مدرسه‌سازی در دولت چهاردهم؛ تحقق رویای عدالت آموزشی

جهان صنعت نیوز، اصل سی‌ام قانون اساسی دولت را مکلف کرده است تا زمینه آموزش و پرورش و کسب علم و دانش برای همه مردم(تا پایان دوره متوسطه) را به صورت رایگان فراهم کرده و همچنین بسترهای مناسب تحصیلات عالی را تا سر حد کسب خودکفایی کشور، به طور رایگان بسط و توسعه دهد.

بحث برقراری عدالت آموزشی همواره از دغدغه های متخصصان تعلیم و تربیت بوده است که این مهم در واقع بر تخصیص منابع برای توسعه و تجهیز مدارس و ایجاد فرصت‌های آموزشی برای همگان تاکید دارد.

بین دو مفهوم «برابری و عدالت» آموزشی تفاوت وجود دارد. در مفهوم برابری، توزیع یکسان منابع دولتی مورد توجه است ولی در عدالت آموزشی علاوه بر منابع، به نتایج و پیامدهای فرصت برابر آموزش و همچنین بازار کار توجه می‌شود.

عدالت آموزشی و دسترسی برابر همگان به فرصت‌های آموزشی برابر، یک اصل مهم در نظام حکمرانی است که اکنون در بسیاری از مناطق شهری و روستایی برای افراد فراهم نشده است.

اکنون در برخی مناطق روستایی و به ویژه مناطق عشایری، فرصت آموزش تنها تا پایان دوره متوسطه اول وجود دارد به نحوی که دانش‌آموزان این مناطق به خصوص دختران پس از طی این دوره و به دلیل نبود امکانات آموزشی مناسب مجبور به ترک تحصیل می‌شوند.

تراکم دانش آموز در ۵۰ درصد کلاس های درس بیش از نرم مطلوب

رئیس جمهور در آغاز اجرای نهضت ملی مدرسه سازی اعلام کرد که کیفیت آموزش برای دانش‌آموزی نباید در تهران و دیگر نقاط کشور متفاوت باشد، بلکه می بایست تابع یک استاندارد و معیار مشخص در سراسر کشور یکسان باشد.

برهمین اساس، موضوع کالبد یعنی فضا و تجهیزات و سپس محتوای آموزشی و تربیتی مورد توجه مسئولان وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و اولویت ساخت مدارس نیز براساس شاخص های تعداد مدرسه و تراکم‌ جمعیت کلاس ها تعیین شد.

تراکم مطلوب در کلاسهای دوره ابتدایی ۲۰ تا ۲۶ دانش‌آموز است اما اکنون ۵۰ درصد کلاس‌های درس این دوره تحصیلی با تراکم بیش از ۲۶ نفر تشکیل می‌شود و نهضت مدرسه سازی برای برقراری عدالت آموزشی از مناطقی آغاز شد که سرانه آموزشی آنها استاندارد نیست.

پایتخت و شهرستان های استان تهران به رغم تصورات موجود به لحاظ سرانه فضای آموزشی در ردیف مناطق محروم قرار دارند و از جمله استان هایی است که نیاز جدی به توسعه فضاهای آموزشی با اجرای این نهضت ملی دارد.

جمع آوری مدارس سنگی و کانکسی بحرانی از جمله اهداف اصلی نهضت ملی مدرسه سازی است، در حال حاضر سه هزار مدرسه سنگی و کانکسی و بیش از هفت هزار کلاس درس با تراکم بالای ۳۵ نفر در کشور وجود دارد که قرار است ظرف مدت یکسال جمع آوری و ساماندهی شود.

سرانه آموزشی استاندارد بیش از ۵ مترمربع است که اکنون این سرانه در ۴۰ منطقه آموزشی کشور کمتر از سه مترمربع می باشد و ارتقای سرانه در این مناطق و همچنین تکمیل ۲۵۰۰ پروژه نیمه تمام آموزشی از دیگر اهداف مهم نهضت ملی مدرسه سازی است.

نهضت مدرسه سازی با مشارکت مردم

حمیدرضا خان‌محمدی رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور در گفت‌وگو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره برقراری عدالت آموزشی براساس تاکیدات رئیس جمهور، گفت: رییس دولت چهاردهم زمانی که مدیر دانشگاه تبریز بود، یک تجربه‌ای را با الگوی مردمی‌سازی(کار مردم‌پایه) داشت که براین اساس و با مدیریت وی ۶۰۰ خانه بهداشت طی ۶ ماه در آن استان ساخته شد.

وی ادامه داد: در مدرسه‌ سازی سابقه کارهای مردمی وجود دارد چراکه همواره خیرین به عنوان تامین کنندگان منابع مالی در کنار سازمان نوسازی مدارس هستند به نحوی که بیش از ۵۰ درصد پروژه‌های آموزشی کشور با مشارکت مردم انجام می‌شود.

خان‌محمدی گفت: در این الگو پایین‌ترین نقطه مسئول پروژه است که این فرد می‌تواند معلم هم باشد، از شورای یک روستا کمک گرفته و از آنها درخوست می شود تا با یکدیگر در ساخت مدرسه به نقطه مشترک برسند و مسئول پروژه ظرفیت‌های موجود برای ساخت مدرسه را به هم متصل کند.

به گفته وی، شرایط تا امروز اینگونه بود که یک پروژه عمرانی و یک پیمانکار انتخاب و با اعتباری که در اختیار او قرار می گرفت کارگاهی تجهیز و به فراخور تخصیص مالی، پروژه در مسیر اجرا قرار می گرفت اما در الگوی مدنظر رئیس جمهور، باید مردم پای کار بیایند.

آیا نهضت ملی مدرسه سازی در کلان‌شهرها هم کارایی دارد؟

معاون وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که آیا در کلانشهرها هم می توان با این مدل برای ساخت مدارس اقدام کرد یا خیر، افزود: در این رابطه شهر قدس را که تراکم بالای دانش آموز در کلاس های درس دارد را انتخاب کرده و بنا داریم در آنجا ۳۵ مدرسه با جلب مشارکت های مردمی بسازیم.

خان‌محمدی با اشاره به اینکه شاید جنس مشارکت مردم از جنس کارگری نباشد اما در تامین منابع و مصالح بسیار موثر است، ادامه داد: در یک مدت زمان محدود ۳۵ قطعه زمین به آموزش و پرورش برای ساخت این مدارس تحویل داده شد، این در حالی است که اگر خارج از قاعده نهضت مدرسه سازی بود، این پروسه ۲ سال طول می کشید.

سرعت مولدسازی در نهضت عدالت آموزشی بیشتر می‌شود

رئیس سازمان نوسازی مدارس تاکید کرد: مولدسازی املاک آموزش و پرورش برای ساخت مدارس جدید جریانی است که به تاخیر افتاده است اما در نهضت عدالت آموزشی و با تاکید رئیس جمهور، روند آن تسریع می شود چراکه باید زمین‌های با کاربری غیر آموزشی را مطابق با ضوابط و مقررات، تجاری کنیم.

جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس بالاست

معاون وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس بالاست، اظهار کرد: نظام مسائل نیازها طراحی و مشکلات شناسایی شده و تلاش می‌کنیم این نیازها در سطح استان تامین و مشکلات رفع شود اما ممکن است بخشی از آن حل نشود که می‌بایست از ظرفیت ملی کمک گرفته شود.

خان محمدی یادآورشد: اکنون بنیاد علوی، بنیاد برکت و خیران به آموزش و پرورش برای مدرسه سازی کمک می کنند اما باید مطمئن شویم که ظرفیت‌های استانی برای حل این مسائل نیز پای کار آمده‌ است.

به گفته وی، اکنون دهیاری‌ها ظرفیتی در اختیار دارند و به طور مثال در استان سیستان بلوچستان می خواهند مشکل مدارس استیجاری را با ظرفیت دهیاری‌ها حل کنند. منطقه آزاد چابهار موظف شده ۱۵۴ پروژه آموزشی را تکمیل کند.

در حالیکه در گذشته اصلا در این باره همکاری نمی کردند.

شناسایی مسائل فوری در نظام تعلیم و تربیت

خان محمدی با بیان اینکه مسائل فوری در نظام تعلیم و تربیت را شناسایی کرده ایم، افزود: مدارس کانکسی با بیش از ۱۰ دانش آموز، مدارس سنگی نا ایمن، مدارس تخریبی که دچار فرو نشست شده اند و یا مدارس تخریبی با جمعیت بالا بطور مثال مدرسه ای ۲ نوبته با ۷۰۰ دانش آموز، پروژه‌های نیمه تمام و پروژه های بالای ۵۰ درصد را که می توان تا مهر سال آینده افتتاح کرد را در نظام مسائل قرار داده ایم.

وی با اشاره به اینکه افزایش سرانه فضای آموزشی در مناطقی که کمتر از سه متر مربع سرانه دارند نیز در دستور کار قرار دارد، یادآورشد: در رابطه با تجهیزات آموزشی نیز سندی در دست تهیه است تا مشخص شود برای هوشمندسازی و تکنولوژی آموزشی چه چیزهایی لازم است و اکنون این موضوع در استان‌ها در حال جمع بندی است.

تهران در نهضت ملی مدرسه سازی

همچنین مسئله کمبود فضای آموزشی در تهران از جمله موضوعات مورد توجه و مهم دراین حوزه است؛ در شهر تهران ۹۲۸ هزار و ۶۵۹ دانش‌آموز با سرانه فضای آموزشی ۵.۱۶ مترمربع تحصیل می‌کنند که البته این میزان هنوز با سرانه ۵.۲۸ در مدارس کشور فاصله دارد.

