سوریه بدون اسد: چه کسی حکومت خواهد کرد؟

جهان صنعت نیوز – در مسیر دمشق از مرز سوریه با لبنان، پست‌های ارتش سوریه خالی از نیرو بودند. مسیر آسفالت پر بود از لباس‌های نظامی که توسط نیروهای بشار اسد رها شده بودند. این نیروها به سرعت لباس‌های غیرنظامی پوشیده و از شورشیانی در حال پیشروی، فرار کرده بودند. پوسترهایی با تصویر بشار اسد پاره شده و تخریب شده بودند. کمتر از دو هفته پس از شروع پیشروی شورشیان، رژیم سقوط و بشار اسد به مسکو فرار کرده بود. در دمشق و سراسر کشور، سوری‌ها از شروعی تازه شادی می‌کردند و امیدوارند روابط خود با جهان را از نو آغاز کنند.

این آغاز تازه چگونه خواهد بود؟

آینده سوریه بستگی به این دارد که آیا اپوزیسیون چندشاخه‌ای این کشور، که اکنون دشمن مشترک خود را از دست داده است، می‌تواند متحد شود و یک دولت مدنی فدرال برای سراسر سوریه تشکیل دهد، یا اینکه نزاع‌های داخلی آن‌ها را به جنگ داخلی دیگری می‌کشاند.

نشانه‌های اولیه امیدوارکننده اما هنوز برای اطمینان بسیار زود است. شورشیان، به‌ویژه هیات تحریر الشام، شاخه‌ای سابق از القاعده که طی چند سال گذشته بخشی از شمال غرب سوریه را کنترل می‌کرده است، اعلام کرده‌اند که از تجربیات تغییر رژیم‌های گذشته در دنیای عرب درس گرفته‌اند. برخلاف عراق و لیبی، این گذار قدرت به‌صورت محلی و نه توسط قدرت‌های خارجی یا بازگشت تبعیدیان مدیریت می‌شود.

شورشیان از پلیس و مقامات مدنی خواسته‌اند که تا زمان اعلام دولت وحدت ملی در سمت‌های خود باقی بمانند. آن‌ها مقررات منع رفت‌وآمد اعمال کرده‌اند که به‌طور کلی مانع غارت در پایتخت شده بود (به استثنای سرقت ظروف از کاخ ریاست جمهوری). اگرچه بیشتر شورشیان از اکثریت سنی هستند که به‌طور خاص تحت سرکوب رژیم اسد قرار داشتند، لحن فرقه‌گرایانه خود را کاهش داده و وعده داده‌اند که از اقلیت‌های متعدد سوریه محافظت کنند.

پیچیدگی اوضاع سوریه

با این حال، اوضاع در سوریه به‌طور تاریخی پیچیده بوده است. تقسیم عملی سوریه که در دوران رژیم اسد شکل گرفته بود، اکنون پس از سقوط او شدت یافته است. شورشیان از مناطق شمال، شرق و جنوب کشور با نظم چشمگیری در روزهای اخیر تصرف خود را هماهنگ کرده بودند. اما فروپاشی رژیم اسد سریع‌تر از آنچه انتظار داشتند رخ داد، و بنابراین آن‌ها زمان کافی برای برنامه‌ریزی برای روز بعد از سقوط رژیم نداشتند. هر یک از چهار گروه اصلی شورشیان – شورشیان سنی مورد حمایت ترکیه در شمال غرب، کردها در شمال و شرق، شورشیان مورد حمایت اردن در جنوب، و وفاداران باقی‌مانده از رژیم اسد در غرب – دارای ارتش‌های مخصوص به خود هستند. هر یک از این گروه‌ها طی روزهای اخیر از سلاح‌ها، زمین‌ها و منابع اقتصادی به دست آمده از سقوط رژیم بهره‌مند شده‌اند. رقابت بر سر این منابع و همچنین بسته بازسازی کشور که هزینه آن حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است، می‌تواند تنش‌های جدیدی ایجاد کند.

رهبری مورد مناقشه

در ساعات اولیه پس از سقوط رژیم اسد، آتش‌بس شکننده میان گروه‌های مختلف آغاز به شکستن کرد و در منبج، در خط مرزی میان اعراب مورد حمایت ترکیه در شمال غرب و کردها در شمال شرق، درگیری‌ها شعله‌ور شد. سوری‌ها به خوبی به یاد دارند که سقوط دیکتاتورهای عراق و لیبی منجر به یک دهه جنگ داخلی میان جانشینان احتمالی آن‌ها شد. آن‌ها همچنین می‌دانند که مدیریت روابط با همسایگان چقدر دشوار خواهد بود. در هتلی پنج ستاره در دمشق، شب ۸ دسامبر، موسیقی جاز آرامش‌بخش که هنگام سرو شام پخش می‌شد، گاهی با صدای حملات هوایی اسرائیل به یک پایگاه نظامی نزدیک قطع می‌شد.

قوی‌ترین گزینه برای رهبری سوریه، ابو محمد الجولانی، رهبر ۴۲ ساله هیات تحریر الشام است که تنها ۱۱ روز قبل حمله شورشیان را از مقر خود در ادلب آغاز کرده بود. الجولانی اکنون از نام اسلامی خود دست کشیده و با عنوان “احمد الشرقا” شناخته می‌شود. او اطمینان داده است که قوانین سختگیرانه اسلامی اعمال نخواهد شد و مسیحیان و زنان در امان خواهند بود. اما گذشته او به‌عنوان رهبر القاعده در سوریه و سرکوب بی‌رحمانه رقبای خود، باعث نگرانی بسیاری شده است.

چالش‌های پیش رو

هر کس در دمشق قدرت را به دست بگیرد، کنترل تمام سوریه برای او دشوار خواهد بود. در شمال شرق، کردها به دنبال این خواهند بود که با تکیه بر چند صد نیروی آمریکایی مستقر در منطقه، تلاش‌ها برای بازگرداندن میادین نفتی سودآور، منابع کشاورزی کشور، و شهرهای عرب‌نشینی که تحت کنترل آن‌ها هستند، حاکمیت مرکزی را ناکام بگذارند. در منبج و رقه، آن‌ها هم‌اکنون با نیروهای مورد حمایت ترکیه می‌جنگند تا خودمختاری خود را که در دوران اسد ایجاد کردند، حفظ کنند. در روستاهای کوهستانی بالای سواحل مدیترانه، نیروهای وفادار اسد نیز باید تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند بجنگند یا حکومت اکثریت سنی را بپذیرند. علاوه بر تسلیحات سنگینی که از نیروهای رژیم به‌دست آورده‌اند، ممکن است آن‌ها به دنبال حمایت روسیه باشند که هنوز در منطقه پایگاه دریایی و هوایی دارد و احتمالاً برای حفظ آن با ترکیه و حاکمان جدید سوریه وارد مذاکره خواهد شد.

فعالان سیاسی غیرنظامی در اپوزیسیون تبعیدی در ترکیه، به‌نظر می‌رسد که فعلاً به حاشیه رانده شده‌اند. بر اساس نقشه راهی که در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل تصویب شد، قرار بود کمیسیون مذاکره سوریه (SNC) نقش اپوزیسیون را در انتقال قدرت در سوریه مدیریت کند. این کمیسیون مأموریت داشت که قانون اساسی جدیدی تهیه، انتخابات را ظرف ۱۸ ماه برگزار کند و نیروهای شبه‌نظامی مختلف سوریه را در قالب ارتشی که نماینده اقوام و گروه‌های مذهبی کشور باشد، ادغام کند. اما به‌نظر می‌رسد نیروهای حاضر در میدان تمایلی به کناره‌گیری از قدرت ندارند.

برخی امیدوارند که قدرت‌های خارجی بتوانند به شورشیان کمک کنند تا شوراهای سیاسی و نظامی مشترک تشکیل دهند یا حتی یک دولت وحدت ملی ایجاد کرده و مسیر انتقال قدرت مشترک را هموار کنند. اما آمریکا احتمالاً اقدام زیادی در این زمینه انجام نخواهد داد. دونالد ترامپ در حساب کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «این جنگ ما نیست. بگذارید خودش حل شود. دخالت نکنید!»

پس از ۱۳ سال جنگ داخلی و فقر، جمعیتی خسته دعا می‌کنند که انتقال قدرت صلح‌آمیز باشد، امری که در دنیای عرب به‌ندرت رخ داده است. با وجود این حجم از اختلافات داخلی و خارجی در سوریه، دستیابی به توافق بسیار دشوار خواهد بود.

پیشنهاد ویژه