پلی میان انسان، فناوری و آینده

آموزش، این گوهر بی‌بدیل و سرچشمه نور در ظلمت‌خانه نادانی، همواره در تاریخ بشر نقش مشعل‌داری را ایفا کرده است که مسیر تحول، تعالی و روشنایی را نمایان ساخته است. بی‌شک، هیچ تمدنی بدون چراغ فروزان دانش به ساحل آرامش و امنیت نرسیده و هیچ جامعه‌ای بدون تکیه بر ستون‌های استوار آموزش، قادر به ایستادن بر قله‌های بلند پیشرفت نبوده است. از این رو، تعیین روزی به نام روز جهانی آموزش، نه صرفا حرکتی نمادین، بلکه دعوتی است فلسفی، حکیمانه و عمیق برای تامل در نقش سرنوشت‌ساز آموزش در ساختن دنیایی که در آن عدالت، برابری و کرامت انسانی جایگاهی بی‌بدیل یابد.

نام‌گذاری چنین روزی که در ۲۴ژانویه در تقویم جهانی جای گرفته است، حاصل خرد جمعی و همت والای مجمع عمومی سازمان ملل متحد است؛ تلاشی برای یادآوری این نکته که آموزش تنها یک ابزار برای پیشرفت نیست، بلکه خود هدفی است والا و مقدس که ارزش آن نه در دستیابی به دانش، بلکه در توانایی بازآفرینی و تکامل جهان نهفته است. فلسفه این انتخاب بر این باور استوار است که آموزش، پلی است میان امروز و آینده‌ای که در آن انسان‌ها با توانایی اندیشیدن، خلق‌کردن و تصمیم‌گیری آگاهانه می‌توانند جهانی شایسته‌تر برای زیستن بنا کنند.

ماموریت این روز، بسیج اندیشه‌ها، امکانات و تلاش‌ها برای ریشه‌کن ساختن بی‌سوادی و فراهم آوردن زمینه‌ای برای آموزش همگانی در چارچوب اهداف توسعه پایدار۲۰۳۰ سازمان ملل‌متحد است. روز جهانی آموزش، ندایی است برای بیدار کردن وجدان بشر؛ ندا می‌دهد که هیچ کودکی نباید در تاریکی جهل و محرومیت از دانش گرفتار بماند و هیچ ملتی نباید قربانی فقر فکری و فقدان آگاهی گردد. این روز، ما را فرامی‌خواند تا به یاد آوریم که حق آموزش، حقی بنیادین است که هیچ دیواری از جنس فقر، جنگ، تبعیض یا جغرافیا نباید آن را از هیچ انسانی دریغ کند.

چشم‌انداز این حرکت جهانی، ساختن دنیایی است که در آن، آموزش همچون آبی زلال و جاری، به همه انسان‌ها، از هر نژاد و دین و طبقه‌ای، دسترسی داشته باشد. دنیایی که در آن مدارس و دانشگاه‌ها نه فقط مکان‌هایی برای انباشت دانش، بلکه کانون‌هایی برای پرورش فکر، آزادی اندیشه و شکوفایی خلاقیت باشند. این چشم‌انداز بر آن است تا با تکیه بر همکاری جهانی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آموزشی و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، موانع موجود در مسیر دستیابی به آموزش عادلانه را برطرف کند و همه را به این باور برساند که آموزش کلید طلایی شکستن زنجیرهای اسارت ذهنی و اجتماعی است.

اهداف این روز فراتر از یادآوری یا نمادگرایی صرف است. این اهداف دربرگیرنده تلاش‌هایی است برای کاهش شکاف‌های آموزشی میان کشورها و اقشار مختلف، تشویق دولت‌ها و سازمان‌ها به سرمایه‌گذاری در آموزش و ایجاد همبستگی جهانی برای رفع چالش‌های آموزشی، از جمله دیجیتال‌سازی، برابری جنسیتی و آموزش در مناطق بحرانی و جنگ‌زده. برنامه‌هایی همچون کمپین‌های جهانی یونسکو، همایش‌های بین‌المللی و انتشار گزارش‌های نظارتی بر آموزش، گام‌های موثری در راستای تحقق این اهداف بوده‌اند.

این تلاش‌ها نشان داده‌اند که با عزم جهانی می‌توان نرخ سواد را افزایش داد، فرصت‌های برابر آموزشی برای دختران و پسران فراهم آورد و جهان را به مکانی برای رشد اندیشه‌ها و باورهای مشترک انسانی تبدیل کرد.

اما ورای این دستاوردها، روز جهانی آموزش همچنان بر ما یادآوری می‌کند که مسیر پیش‌رو، پر از مسوولیت‌ها و آرمان‌های ناتمام است. در جهانی که هنوز میلیون‌ها کودک و بزرگسال از حداقل‌های آموزشی محرومند، روز جهانی آموزش همچون ندایی است که ما را به ادامه راه فرا می‌خواند. ندایی که در پس آن، نوای امید، اتحاد و ایمان به قدرت دانش و خرد موج می‌زند.

باشد که این روز، چراغی باشد برای تمام کسانی که در ظلمت نادانی گرفتار آمده‌اند و الهامی باشد برای تمام کسانی که باور دارند با آموزش، می‌توان جهانی ساخت که در آن عدالت، صلح و انسانیت جایگاه ابدی خویش را بیابد. این روز، روزی است برای تامل، برای تلاش و برای امید به فردایی که در آن، هیچ ذهنی خفته و هیچ نوری خاموش نخواهد ماند.