عباس زارع مدیرکل نوسازی مدارس استان تهران در گفت‌وگو با ایرنا درباره وضعیت مدارس استان تهران اظهار کرد: سرانه آموزشی پنج منطقه شهر تهران، پایین‌تر از میانگین کشوری است و رئیس جمهور دستور داده تا هرچه سریعتر برای رفع مشکلات این پنج منطقه اقدامات لازم انجام شود.

وی درباره مدارس نیازمند تخریب و بازسازی شهر تهران نیز افزود: براساس اطلاعات فضاهای آموزشی، در استان تهران هشت هزار و ۵۳۲ کلاس نیازمند تخریب و بازسازی است که سالانه و مطابق اعتباراتی که در این بخش تخصیص داده می‌شود، تعدادی از آنها هر ساله بازسازی می‌شوند.

مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران یادآور شد: در سال گذشته از مجموع هزار و ۲۷۶ کلاس درس تحویلی، ۵۰۰ کلاس درس نیازمند تخریب و بازسازی بود.

مهم‌ترین موانع ساخت و بازسازی مدارس

زارع درباره مهم‌ترین موانع برای تخریب و بازسازی مدارس نیز گفت: در وهله نخست وجود زمین مناسب برای ساخت مدرسه در تهران از اهمیت بسزایی برخوردار است و در صورتی که زمین حائز شرایط احداث فضای آموزشی باشد، تامین اعتبارات، بخش دوم و مهمی است که دولت همواره در این بخش کمک حال مدرسه‌سازی بوده است.

مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران خاطرنشان کرد: البته نباید از حضور ارزشمند خیرین مدرسه ساز نیز غافل شویم که موجب خیر و برکت هستند.

لکه‌های آموزشی و مکان‌یابی مدارس تهران

وی در پاسخ به این پرسش که در راستای عدالت آموزشی و محرومیت زدایی مدارس شهر تهران چه اقداماتی قرار است انجام شود، گفت: اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران همواره در راستای عدالت آموزشی در احداث مدارس عمل کرده است.

مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان تهران ادامه داد: جلساتی با مدیران مناطق آموزش و پرورش برگزار می‌کنیم و براساس لکه‌های آموزشی و مکان‌یابی دقیق نسبت به ساخت مدارس اقدام می‌شود تا مشکلات کمبود سرانه فضاهای آموزشی را هم رفع کنیم.

زارع خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مواردی که در استان تهران به صورت خاص دنبال شده است، طرح شهید عجمیان بوده است. در این طرح سالانه تعویض رویه میز و نیمکت مستعمل مدارس و رنگ‌آمیزی کلاس‌های درس در راستای شاداب‌سازی مدارس انجام می‌شود.

عدالت آموزشی فراهم آوردن فرصت‌های برابر، متناسب با نیازهای ویژه هر فرد است

فرهاد کریمی عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره تحقق عدالت آموزشی در کشور با تاکید بر اینکه گفتمان اصلی رییس دولت چهاردهم در داخل کشور برای گشایش بن‌بست‌ها، عدالت مردم‌سالارانه و وفاق است، گفت: برقراری عدالت مستلزم آن است که تصمیم‌های سختی توسط سران قوا گرفته شود و در قوانین و مصوبات تجدیدنظر اساسی شود که این اقدام ممکن است شائبه گسترش بی عدالتی را داشته باشد که از آن جمله می توان به مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد کنکور اشاره کرد.

وی ادامه داد: در عدالت آموزشی باید با استفاده از روش‌های مختلف، تخصیص منابع به گونه‌ای منطبق با اهداف( دانش آموز،عملکرد، نتایج) پیش برود. در عدالت آموزشی، صرفا دسترسی‎ آموزشی مد نظر نیست بلکه کیفیت دسترسی و کیفیت فرصت های یادگیری و نیز برخورداری مخاطب و دانش آموز از فرصت‌های یادگیری کیفی باید مد نظر قرار گیرد.

کریمی یادآورشد: منظور از عدالت آموزشی، تدارک و فراهم آوردن فرصت‌های برابر، متناسب با نیازهای ویژه هر فرد است، زیرا اعضای جامعه از نظر دانش، تجارب زیسته، مهارت‌ها، توانایی، انواع یادگیری، سابقه خانوادگی و فرهنگی و نیازهای آموزشی‌ با هم متفاوت هستند. فرصت برابر به جلوگیری، حذف یا کاهش تبعیض‌هایی اشاره می کند که ممکن است بین اعضای جامعه ازنظر جنسیت، نژاد، وضعیت جسمانی، سن و سال ، زبان و طبقه اجتماعی وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه ایران به ویژه در دو دهه نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اقدامات موثری برای تحقق عدالت آموزشی به عمل آورد، گفت: از آن جمله می توان به افزایش پوشش تحصیلی، تمهید امکانات بیشتر برای تحصیل دانش‌آموزان دختر، تاسیس سازمان نهضت سواد آموزی به فرمان امام راحل (ره)، تاسیس مدارس شبانه‌روزی روستایی، ساخت و ساز گسترده مدارس در مناطق محروم‌ با مشارکت خیرین مدرسه ساز و ده‌ها اقدام دیگر اشاره کرد.

