آذربایجان و ارمنستان سفر کنند. علاوه بر این، جلفا با در اختیار داشتن مراکز تجاری متعدد کوچک و بزرگ به یکی از مراکز خرید اجناس وارداتی از جمله پوشاک، لوازم آرایشی و بهداشتی، انواع شوینده و وسایل برقی تبدیل شده است. به منظور تشویق سرمایه‌گذاری در این منطقه، مزایایی همچون معافیت مالیاتی ۲۰ ساله، معافیت از عوارض گمرکی برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات صنعتی، تسهیل صدور کالاها به خارج از کشور و آزادی ورود اجناس مختلف در نظر گرفته شده است. اما بازدید میدانی از سطح شهر جلفا و صحبت با صاحبان کسب‌و‌کار و فعالین گمرکی در این منطقه نشان از اوضاع وخیم اقتصادی دارد؛ در حقیقت، حال منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس خوب نیست.
از بازار روس‌ها تا بازار مشترک مرزی؛ خبری از آن طرف مرز نیست
اگر به قصد خرید به شهر جلفا سفر کنید، اهالی چندین بازار متنوع را به شما معرفی می‌کنند؛ بازارهایی که نام آنها بسیار وسوسه‌انگیز است: بازار روس‌ها، بازار مشترک مرزی، سیتی سنتر، پاساژ مشاهیر آذربایجان و چندین و چند مرکز خرید دیگر. گردشگران با ذوق و شوق بسیار به این بازارها می‌روند، اما آن‌چه که در واقعیت با آن روبه‌رو می‌شوند آن چیزی نیست که انتظار دیدن آن را دارند.
در بازار روس‌ها خبری از اجناس روسی نیست، بلکه اکثر مغازه‌ها و غرفه‌ها به فروش پوشاک ارزان قیمت و بی‌کیفیت داخلی، چینی و یا در بهترین حالت آذربایجانی مشغولند. برخی از آنها نیز خوراکی‌های ترکیه و آذربایجان و شوینده‌های خارجی همچون صابون، شامپو، قرص ماشین ظرف‌شویی، کرم و لوازم آرایشی می‌فروشند.
در بازار مشترک مرزی نیز اوضاع به همین ترتیب است؛ خبری از فروشندگان آذربایجانی یا ترک نیست و اجناس نیز تنوع کمی داشته و از کیفیت آن‌چنانی بهره‌مند نیستند. برخی از مواد خوراکی یا لوازم آرایشی و بهداشتی تاریخ مصرفشان گذشته است و یا تقلبی هستند، که این موضوع خرید کردن را سخت‌تر نیز کرده است.
بسیاری از مشتریان به امید اینکه در منطقه آزاد دسترسی به برخی اجناس راحت‌تر است، می‌آیند و دست خالی برمی‌گردند. مساله دیگری که در بدو ورود به شهر به چشم می‌آید، تعداد زیاد مجتمع‌های تجاری لوکس و بزرگ است که در هر کدام تنها ۳ یا ۴ مغازه فعال وجود دارند. بقیه مغازه‌ها خالی افتاده‌اند و خاک آنها را گرفته است. مغازه‌هایی که باز هستند هم مشتری چندانی ندارند و اغلب صاحبان آنها با یکدیگر مشغول صحبت هستند. به جز یکی دو مرکز تجاری بزرگ و پررونق بقیه واحدهای تجاری شهر جلفا خالی هستند و به‌طور کلی اینگونه به نظر می‌آید که اقتصاد شهر وضعیت مناسبی ندارد.
