تراز تجاری ؛ رکوردشکنی در مسیر اشتباه
جهان صنعت نیوز – بر اساس آخرین آمار گمرک، صادرات غیرنفتی ایران در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ به ۲۵.۸ میلیارد دلار رسیده است. این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشدی ۶.۹ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، واردات کشور در این بازه زمانی به ۳۲.۶ میلیارد دلار افزایش یافت که نسبت به سال ۱۴۰۲، ۷.۱ درصد بیشتر شده است. در نتیجه، کسری تراز تجاری ایران به ۶.۸ میلیارد دلار رسیده که افزایشی ۸ درصدی نسبت به سال گذشته را تجربه کرده است. این موضوع نشان‌دهنده شرایط نگران‌کننده در حوزه تجارت خارجی کشور است و احتمال می‌رود که در نیمه دوم سال، عملکرد تجارت خارجی به یکی از ضعیف‌ترین کارنامه‌های چند سال اخیر تبدیل شود.
با توجه به اینکه کسری تراز تجاری در سال گذشته نیز به بالاترین میزان از سال ۱۳۹۰ رسیده بود، ادامه این روند ممکن است رکورد جدیدی از بدترین تراز تجاری کشور را به ثبت برساند. هرچند بخشی از این افزایش کسری می‌تواند به تسهیل واردات کالاهایی مانند خودرو و طلا مرتبط باشد، اما بررسی بلندمدت نشان می‌دهد که عوامل ساختاری و سیاست‌های ناکارآمد نیز نقش مؤثری در تضعیف تجارت خارجی ایران ایفا کرده‌اند.
چهار عامل اثرگذار بر تشدید کسری تراز تجاری
سرویس اقتصاد کلان: یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر تجارت خارجی ایران، تحریم‌های اقتصادی است. تحریم‌ها از طریق قطع ارتباطات تجاری و محدودیت‌های مالی، به شدت بر صادرات و واردات کشور تأثیر گذاشته‌اند. به عنوان مثال، صادرات ایران به ژاپن که در سال ۱۳۹۴ به ۱.۲ میلیارد دلار می‌رسید، در سال ۱۴۰۲ به کمتر از ۱۲ میلیون دلار سقوط کرده است. وضعیت مشابهی در صادرات ایران به کره جنوبی نیز مشاهده شده، که از ۸۷۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ به حدود ۶۶ میلیون دلار در سال گذشته کاهش یافته است. این آمارها به‌خوبی نشان می‌دهند که تحریم‌ها همچنان نقش عمده‌ای در محدود کردن تجارت خارجی کشور دارند.
با این حال، سیاست‌های ارزی داخلی نیز به اندازه تحریم‌ها بر تجارت خارجی اثرگذار بوده‌اند. در سال‌های غیرتحریمی، دولت‌ها با تثبیت نرخ ارز و نادیده گرفتن تورم، صادرات را تضعیف و واردات را تقویت کرده‌اند. در دوران برجام، هرچند تراز تجاری کشور بهبود یافت، اما به دلیل تثبیت نرخ ارز، صادرات غیرنفتی رشد قابل‌توجهی نداشت. از طرف دیگر، در شرایط تحریمی، سیاست‌هایی مانند اختصاص ارز ارزان‌قیمت برای واردات (نمونه آن دلار ۴۲۰۰ تومانی) نه تنها نتوانست تورم را کنترل کند، بلکه به افزایش واردات و تشدید کسری تراز تجاری منجر شد.
سیاست‌های تجاری ناپایدار نیز مزید بر علت شده‌اند. ممنوعیت‌ها و عوارض صادراتی متعدد، بسیاری از بازارهای خارجی کالاهای ایرانی را از بین برده‌اند. این ممنوعیت‌ها که بدون برنامه‌ریزی بلندمدت و با بخشنامه‌های فوری اعمال می‌شوند، باعث شده‌اند صادرات کشور به شدت آسیب ببیند. فعالان اقتصادی این سیاست‌ها را به عنوان “خودتحریمی” تعبیر می‌کنند، زیرا تاثیرات آن‌ها در برخی موارد هم‌سنگ تحریم‌های خارجی بوده است.
یکی دیگر از مشکلات اساسی در تجارت خارجی ایران، نبود استراتژی صنعتی کارآمد است. ایران هیچ‌گاه نتوانسته یک استراتژی صنعتی مبتنی بر مزیت‌های نسبی خود تدوین کند. تمرکز بر خودکفایی در تولید همه کالاها منجر به تولید محصولات با کیفیت پایین و هزینه تمام‌شده بالا شده است که نه تنها به واردات وابسته‌اند، بلکه قدرت رقابت در بازارهای جهانی را نیز ندارند. نتیجه این رویکرد، وابستگی بالای تولیدات صنعتی به کالاهای وارداتی و صادرات محصولات کم‌ارزش افزوده مانند مواد معدنی و مشتقات نفتی است. این وضعیت باعث شده که تجارت خارجی ایران در برابر تحریم‌ها بسیار آسیب‌پذیر باشد.
در مجموع، تجارت خارجی ایران در سال‌های اخیر تحت تاثیر چهار عامل کلیدی یعنی تحریم‌ها، سیاست‌های ارزی ناکارآمد، سیاست‌های تجاری ناپایدار و نبود استراتژی صنعتی قرار گرفته است. تا زمانی که این عوامل اصلاح نشوند، بهبود قابل‌توجهی در تراز تجاری کشور دیده نخواهد شد. تجربه برجام نشان داد که تنها رفع تحریم‌ها کافی نیست و اصلاحات گسترده در سایر حوزه‌ها نیز ضروری است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانویدئولینک کوتاه :