زوال نقش هزار رنگ فرش ایرانی در سایه تحریم‌ها و کمبود نیروی کار ماهر
هما میرزایی – جهان صنعت نیوز؛ صنایع دستی به طور عام و فرش دستباف به طور خاص، یکی از صنایع قدیمی ایران است که یکی از مهم‌ترین عوامل شهرت فرهنگی، هنری و اقتصادی ایران در جهان است. در سال‌های اخیر، به دلیل انزوای ناشی از تحریم‌ها بازارهای صادراتی فرش ایرانی به ویژه در آمریکا و اروپا که پیش از این بخش بزرگی از صادرات این محصول ارزشمند را به خود اختصاص می‌دادند، از دست رفته است. نوسانات نرخ ارز و عدم تامین مواد اولیه، از دست رفتن نیروی کار متخصص و اضافه شدن رقبای جدید همچون افغانستان، هند و ترکیه صادرات فرش ایرانی را بیش از پیش در خطر نابودی و اضمحلال قرار داده است. در این خصوص با مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم، که در ادامه متن این گفت‌و‌گو را می‌خوانید.
وضعیت نیروی انسانی فعال در حوزه صنایع دستی و فرش به چه صورت است؟ آیا رضایت شغلی در این قشر وجود دارد؟ وضعیت بیمه این افراد چه‌گونه است؟
نیروی انسانی فعال در این حوزه، از حداقل امکانات که داشتن بیمه است، بی‌بهره است. علی‌رغم وجود قانونی به نام “بیمه‌های اجتماعی قالیبافان و فعالان صنایع دستی شناسه‌دار” که در سال ۸۱ به تصویب مجلس رسیده است، منابع مالی این قانون وجود ندارد. تا سال ۱۳۹۳، حدود ۶۰۰ هزار نفر بیمه شده بودند، به تدریج منابع حذف شدند و حتی سوابق بیمه این افراد از بین رفت. به طور کلی حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در این حوزه شاغل هستند، و از میان آن‌ها ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر شرایط حداقلی مانند کارت بافندگی و مدرک فنی‌و‌حرفه‌ای را دارند. در حال حاضر از این جمعیت تنها ۲۰۰ هزار نفر بیمه شده‌اند، و ۱ میلیون نفر دیگر فاقد بیمه هستند. آن ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر دیگر که دیگر هیچ.
آنطور که شنیده می‌شود، مهاجرت به متخصصین این حوزه به خصوص در بخش مرمت‌کاری نیز سرایت کرده است. در این‌باره توضیح دهید؟
به دلایل مختلفی همچون تحریم، رفع تعهدات ارزی و بازگشت فرش‌های مرمت شده به کشور، صنعت فرش تضعیف شده و به همین دلیل طراحان و مرمت‌کاران فرش در حال مهاجرت هستند. قوانین سختگیرانه‌ای از سوی قانون‌گذران اعمال می‌شود که تولیدکننده و کارفرما و به تبع آن طراحان و مرمت‌کاران را از کار بیکار کرده و به سوی مهاجرت سوق می‌دهد. برای مثال، تبصره آیین‌نامه قانون اجرای امور گمرکی می‌گوید فرش مستعمل را نمی‌توان برای مرمت و فروش و صادرات مجدد وارد کشور کرد؛ پس طبیعی است که مرمت‌کاری که بیکار مانده به کشورهای دیگر مانند ترکیه و پاکستان که به تخصشش نیاز دارند برود. نیروی انسانی که یا مهاجرت می‌کند و یا اگر هم بماند از این حرفه خارج می‌شود، دیگر میل و رغبتی به بازگشت نخواهد داشت و اینگونه است که متخصصین را از دست می‌دهیم.
بازار داخلی صنایع دستی و فرش دستباف را چه‌گونه ارزیابی می‌کنید؟ با توجه به قیمت‌های گزاف این محصولات عملا بخش بزرگی از جامعه قدرت خرید آن‌ها را از دست داده‌اند.
به طور کلی صنایع دستی و فرش دستباف جزو نیازهای اساسی طبقه‌بندی نمی‌شوند. وقتی شرایط اقتصادی بد است، مردم تنها به اولویت‌های اساسی برای گذران زندگی می‌اندیشند و محصولاتی همچون صنایع دستی از سبد خرید آن‌ها خارج می‌شود. این بازار هم مانند بازارهای دیگر کوچک شده است، و آن‌هایی هم که می‌خرند فرش‌های قاچاق وارداتی که عمدتا از افغانستان وارد کشور می‌شوند را می‌خرند. تشخیص این فرش‌ها از فرش ایرانی برای فرد غیر متخصص سخت است و قیمت آن‌ها هم پایین‌تر است. قاچاقچیان از این عدم آگاهی و ارزانی استفاده کرده و محصولات قاچاق خود را به فروش می‌رسانند. البته قرار بر این است که کارگروهی مشترک با پلیس امنیت قتصادی تشکیل دهیم و تا جایی که می‌شود جلوی قاچاق را بگیریم.
در صورت اجرایی شدن سیاست تک‌نرخی شدن ارز، صادرات صنایع دستی به طور عام و فرش دستباف به طور خاص شاهد چه تغییراتی خواهد بود؟
ارز تک نرخی واقعیت و ضروریتی است که در همه نظام‌های اقتصادی جهان به کار گرفته می‌شود. رانت‌های به وجود آمده در طول سالیان به دلیل وجود چندین نرخ متنوع، آنچنان زیاد است که تغییر شرایط را سخت کرده است. برای مثال، ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف و ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومنی را جایگزین آن می‌کنند، خب اصل ماجرا همچنان پابرجا است و تغییری نکرده است. متاسفانه در دولت سیزدهم، این موضوع بیشتر از قبل هم شد. در دولت چهادهم هم وزیر اقتصاد و هم رئیس سازمان توسعه و تجارت بر لزوم تک نرخی شدن ارز تاکید کرده‌اند. شاید در کوتاه مدت نتوان ارز را تک نرخی کرد، اما حداقل از چند نرخی شدن بیش از این جلوگیری خواهد شد. سیستم اداره کشور با ارز تک نرخی سیستمی است که در تمام کشورهای جهان پیاده شده و در نتیجه کار پیچیده‌ای نیست. یکی از کلیدهای افزایش صادرات و مبارزه با فساد همین تک نرخی کردن ارز است. نکته دیگر این است که در صورت تک نرخی شدن ارز، نرخ آن نباید از سوی دولت تحمیل شود.
آیا اصلاحی در قوانین مربوط به رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان به وجود آمده است؟
خیر، قوانین همچنان به شکل گذشته هستند. صحبت از ایجاد سامانه‌ای هست که ارز در آن سامانه عرضه شود، اما هنوز ساز و کار آن مشخص و روشن نشده است. در اواخر دولت آقای رئیسی مصوبه‌ای در حوزه صنایع دستی و فرش تصویب شد که بر اساس آن تعهد ارزی بر اساس ارزش مواد اولیه محاسبه شود، اما بانک مرکزی تا این لحظه این مصوبه ر اجرایی نکرده است. اگر بانک مرکزی موفق شده است نرخ ارز را تا این لحظه ثابت نگه دارد، این ثبات با سرکوب تقاضا و سختگیرانه‌تر کردن رفع تعهدات ارزی و طولانی‌تر کردن مدت زمان تخصیص ارز برای واردات انجام گرفته است. آقای همتی، وزیر اقتصاد و آقای دهقان دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت هر دو درباره ارز تک نرخی و رفع تعهد ارزی صحبت کرده‌اند، اما اینکه در عمل چه پیش خواهد آمد و چه‌قدر از مشورت بخش خصوصی استفاده خواهد شد، مشخص نیست.
تاثیر تحریم‌های خارجی بر صنایع دستی و فرش دستباف ایران چه‌گونه بوده است؟
تحریم‌های خارجی که همیشه بوده‌اند، و با اتفاقات اخیر به احتمال زیاد بیشتر هم بشوند. در حال حاضر صحبت از این می‌شود که نظام قصد دارد مساله FATF را حل کند. اگر این اتفاق بیفتد، اتفاق مثبتی است که می‌تواند در کنار رفع تحریم‌ها به اقتصاد و صادرات صنایع کمک بزرگی کند. البته رفع تحریم‌ها در گرو اصلاح و بهبود روابط بین‌المللی است، که الان زمان مناسبی برای انجام این اصلاحات نیست. به این ترتیب، گمان نمی‌کنم سال ۱۴۰۳ سال خوبی باشد و به احتمال زیاد روند نزولی در اقتصاد ادامه‌دار خواهد بود.
اخبار برگزیدهصنعت و معدن
لینک کوتاه :