۲۰ میلیون تومان اجاره می‌دهد، اما مغازه را بسته و رفته
آقای کاظمی ۲۸ سال است که در بازار جلفا مغازه پوشاک دارد، اجناس خود را از ترکیه و آذربایجان وارد می‌کند و از وضعت کسب‌و‌کار به شدت ناراضی است. او می‌گوید: «مغازه روبه‌رو را ببینید، هر ماه ۲۰ میلیون تومان اجاره می‌دهد اما اکثر روزها اصلاً مغازه‌اش را باز نمی‌کند چون برایش فرقی نمی‌کند. قبلاً از منطقه آزاد به شدت حمایت می‌شد، در جلفا همیشه کنسرت برگزار می‌شد و مسافران زیادی برای تفریح می‌آمدند. در کنار آن حتماً سری هم به بازارها می‌زدند و خرید می‌کردند. در حال حاضر، سه چهار سال است که این برنامه‌های تفریحی و هنری را قطع کرده‌اند و مسافران خیلی کم شده‌اند. همین چند روز پیش با فرماندار صحبت کردیم و خواهش کردیم که به این شرایط سروسامانی بدهد، او هم می‌گوید چه کار کنم؟»
از آقای کاظمی می‌پرسم چرا اجناس وارداتی مرغوب کم شده و بیشتر محصولات بی‌کیفیت‌تر در بازار پیدا می‌شود؟ در جواب می‌گوید: «خب، قدرت خرید مردم خیلی کم شده؛ خود من سال‌هاست اجناس با کیفیت می‌فروشم، اما افرادی که برای خرید می‌آیند به امید اجناس ارزان می‌آیند و پوشاک قیمت بالاتر را نمی‌خرند. البته همین جنس وارداتی من را در پاساژهای تبریز دو برابر می‌فروشند و مشتری هم دارد، اما اینجا پول زیاد نمی‌دهند. بازار مرزی و بازار روس‌ها تبدیل شده به محل فروش اجناس ارزان و بنجل. »
تنها عده کمی که عمده‌فروش هستند، وضعشان خوب است
آقای امیدی، فروشنده دیگری است که لوازم خانگی و ظرف و ظروف می‌فروشد. می‌گوید: «الان بلیط قطار از تبریز به جلفا ۲۰ هزار تومان است؛ افراد کم درآمد هم از این فرصت استفاده می‌کنند و برای خرید به جلفا می‌آیند، عملاً در بازارهای ما مشتری‌ها دنبال جنس ارزان هستند. اگر مثل قبل سرگرمی‌هایی مانند کنسرت برگزار کنند، مشتری جدی‌تر هم می‌آید و به دنبال آن ما هم فروشمان بهتر خواهد شد. »
از او می‌پرسم آیا بیشترین سود شما در عمده فروشی و پخش سراسری به شهرهای دیگر است؟ می‌گوید: «اصلاً این‌طور نیست. عده کمی از واردکنندگان و فروشندگان جلفا عمده فروش هستند و اتفاقا وضعشان هم خیلی خوب است، اما اکثریت به امید همین مشتری‌ها و مسافران کار می‌کنند. تا چهار پنج سال پیش در هفته دو سه کنسرت برگزار می‌شد؛ مردم می‌آمدند برای تفریح و خب خرید هم می‌کردند. به خصوص بازار لوازم خانگی و آشپزخانه به دلیل ارائه اجناس ترک با کیفیت و خوش‌قیمت فروش خوبی داشت و راضی‌کننده بود. »
هر دوی فروشندگان تاکید می‌کنند که منطقه آزاد ارس جای بسیار خوبی است، اما به حال خود رها شده و انگار صاحب ندارد.
