سدهای تشنه و توربین‌های خاموش
هما میرزایی – جهان صنعت نیوز ؛ در روزهای آخر تابستان داغ ۱۴۰۳ به سر می‌بریم. بحران برق در این فصل با افزایش بی‌سابقه دما وارد فاز جدیدی شد. قطعی مداوم برق چه در صنایع و چه در بخش خانگی، بحث داغ ماه‌های اخیر بود و طرفداران دولت‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم همچنان بر سر این موضوع مناقشه می‌کنند که علت اصلی قطعی مداوم برق عملکرد کدام دولت است. مردم نیز چاره‌ای جز تحمل قطعی‌های گاه چند ساعته به امید رسیدن فصل پاییز ندارند. حال سوال جدیدی در اذهان مردم ایجاد شده است: چرا با وجود اینکه دمای هوا از نیمه دوم مردادماه شکسته شده و کم‌کم به فصل پاییز وارد می‌شویم، همچنان قطعی برق پابرجاست و حتی در مناطقی بیشتر نیز شده است؟ و سوالی کمی تخصصی‌تر از سوی کارشناسان مطرح شده است: آیا بارش‌های خوب بهار و تابستان بر بهبود تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی تاثیری نگذاشت؟
بهار پربارش بود، اما کشور در شرایط فوق بحرانی است
در بهار امسال، اکثر مناطق کشور با بارش‌های قابل توجه مواجه بودند و به جز مناطقی از شمال غرب و نواحی پراکنده واقع در دامنه جنوبی البرز، سایر مناطق با شرایط نرمال و ترسالی روبه‌رو شده‌اند. بر اساس گزارشی که به‌تازگی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده است، شاخص‌های مهم آب و هواشناسی حاکی از آن است که در فصل بهار سال ۱۴۰۳ میانگین بارش کل کشور نسبت به سال قبل از آن ۱۰۶ درصد و نسبت به میانگین بارش بلندمدت فصول بهار ۶۷ درصد افزایش داشته است. همچنین در ۹ ماهه اول سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ (اول مهرماه ۱۴۰۲ تا پایان خردادماه ۱۴۰۳)، میانگین بارش در کشور ۲۴۲ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت، ۲ درصد رشد داشته است. با این وجود، بنا بر گزارش مؤسسه منابع آبی جهان، ایران جزو چند کشوری است که تا ۲۰ سال آینده با شرایط فوق‌بحرانی در زمینه آب روبه‌رو خواهد بود. در حقیقت، فرسودگی زیرساخت‌ها و شبکه‌های انتقال و هدررفت بخش عظیمی از منابع آبی به دلیل همین فرسودگی و نیز نشست زمین هر ساله چندین برابر کشاورزی، صنایع و مصرف خانگی به هدررفت آب کمک می‌کند. بنا بر آمارهای موجود، میانگین فرونشست زمین در برخی کشورها ۲ الی ۳ میلی‌متر و در ایران بیش از ۲۴ میلی‌متر است.
رکورد مصرف آب در استان تهران
به گفته حسام خسروی، معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب استان تهران، در سال آبی جاری، استان تهران برای چهارمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه کرد که در تمامی دوره‌ها بی‌سابقه است. افزون بر تداوم خشکسالی، تابستان امسال گرمای بی‌سابقه‌ای در این استان به ثبت رسید و دمای هوا تا ۴۳ درجه سلسیوس در شهر تهران به ثبت رسید، ضمن آنکه گرمای شدید هوا حتی تا هفته نخست شهریورماه نیز تداوم یافت. وی ادامه داد: متأثر از گرمای هوا، مصرف آب روزانه شهروندان تهرانی نیز به رقم چهار میلیون مترمکعب و پیک مصرف لحظه‌ای به ۶۰ هزار لیتر بر ثانیه رسید که رکورد جدیدی در مصرف محسوب می‌شود.
آیا نیروگاه‌های برق‌آبی در سرزمینی همچون ایران کارایی خواهند داشت؟
می‌گویند در شرایطی که میزان بارش‌ها رضایت‌بخش بوده و بحران آب تا حدودی مرتفع شده است، استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی به تولید برق کمک بزرگی خواهد کرد. میزان پرشدگی سدهای کشور نیز نسبت به سال آبی گذشته رشد ۹ درصدی داشته و حجم ذخایر آبی سدها در سراسر کشور به ۳۴ میلیارد مترمکعب رسیده است. حتی استانی مانند سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از نقاط کشور که همواره با بحران آب دست‌به‌گریبان است، امسال می‌تواند با تکیه بر ذخایر سد دوستی و چاه‌نیمه‌های استان به بهبود شرایط در مناطق شمالی استان امیدوار باشد. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تولید برق‌آبی نیز در سه ماهه ابتدایی سال با روند افزایشی توانسته است ۷.۱ درصد از سهم کل تولید برق کشور را در دست بگیرد. در حال حاضر، نیروگاه‌های برق‌آبی نیز با ظرفیت ۱۲ هزار و ۱۴۴ مگاوات، بیش از ۱۳ درصد ظرفیت نیروگاه‌های کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در زمینه تأمین منابع آبی این نیروگاه‌ها نباید از این نکته غافل ماند که مجموع ورودی سدهای زنجیره کارون و دز به‌عنوان منابع اصلی تولید انرژی برق‌آبی در کشور، امسال ۴.۵ میلیارد مترمکعب کمتر از سال گذشته بوده است.
با کاهش سهم مصرف شرب و کشاورزی چه کنیم؟
در شرایط کنونی زیست‌محیطی ایران و با توجه به بحران آب که به احتمال زیاد در سال‌های آینده به ابربحران تبدیل خواهد شد، بسیاری از کارشناسان استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی را نادرست می‌دانند. این دسته از افراد بر این باور هستند که ذخایر آب پشت سدها برای مصرف آب شرب و کشاورزی است و استفاده از آن برای تولید برق باعث کاهش سهم مصرف خانگی شده و کشاورزان را با بحران جدی روبه‌رو خواهد کرد. همچنین کارشناسان هواشناسی پیش‌بینی می‌کنند پاییز امسال کم‌بارش خواهد بود و رهاسازی آب در توربین‌های تولید برق می‌تواند ذخایر آب را به‌طرز چشمگیری کاهش دهد. همین الان و تا پیش از آغاز پاییز نیز با تبخیر شدید آب پشت سدها طی فصل تابستان، ظرفیت این نیروگاه‌ها کاهش پیدا کرده است.
امارات موفق شد نیروگاه اتمی را طی ۵ سال به کار بیندازد؛ چرا ما نتوانیم؟
حمیدرضا صالحی، نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در این‌باره به «جهان صنعت» گفت: «ایران کشور کم‌آبی است و نیروگاه‌های برق‌آبی نمی‌توانند نقش آن‌چنانی در تأمین برق ایفا کنند. ساخت سدها و ذخیره آب در آن‌ها نیز در اصل برای مصرف آب شرب و کشاورزی است، نه تأمین برق؛ اما از آن‌جایی که این نیروگاه‌ها اصطحلاک پایینی داشته و عمر بالایی دارند، برای تأمین بخشی از برق مصرفی ایجاد می‌شوند. راه‌حل اصلی حرکت به سمت انرژی‌های پاک است. به‌طور کلی، ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ما ۹۰ هزار مگاوات است، اما در حال حاضر سهم انرژی‌های پاک در سبد انرژی مصرفی زیر ۱ درصد است. کشور همسایه ما، ترکیه، با رساندن سهم این انرژی‌ها به ۱۷ درصد رکورد زده است. در آلمان نیز در بیش از ۲ میلیون منزل مسکونی پنل‌های انرژی خورشیدی نصب شده است. ما در ایران سالانه ۳۰۰ روز آفتابی داریم که با سرمایه‌گذاری صحیح می‌توان از این ظرفیت استفاده کرد. در حال حاضر ایران جزو ۱۰ کشور اول دنیا در تولید کربن قرار دارد؛ این در حالی است که آن ۹ کشور دیگر تولید ناخالص داخلی چندین برابری ما دارند و این نشان‌دهنده میزان بسیار بالای مصرف کربن در کشور ماست. اگر کشوری همچون آمریکا یا چین کربن زیادی تولید می‌کند، از آن طرف تولید ناخالص داخلی بالایی هم دارد، اما برای ما شرایط این‌گونه نیست. دولت باید برای سوزاندن کربن عوارض تعیین کند و مصرف را پایین بیاورد و همچنین قیمت خرید برق پاک را بالا ببرد تا انگیزه کافی برای تولید برق به این روش در مردم و صنایع ایجاد شود. نیروگاه‌های اتمی مدرن نیز منبع بسیار خوبی برای تولید برق پاک هستند. همین چند روز پیش در خبرها دیدیم که امارات موفق شد چهارمین رآکتور را نیز به مدار آورده و ۳۵۰۰ مگاوات برق تولید کند. کل این پروسه طی ۵ سال انجام شد. ما نیز باید برنامه‌ریزی‌هایی انجام دهیم و زیرساخت‌هایی را فراهم آوریم که درصدی از سبد مصرفی خود را از نیروگاه‌های اتمی، بخشی را از انرژی‌های تجدیدپذیر و بخشی را از طریق نیروگاه‌های آبی و بادی تأمین کنیم. نیروگاه‌های برق‌آبی در بهترین حالت ۱۰ درصد برق کشور را تأمین می‌کنند. دولت چهاردهم باید این موضوع را بپذیرد که اگر تغییرات بنیادین اعمال نکند، ۱۹ هزار مگاوات ناترازی کنونی در سال آینده به ۲۴ هزار مگاوات خواهد رسید. بخش خصوصی در این راه از هیچ کمکی به دولت مضایقه نخواهد کرد؛ اگر بخواهند.»
پیشنهاد ویژهنفت و پتروشیمیلینک کوتاه :