سال ۲۰۲۴: نقطه عطف مهاجرت تاریخی دانشجویان ایرانی
مهاجرت بی‌سابقه نخبگان ایرانی در سال ۲۰۲۴ نشان‌دهنده بحران سرمایه انسانی و نیاز به اصلاحات اقتصادی و سیاسی است.
جهان صنعت نیوز – در سال ۲۰۲۴، مهاجرت نخبگان ایرانی به بالاترین سطح تاریخی خود رسید و کاهش سرمایه انسانی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شد. سختی‌های اقتصادی، تورم، کاهش ارزش پول ملی و نبود فرصت‌های شغلی، همراه با بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی، از دلایل اصلی این موج مهاجرت هستند. این خروج جمعی به از دست دادن ظرفیت نوآوری و بهره‌وری کشور منجر شده و بسیاری از مهاجران به طور دائم در خارج مستقر می‌شوند. در این میان، ایران با کمبود مهارت‌ها و آسیب به صنایع کلیدی مواجه شده است. برای معکوس کردن این روند، اصلاحات اقتصادی، ثبات سیاسی و سیاست‌های تشویق بازگشت متخصصان ضروری به نظر می‌رسد، اما اجرای چنین سیاست‌هایی به اراده سیاسی قوی نیاز دارد.
مهاجرت دائمی نخبگان؛ تهدیدی جدی برای توسعه ایران
تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در سال ۲۰۲۴ به بالاترین سطح تاریخی خود رسید، که نشان‌دهنده موج بی‌سابقه‌ای از مهاجرت است که به طور پیوسته سرمایه انسانی کشور را کاهش می‌دهد. این خروج جمعی به یک چالش حیاتی برای ایران اشاره دارد: از دست دادن نخبگان تحصیلی و متخصصان ماهر در زمانی که توسعه کشور به حفظ و پرورش استعدادها وابسته است. این مهاجرت‌ها نشانه‌ای از مسائل عمیق‌تر و سیستماتیکی است که کشور با آن‌ها دست‌به‌گریبان است.
علل این پدیده به همان اندازه که پیچیده‌اند، به هم مرتبط هستند. سختی‌های اقتصادی که بر اثر سال‌ها تحریم تشدید شده‌اند، چشم‌انداز مالی ناامیدکننده‌ای ایجاد کرده‌اند. تورم بالا، کاهش ارزش پول ملی، و کمبود فرصت‌های شغلی جوانان ایرانی را نسبت به آینده خود سرخورده کرده است. این شرایط با ناامیدی‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی، از جمله تهدید مداوم درگیری‌های منطقه‌ای، تشدید شده است. ترکیب این عوامل، نه تنها دانشجویان، بلکه کارگران، کارآفرینان و پناهجویان را نیز وادار کرده است که به دنبال فرصت‌هایی در خارج از کشور باشند.
یکی از مشکلات جدی، فقدان داده‌های قابل‌اعتماد در مورد مهاجرت است. نبود یک نهاد مرکزی و منسجم برای رصد این روندها، دولت را مجبور به اتکا به شواهد پراکنده و گزارش‌های موردی کرده است. با این حال، ارقام نگران‌کننده‌ای منتشر شده‌اند. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، اخیراً اعلام کرد که تا ۸۰ درصد دانشجویان به مهاجرت فکر می‌کنند. همچنین وزیر علوم وی اشاره کرده که ۲۵ درصد اساتید دانشگاه در سال‌های اخیر کشور را ترک کرده‌اند.
خروج نخبگان: تهدیدی برای نوآوری و بهره‌وری
فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و متخصصان ماهر، ستون فقرات نوآوری و بهره‌وری هر کشوری را تشکیل می‌دهند. با این حال، سرمایه انسانی ایران با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال کاهش است. تعداد ایرانیانی که در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند، در چهار سال گذشته به شدت افزایش یافته و در سال ۲۰۲۴ به ۱۱۰ هزار نفر رسیده است. این رقم بیش از رشد دو دهه قبل از آن است. چنین شتابی بیانگر نارضایتی عمیق و نشان‌دهنده مشکلات سیستماتیک است.