وی خاطرنشان کرد: با وجود آنکه بیش از ۸۰ درصد دانش ‎آموزان در مدارس دولتی به تحصیل اشتغال دارند، کیفیت پایین برخی مدارس دولتی و عدم موفقیت آنها در کنکور به ویژه در سالیان اخیر و محرومیت دانش‌آموزان مناطق مرزی و دوزبانه و …سبب کاهش عملکرد نظام آموزشی در شاخص عدالت و زیر سوال رفتن مدارس دولتی شده است.

راهکارهای گسترش عدالت آموزشی

عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره راهکارهای گسترش عدالت آموزشی توضیح داد: مهمترین راهکار گسترش عدالت، اعم از عدالت آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، رفع تبعیض هایی است که از سرچشمه ممکن است در تاروپود سیاست، اجتماع، فرهنگ ، آموزش و اقتصاد کشور ریشه دوانده باشد و هر روز شاخ و برگ تازه‌ای به آن افزوده شود.

وی اضافه کرد: تعیین انواع انحصار و نفوذ در ساختارهای تصمیم سازی و تصمیم‌گیری و برخورداری از رانت‌های اطلاعاتی، فرصت‌های ظالمانه خلق می‌کند از این رو لازم است مجاری نفوذ بسته شود و قانون تضاد منافع به طور جدی اجرایی شود. همچنین نظام پایش، بازرسی و نظارت که معمولا پس از وقوع به سراغ مجرمان می‌رود، کارکردهای پیش از وقوع خود را نیز عملیاتی کند.

کریمی ادامه داد: ایجاد حساسیت در آحاد جامعه و تصمیم‌گیران در باره اهمیت موضوع عدالت و عدالت آموزشی، درک و برداشت صحیح از مفهوم عدالت آموزشی و تبدیل آن به الگوی عملیاتی قابل اجرا، توسعه گفتمان غالب در باب عدالت آموزشی، آگاه‌کردن سیاستگذاران و برنامه‌ریزان نســبت به اهمیت و نتایج برابری فرصت‌های آموزشــی و عدالت آموزشی و حذف کلیشه‌های تبعیض و بی عدالتی از برنامه ها و محتواهای آموزش و پرورش از دیگر راهکارهای توسعه عدالت آموزشی در جامعه است.

وی خاطرنشان کرد: همچنین برای کاهش نابرخورداری از جمله اعمال سیاست‌های سوبسید هدفمند، تخصیص بودجه بیشتر و اعمال سیاست‌های تشویقی برای اعزام معلمان خبره و مدیران توانمند به مدارس مناطق محروم، ساخت و ساز مدارس با کیفیت در مناطق محروم باید مورد توجه قرار گیرد.

رئیس سابق پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: تعیین معیارهای کیفیت برای مدارس دولتی و الزام آموزش و پرورش برای رعایت استانداردها و شفاف سازی عملکرد انواع مدارس با استفاده از آزمون های استاندارد و روال های علمی موضوع مهمی است که باید برای توسعه عدالت آموزشی مورد توجه باشد.

کریمی به رفع تبعیض های جنسیتی، قومی، جغرافیایی تاکید کرد و گفت: گسترش مدارس دخترانه در دوره تحصیلی متوسطه اول و دوم در مناطق محروم و روستایی و حذف مدارس مختلط به شرط تامین مدرسه تک جنسیتی برای دختران مناطق محروم باید مد نظر باشد، همچنین آموزش و توانمندسازی خانواده‌های دانش‌آموزان مناطق محروم برای اینکه اجازه دهند فرزندشان به مدرسه بروند و اولویت‌دادن به تربیت نیروی انســانی بومی برای مدارس مناطق محروم از دیگر اقداماتی است که در آموزش و پرورش باید انجام شود.

به گفته وی، اجباری و رایگان کردن دوره پیش دبستانی برای نوآموزان مناطق محروم، روستایی و عشایری و دو زبانه، کاهش تنوع مدارس دولتی، تدوین و اجرای طرح ارتقای کیفیت مدارس دولتی و بازخوانی و تجدیدنظر در سیاست‌های توسعه روستایی از راهکارهای گسترش عدالت آموزشی در کشور است.

منبع: ایرنا

اجتماعی و فرهنگی