همانطورکه در سطور بالا اشاره داشتم، آموزش در جهان امروز، نه‌تنها یک ابزار برای انتقال دانش، بلکه گوهری است که با درخشش خود مسیر انسانیت را به سوی تعالی و روشنگری هموار می‌سازد. در عصر دیجیتال که هوش‌مصنوعی، مدیریت داده و فناوری‌های پیشرفته ساختارهای کهن زندگی را از نو تعریف کرده‌اند، آموزش باید از قالب سنتی خود فراتر رود و به نیرویی تحول‌آفرین تبدیل شود که نه‌تنها دانش فنی و علمی را منتقل می‌کند، بلکه ذهن‌هایی خلاق، تحلیلگر و اخلاق‌مدار می‌پروراند. در این جهان نوین که قدرت داده‌ها و الگوریتم‌ها تصمیمات کلان اقتصادی و اجتماعی را هدایت می‌کند، آموزش باید بازاندیشی شود تا انسان‌ها را به تفکری انتقادی، بینشی فلسفی و توانایی درک عمیق از تعامل پیچیده میان انسان و فناوری مجهز سازد.

روز جهانی آموزش، در چنین زمینه‌ای، دیگر تنها یادآوری اهمیت آموزش نیست، بلکه فراخوانی است برای خلق آینده‌ای که در آن عدالت، برابری و دسترسی همگانی به آموزش به وسیله فناوری‌های نوین تحقق یابد. در این عصر، آموزش باید به گونه‌ای بازتعریف شود که انسان‌ها را برای جهانی که به‌سرعت در حال تغییر است آماده کند. یادگیری دیگر نمی‌تواند محدود به دوران خاصی از زندگی باشد، بلکه باید به فرآیندی مادام‌العمر تبدیل شود که توانایی انطباق با تغییرات سریع فناوری را در افراد تقویت کند. این تحول، نه‌تنها نیازمند آموزش مهارت‌های فنی جدید، بلکه مستلزم پرورش اخلاق دیجیتال و توانایی تحلیل پیامدهای اخلاقی و اجتماعی فناوری است.

این تنها آغاز راه است. در دنیایی که هنوز بسیاری از انسان‌ها به فناوری دسترسی ندارند، عدالت آموزشی مستلزم تلاش‌های هماهنگ جهانی است. زیرساخت‌های دیجیتال باید در دسترس همگان قرار گیرد و فناوری‌های آموزشی نباید ابزاری برای افزایش نابرابری‌ها باشند. این روز جهانی، فرصتی است برای بسیج دولت‌ها، سازمان‌های جهانی و شرکت‌های پیشرو در فناوری تا دست در دست هم داده و آموزش را به پلی برای کاهش شکاف‌ها و افزایش فرصت‌ها تبدیل کنند. پلتفرم‌های یادگیری مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی باید به گونه‌ای طراحی شوند که تجربه یادگیری هر فرد را براساس نیازها و توانایی‌های او شخصی‌سازی کنند. چنین پلتفرم‌هایی می‌توانند با تحلیل داده‌ها، مسیرهای آموزشی منحصربه‌فردی را برای هر فرد فراهم آورند و یادگیری را به فرآیندی زنده و پویا بدل کنند.

ورای تمام این تحولات، آموزش باید همچنان روح انسانی خود را حفظ کند. فناوری نباید به ابزاری برای از بین بردن هویت انسانی تبدیل شود، بلکه باید خادم انسانیت باشد. چارچوب‌های اخلاقی و حقوقی برای استفاده از هوش‌مصنوعی و داده‌ها در آموزش باید با دقت طراحی شوند تا حریم خصوصی و کرامت انسانی محفوظ بماند. آموزش در این جهان جدید باید به جوانان بیاموزد که نه‌تنها مصرف‌کنندگان فناوری، بلکه خالقان آگاه و مسوول آن باشند. این روز جهانی، نه‌فقط جشنی برای آموزش، بلکه فراخوانی برای ساختن آینده‌ای است که در آن آموزش، همان‌گونه‌که در گذشته چراغ روشنی برای خروج از تاریکی بوده است، همچنان مسیر نورانی بشریت را به‌سوی صلح، عدالت و شکوفایی هدایت کند.

این جهان دیجیتال، با تمام پیچیدگی‌هایش، فرصتی بی‌نظیر برای بازآفرینی مفهوم آموزش فراهم کرده است. روز جهانی آموزش، همان‌گونه‌که در فلسفه بنیادین خود بر عدالت، برابری و توانمندسازی انسانی تاکید دارد، می‌تواند در این عصر جدید به نقطه‌عطفی برای بازاندیشی در سیستم‌های آموزشی و بازتعریف نقش انسان در عصر ماشین تبدیل شود. این روز، فراخوانی است برای همه انسان‌ها که به یاد آورند آموزش، نه‌فقط انتقال دانش، بلکه ساختن آینده‌ای است که در آن انسان و فناوری در تعاملی هم‌افزا، جهانی پایدار و انسانی‌تر خلق می‌کنند. چنین آینده‌ای که در آن آموزش کلید طلایی برای بازکردن درهای آگاهی و آزادی است، تنها زمانی ممکن خواهد شد که آموزش با نوآوری، اخلاق و تعهد به عدالت هم‌گام شود. این مسیر، مسیری است که با روز جهانی آموزش آغاز می‌شود و با تلاش همگانی برای خلق جهانی روشن‌تر به پیش می‌رود.

یادداشت