مقصدهای مهاجرت: بازتابی از فشارهای مالی و واقعیت‌های ژئوپلیتیک
مقاصد انتخاب‌شده توسط مهاجران ایرانی نشان‌دهنده فشارهای مالی و واقعیت‌های ژئوپلیتیک است. ترکیه به دلیل نزدیکی جغرافیایی و ویزاهای در دسترس، اکنون مقصد نخست است. کانادا به دلیل برنامه‌های بین‌المللی فراگیر خود، دومین انتخاب محبوب محسوب می‌شود. آلمان و ایتالیا به ترتیب در رتبه‌های سوم و چهارم قرار دارند و دلیل این محبوبیت، بورسیه‌ها و فرصت‌های پژوهشی در این کشورهاست.
برای دهه‌ها، ایالات متحده مقصد اصلی دانشجویان ایرانی بود، به طوری که در زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، این کشور میزبان حدود ۵۰ هزار دانشجوی ایرانی بود. با این حال، در مقایسه با دیگر کشورهای انگلیسی‌زبان، رشد تعداد دانشجویان ایرانی در آمریکا کاهش یافته است. این امر عمدتاً به دلیل سخت‌گیری در صدور ویزا در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ بوده است، سیاستی که ممکن است دوباره اجرایی شود.
پیامدهای مهاجرت دائم نخبگان
بسیاری از مهاجران ایرانی به طور دائم در کشورهای مقصد مستقر می‌شوند، که این امر به از دست رفتن تقریبی دائمی استعدادها منجر می‌شود. پیامدهای منفی این روند از همین حالا آشکار شده است:
- کمبود مهارت‌ها، صنایع کلیدی را با مشکل مواجه کرده و نوآوری را متوقف کرده است.
- خروج متخصصان آموزش‌دیده، ظرفیت ایران برای پیشرفت علمی و فناوری را تضعیف می‌کند.
- چالش‌های نیروی کار: مهاجرت افغان‌ها و بحران داخلی
خروج نیروی کار ماهر ایرانی در حالی اتفاق می‌افتد که از زمان بازگشت طالبان در سال ۲۰۲۱، ورود پناهجویان افغان به ایران افزایش یافته است. برنامه‌های دولت برای اخراج حدود دو میلیون کارگر افغان تا مارس ۲۰۲۵، مشکلات بیشتری را در تثبیت بازار کار و مدیریت چالش‌های توسعه به همراه خواهد داشت.
معکوس کردن روند مهاجرت: راهکارهای اساسی
معکوس کردن این روند به راه‌حل‌های جامع و بلندمدت نیاز دارد. دولت باید به علل ریشه‌ای این مشکل بپردازد. اصلاحات اقتصادی، همراه با ثبات سیاسی و آزادی‌های اجتماعی، برای بازگرداندن امید به شهروندان ایران ضروری است. سیاست‌هایی که بازگشت متخصصان ماهر را تشویق کنند، می‌توانند به کاهش آسیب‌های این روند کمک کنند. متأسفانه، اجرای چنین راه‌حل‌هایی به اراده سیاسی نیاز دارد، که در حال حاضر به نظر می‌رسد وجود ندارد.
زنگ خطر برای ایران و جامعه جهانی
در حال حاضر، فرار مغزها هیچ نشانه‌ای از کند شدن ندارد. جامعه جهانی باید به این مسأله توجه کند. از دست دادن سرمایه انسانی، تنها یک تراژدی برای ایران نیست؛ بلکه هشداری است درباره اینکه چگونه سوءمدیریت و سرکوب می‌تواند آینده یک ملت را از آن بگیرد.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهلینک کوتاه :