پیاده‌روی را جایگزین کنسرت کرده‌اند؛ طبیعی است که مردم استقبال نمی‌کنند
یکی از کارمندان گمرک جلفا که تمایل نداشت خودش را معرفی کند، می‌گوید در چند سال گذشته مدیرانی بر سر کار آمدند که واقعا کاربلد نبودند. الان که دولت جدید آمده، امیدوارم از افراد باسابقه و لایق برای مدیریت منطقه آزاد ارس و شهر جلفا استفاده شود. باور کنید که مدیران بازرگانی این منطقه اصلاً با فضای تجارت آشنایی ندارند و بارها با بازرگانان درگیر شده‌اند. خیلی‌ها اینجا زد و بند می‌کنند و شبانه چندین کامیون جنس را از گمرک رد کرده و به تبریز می‌برند، در حالی‌که هر کس سهمیه مشخصی دارد. کرایه مغازه ماهیانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون است، پس صاحب جنس یا باید گران بفروشد یا باید قاچاق کند. این است که قیمت اجناس برای مسافران عادی هم بالا است و حتی با تهران برابری می‌کند. بعضی‌ها هم برگ سبز خود را که مخصوص افراد این منطقه است، به فروشندگان تهران و تبریز و شهرهای دیگر می‌فروشند.
این کارمند گمرک درباره کیفیت اجناس و اصل و تقلبی بودن آنها هم می‌گوید: «باور کنید اکثر اجناسی که به اسم ترکیه‌ای می‌فروشند، ساخت آذربایجان است و دیگر جنس اصل و باکیفیت از پوشاک تا خوراکی و شوینده و بهداشتی به سختی در بازار پیدا می‌شود. شاید زدن این حرف برایم تبعات داشته باشد، اما خب مسئولین باید بپذیرند که قوانین منطقه آزاد با سایر نقاط کشور متفاوت است؛ باید اجازه دهند تفریحات و برنامه‌های مختلف اجرا شود تا گردشگران برای سفر به اینجا انگیزه داشته باشند. مثلاً الان برنامه پیاده‌روی دسته‌جمعی را جایگزین کنسرت‌ها و اجراهای هنری کرده‌اند؛ خب، جذاب نیست، مردم نمی‌آیند. از جلفا تا نخجوان ۴۵ دقیقه راه است و ویزا هم نمی‌خواهد، باید از این ظرفیت برای جذب مسافر استفاده کرد، اما زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و امکانات رفاهی ضعیف است. در دوران مدیریت آقای عرب باقی، منطقه از وضعیت قابل قبولی برخوردار بود، اما ایشان هم استعفا کرد و افراد دیگری جایگزین شدند و منطقه آزاد به این روزی افتاد که می‌بینید. »
وضعیت مطلوب آمار و ارقام در مقابل وضعیت نامطلوب صاحبان مشاغل
آن‌چه که مسلم است، میان وعده‌ها و گزارشات رسمی مسئولین و شرایط واقعی واردکنندگان و فروشندگان این منطقه تفاوت از زمین تا آسمان است. در سال ۱۴۰۲، حجت عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد، خبر از سرمایه‌گذاری ۸۸۰ هزار میلیارد تومانی در مناطق آزاد کشور داده بود و این طرح را «بهشت سرمایه‌گذاری» خوانده بود. مجید کیانی، مدیرعامل منطقه آزاد ارس، نیز از بهبود تمام شاخص‌های اقتصادی در این منطقه خبر داده است؛ به گفته وی، در سال ۱۴۰۲، تقاضا برای سرمایه‌گذاری در این منطقه بیش از ۱۰۵ همت بوده که با ۶۶ همت آن موافقت به عمل آمده است. همچنین، صادرات نیز با رشد ۱۷ درصدی از ۱۴۷ میلیون دلار سال ۱۴۰۱ به ۱۷۲ میلیون دلار سال ۱۴۰۲ رسیده است. خبر خوب می‌تواند این باشد که این آمار و ارقام امیدوارکننده و بهبود شرایط اقتصادی منطقه بر کسب‌وکارهای کوچک این منطقه نیز تاثیرگذار باشد و فروشندگان خرد را از خطر ورشکستگی برهاند. با اعمال سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی مناسب و به‌روز از سوی دولت جدید و تلاش برای بهبود روابط اقتصادی با کشورهای خارجی در سایه رفع تحریم‌ها، منطقه آزاد ارس می‌تواند به بازگشت گردشگران و خریداران امیدوار شده و روزهای خوبی را پیش روی خود ببیند.
پیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :