نبرد خاورمیانه با کم‌آبی : از شکوه تاریخی تا بحران مدرن
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با بحران کم‌آبی مواجه است که تنها با اصلاحات گسترده، نوآوری‌های فناورانه و همکاری‌های منطقه‌ای می‌توان آن را مدیریت تبدیل کرد.
جهان صنعت نیوز – منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که در گذشته به نوآوری‌های پیشرو در مدیریت آب شهرت داشت، اکنون با بحران کم‌آبی و فشار بر منابع آب زیرزمینی مواجه است که با تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و شهرنشینی تشدید می‌شود. در حالی که برخی کشورها اقداماتی مانند نمک‌زدایی و مدیریت هوشمند منابع آبی را آغاز کرده‌اند، زیرساخت‌های فرسوده، هدررفت بالای آب و تعرفه‌های ناپایدار همچنان چالش‌های عمده‌ای هستند. برای مقابله با این بحران، اصلاحات گسترده، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ضروری است تا هم منابع آبی حفظ شود و هم فرصت‌های اشتغال و توسعه اقتصادی بهبود یابد.
نوآوری‌های تاریخی خاورمیانه و شمال آفریقا در مدیریت آب
برای قرن‌ها، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به دلیل نوآوری‌های خود در حفظ آب و رساندن آن به مردم مشهور بود. به عنوان مثال، چرخ‌های آبی شهر حماه در سوریه، سدهای اولیه آبیاری در یمن، و فواره‌ها و چاه‌های شهری دوران قرون وسطی در مراکش را در نظر بگیرید. این دستاوردها شگفتی‌های فناوری بودند که بسیار جلوتر از زمان خود بودند. اما اگر به زمان حال برگردیم، تصویر به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. این منطقه با یک بحران آب آرام ولی پیوسته مواجه است و برخی از جمعیت‌ها به‌شدت در معرض خطر قرار دارند.
بحران کمبود آب در منطقه مِنا
خاورمیانه و شمال آفریقا، یا همان منطقه مِنا (MENA)، کمترین میزان دسترسی به آب سالانه به ازای هر نفر را در جهان دارد، به طوری که این مقدار در سال ۲۰۲۳ به ۴۸۰ متر مکعب رسید، یعنی کمتر از ۱۰ درصد میانگین جهانی و پایین‌تر از تعریف بین‌المللی کمبود آب. با کاهش منابع آبی از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، کشاورزان و دیگران فشار غیرقابل تحملی بر منابع آب زیرزمینی وارد می‌کنند و این بحران را تشدید می‌کنند. اکنون تقریباً یک چهارم ساکنان این منطقه در مناطقی با فشار زیاد یا بسیار زیاد بر منابع آب زیرزمینی زندگی می‌کنند.
این کمبود در سال‌های آینده بدتر خواهد شد. این موضوع به دلیل افزایش تقاضا برای آب ناشی از رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و گسترش شهرنشینی بیشتر آشکار خواهد شد. همچنین تأثیرات تغییرات اقلیمی که به‌طور مستقیم منابع آبی را تحت فشار قرار می‌دهند، از جمله افزایش تبخیر آب و نیاز بیشتر به خنک‌سازی، این وضعیت را تشدید می‌کنند.
گام‌های امیدوارکننده برای حفظ منابع آبی
خبر خوب این است که بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) هم‌اکنون اقداماتی را برای حفظ این منبع حیاتی آغاز کرده‌اند و دیگر کشورها نیز در حال پیوستن به این مسیر هستند. فرصت‌های قابل‌توجهی وجود دارد که می‌تواند زمینه را برای آینده‌ای با امنیت بیشتر در منابع آب برای کل منطقه فراهم کند. موفقیت برخی کشورها در این زمینه نشان‌دهنده مسیری روشن برای پیشرفت است.
سرمایه‌گذاری در فناوری و نوآوری برای مدیریت آب
اولین گام این است که منطقه مِنا (MENA) به ریشه‌های خود به‌عنوان یک رهبر فناورانه بازگردد و در نوآوری سرمایه‌گذاری کند. این منطقه باید فناوری‌های دیجیتال جدیدی را به کار گیرد که بتوانند مدیریت منابع آب را بهبود دهند، ارتباط شهروندان با خدمات آبی بهتر را تسهیل کنند و رشد اقتصادی را تسریع بخشند.
در بخش تأمین منابع، نمک‌زدایی آب و استفاده مجدد از پساب‌های تصفیه‌شده به‌عنوان راهکارهای کلیدی برای افزایش منابع آبی در حال ظهور هستند. هم‌اکنون، منطقه مِنا بیش از ۵۳ درصد ظرفیت جهانی نمک‌زدایی را به خود اختصاص داده است. با وجود اینکه هزینه این فناوری‌ها به دلیل نوآوری به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است، نوآوری‌های بیشتری موردنیاز است تا اطمینان حاصل شود که هزینه نسبتاً بالای آب نمک‌زدایی‌شده به فقرا و کشورهای کم‌درآمد فشار وارد نکند. به‌طور همزمان، بهبود چشمگیر در کارایی مصرف آب و کاهش هدررفت‌ها برای این منطقه ضروری خواهد بود.
این منطقه همچنین نیاز فوری به اولویت دادن به روش‌های هوشمند سازگار با تغییرات اقلیمی در مدیریت آب دارد. این شامل افزایش ظرفیت برای جمع‌آوری داده‌های دقیق اقلیمی و هیدرولوژیکی است، که می‌تواند به سیستم‌ها کمک کند تا با تغییر الگوهای بارندگی و افزایش فراوانی خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها سازگار شوند. این اطلاعات می‌توانند تصمیم‌گیری‌ها را در زمینه تخصیص منابع آبی و آمادگی برای شرایط اضطراری هدایت کنند.
سیاست‌گذاری‌های آبی و تقویت بخش‌های اشتغال‌زا
کشورها همچنین می‌توانند سیاست‌های آبی را به سمت تقویت بخش‌های اشتغال‌زا هدایت کنند. این بخش‌ها شامل کشاورزی هوشمند سازگار با اقلیم و کارآمد از نظر مصرف آب برای صادرات و رویکردهای نوین در پیوند انرژی و آب مانند نیروگاه‌های ذخیره‌سازی پمپاژی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در خدمات آبی هستند. اولویت دادن به این بخش‌ها می‌تواند به تسریع تغییرات مثبت در مدیریت آب کمک کند، در حالی که مشاغل ضروری ایجاد کرده و مهارت‌ها را تقویت می‌کند.
برای بسیاری از کشورها، این تغییر نیازمند اصلاحات گسترده در بخش آب خواهد بود. بخش زیادی از زیرساخت‌های منطقه فرسوده است و نهادهایی که این زیرساخت‌ها را پشتیبانی می‌کنند نیز عملکرد مناسبی ندارند. برخی از سیستم‌های توزیع آب در منطقه تا ۵۰ درصد هدررفت دارند، که کاهش این هدررفت‌ها باید اولویت نخست برای این کشورها باشد. همچنین، این منطقه دارای پایین‌ترین تعرفه‌های خدمات آبی در جهان است و در عین حال ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی آن صرف یارانه‌های عمومی برای آب می‌شود، که بالاترین میزان در جهان است. کشورهای منطقه باید به سمت قیمت‌گذاری پایدارتری حرکت کنند که از اتلاف آب جلوگیری کند و همزمان از اقشار فقیر و آسیب‌پذیر محافظت کند.
اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای در مدیریت منابع آبی
تقویت همکاری در مدیریت منابع آبی میان کشورهای هم‌مرز می‌تواند منافع عظیمی برای منطقه به همراه داشته باشد. بیش از ۶۰ درصد منابع آبی منطقه مِنا بین دو یا چند کشور مشترک است که فرصتی قابل‌توجه برای همکاری و مشارکت در مدیریت بهتر این منابع حیاتی فراهم می‌کند. یک گام اولیه مناسب، گفتگو و به اشتراک‌گذاری دانش است که منطقه از تاریخ غنی در این زمینه برخوردار است.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :