چگونه بورس قربانی سیاست شد؟

جهان صنعت نیوز – بازار سهام طی سال ۱۴۰۳ یکی از پرریسک‌ترین دوره‌های خود را تجربه کرد. مجموعه‌ای از تنش‌های سیاسی داخلی و خارجی، سیاست‌های پولی متلاطم و تغییرات مدیریتی پیاپی در طول سال، سرمایه‌گذاران را با فرازونشیب‌های بسیاری مواجه کرد.

سال ۱۴۰۳ هنوز شروع نشده بود که خبرهای سیاسی، سایه خود را بر سر بازار سهام انداخت. حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق در ۱۳فروردین ۱۴۰۳ بازار را در همان ابتدای سال با بحران‌های سیستماتیک و تنش‌های جنگی مواجه کرد.

این شوک باعث افت شدید اعتماد سرمایه‌گذاران و کاهش تقاضا در بازار شد، همچنین اهالی بازار سرمایه حدود دو هفته برای فروش سهام دست به ماشه در آماده‌باش بودند.

روند نزولی بورس ادامه داشت تا اینکه در ۲۵‌فروردین، حمله پهپادی ایران به رژیم صهیونیستی در قالب عملیات «وعده صادق یک» انجام شد. همان‌گونه که در نمودار نیمه‌نخست سال پیداست، شاخص کل در این مقطع ۵۳‌هزار واحد و شاخص هم‌وزن بیش از ۲۵‌هزار واحد سقوط کرد؛ سقوطی که یک هفته کامل معاملاتی و تا پایان فروردین ادامه داشت.

این افت نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران همچنان از آینده نامطمئن سیاسی بورس نگران بوده‌اند و بازار طلا و ارز را محل بهتری برای سرمایه‌گذاری دانسته‌اند.

ترمز بازار سهام با سیاست‌های مالیاتی و نرخ بهره بالا

با آرام ‌شدن اوضاع سیاسی و در حالی که بازار به‌تدریج از شوک‌های فروردین‌ماه خارج می‌شد، سیاست‌های دولت در حوزه مالیات و نرخ بهره، ضربه آرام اما ممتدی به بازار وارد می‌کرد.

در ۹ اردیبهشت، شاخص کل با افت ۲۰‌هزار و ۱۴۴‌واحدی مواجه شد؛ این افت ناشی از ابهامات درباره قانون سقف معافیت مالیاتی ۵۰۰‌میلیارد تومانی بود. جزئیات طرح اصلاح بند «س» تبصره ۶ قانون بودجه ۱۴۰۳ سقف معافیت مالیاتی برای اشخاص حقوقی را ۵۰۰‌میلیارد تومان و برای اشخاص حقیقی را تا ۵۰‌میلیارد تومان تعیین کرده بود که به معنای تهدید جدی شرکت‌ها بود.

به این ترتیب می‌توان گفت در آن برهه، سرمایه‌گذاران هنوز نسبت به آینده بازار مطمئن نبودند و همین موضوع مانع تشکیل روند صعودی قابل‌توجه شد.

این روند ادامه داشت و در ۲۴اردیبهشت، شاخص کل با افت ۳۲‌هزار و ۳۹۱‌واحدی معادل ۴۸/‏۱‌درصد کاهش یافت. نرخ بهره بالا، توقف نرخ دلار نیمایی و سیاست‌های مبهم مالیاتی، سه مانع اصلی بر سر راه معاملات بورس بودند.

در نتیجه چنین شرایطی، وضعیت بورس آنقدر رکودی شد که بسیاری از فعالان بازار به سمت بازارهای موازی مانند طلا، ارز و حتی خرید سیم‌کارت روی آوردند! به این ترتیب، بازار سهام یک ریزش مداوم یک ماهه را از سر گذراند.

ضربه کاری سقف‌شکنی اخزا به بورس

رشد بازده اوراق خزانه اسلامی در دومین ماه سال ادامه داشت تا در نهایت در روز ۳۰ اردیبهشت این رقم به ۳۸‌درصد رسید. دولت در این مدت اقدام به انتشار اوراق گواهی خاص با سود ۳۰‌درصد کرد که به معنای تقویت بازار پول و تضعیف بازار سرمایه بود.

این سیاست‌ها عملا باعث خروج گسترده نقدینگی از بورس و هدایت آن به سمت بازار پول شد. به علاوه انتشار صورت‌های مالی ناامیدکننده پالایش نفت بندرعباس نیز مزید بر علت شد و شاخص کل در این روز ۶۱‌هزار و ۸۲۴‌واحد معادل ۸۵/‏۲‌درصد افت کرد.

سقوط بالگرد رییس‌جمهوری؛ تیری بر پیکر بی‌جان بورس

در روز ۳۰اردیبهشت، پس از پایان ساعات معاملاتی بازار سرمایه، خبری تکان‌دهنده منتشر شد؛ بالگرد حامل ابراهیم رییسی، رییس‌جمهوری پیشین ایران و همراهانش دچار سانحه و گمانه‌زنی‌ها درباره وضعیت سرنشینان آن آغاز شد. انتشار این خبر، فضای اقتصادی و سیاسی کشور را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد و جو بی‌اعتمادی و اضطراب را در میان سرمایه‌گذاران تقویت کرد.

با اعلام رسمی خبر درگذشت رییس‌جمهوری، دولت یک روز را عزای عمومی اعلام کرد و بازار سهام نیز در روز ۳۱اردیبهشت تعطیل شد. هرچند این تعطیلی در ظاهر باعث شد که بازار برای یک روز از نوسانات هیجانی در امان بماند اما در عمل بر فشار فروش در روزهای بعد افزود.

بازار سرمایه از پیش تحت‌تاثیر سیاست‌های پولی سختگیرانه و رشد نرخ بهره قرار داشت؛ بر همین اساس فعالان بازار با این شوک جدید ترجیح دادند نقدینگی خود را از بورس خارج و وارد بازارهای سفته‌‌بازی کنند.

به همین دلیل، بازار سرمایه در روزهای ابتدایی خرداد، شاهد افزایش عرضه بود و فشار فروش در بسیاری از نمادها شدت گرفت تا شاخص کل روندی نزولی و رکودی به خود بگیرد. این در حالی بود که سایر بازارهای مالی، به‌‌ویژه طلا و دلار به عنوان پناهگاه‌های امن سرمایه‌گذاران با افزایش تقاضا روبه‌رو شدند.

فضای نااطمینانی سیاسی و احتمال تغییرات گسترده در سیاستگذاری‌های اقتصادی نیز سبب شد تا خروج سرمایه از بورس شدت بیشتری بگیرد. از نیمه‌دوم خردادماه، افزایش تنش‌های منطقه‌ای و تلاطمات انتخاباتی نیز به ریسک‌های بازار سهام افزوده شد و روند نزولی را تثبیت کرد.

انتخابات ریاست‌جمهوری؛ امیدی زودگذر در تیرماه

پس از دوران رکودی بازار سهام در خردادماه، انتخابات ریاست‌جمهوری در نیمه تیرماه برگزار شد و مسعود پزشکیان به‌ عنوان رییس دولت چهاردهم انتخاب شد. بازار سهام در شانزدهم تیرماه نسبت به این اتفاق واکنش مثبتی نشان داد و ۹۰‌درصد نمادهای بازار رشد کردند.

در پایان این روز، شاخص کل ۸۸‌هزار و ۱۷۹واحد رشد کرد که معادل ۲/‏۴ درصد افزایش یافت. امیدها به بهبود شرایط بازار تقویت شد، اگرچه این روند دوام چندانی نداشت.

ترور اسماعیل هنیه و بازگشت ترس به بورس

ترور اسماعیل هنیه در ۱۰مرداد، ضربه سنگینی به بورس وارد کرد. شاخص کل طی هشت روز کاری ۵/‏۳‌درصد افت کرد و دو روز منفی سنگین داشت. این افت در حالی‌ رخ داد که سازمان بورس مجبور شد دامنه نوسان را به یک‌درصد محدود کند تا از فشار فروش کاسته شود. با این حال ترس همچنان بر بازار سایه انداخته بود.

با روی کار آمدن دولت جدید و انتخاب عبدالناصر همتی به‌ عنوان وزیر اقتصاد، تقاضا در بازار افزایش یافت و امیدها به رونق بازار بازگشت اما در ۶مهر، ترور سید‌حسن نصرالله، عباس نیلفروشان و همراهان آنها و پس از آن، عملیات «وعده صادق۲» در ۱۰مهر بار دیگر بازار را نزولی کرد. در این شرایط، دامنه نوسان همچنان محدود بود اما عرضه‌ها شدت گرفت.

با تداوم ترورهای سیاسی در لبنان و فلسطین، مهرماه در حالی به پایان رسید که افزایش تنش‌های منطقه‌ای و نگرانی‌ها از شروع یک جنگ گسترده، پول را از بازار سهام به سمت بازارهای طلا و ارز کوچ داد. به این ترتیب بازار سهام در آخرین روزهای مهرماه نیز نزولی بود.

کاهش ریسک‌های سیاسی و بازدهی ۵۰‌درصدی بورس در آبان‌ماه

حمله ناموفق رژیم صهیونیستی به ایران در تاریخ پنج‌آبان رخ داد؛ این اتفاق باعث کاهش ریسک‌های سیستماتیک در بازار شد و شاخص‌کل در مسیر رشد قرار گرفت. در سمت دلار و طلا اما ارقام نزولی شدند. طی این دوره، یعنی از پنج آبان تا ۱۹‌دی بازار سهام بازدهی ۵۰‌درصدی ثبت کرد اما این رشد بیشتر ریالی بود و سهامداران از نظر دلاری در عمل سودی نکردند.

دولت در این مدت بازار توافقی ارز را جایگزین سامانه نیما کرد تا قیمت ارز صنایع به بازار آزاد نزدیک‌تر شود. در همین حال دولت تلاش کرد به میزان زیادی ابهامات درباره نرخ‌های موثر بر عملکرد شرکت‌ها از جمله نرخ خوراک و نرخ بهره را مدیریت کند. این رویکردها سبب خوش‌بینی و اعتماد سهامداران به بازار سرمایه شد و کمک کرد تا رونق تازه‌ای در بازار شکل بگیرد.

سرکوب بورس با فشار بازارهای ارز و طلا

در حالی که بازار از آبان تا دی رشد خوبی را تجربه کرده بود، از ۱۹‌دی شرایط تغییر کرد. افزایش قیمت دلار و بالا گرفتن ریسک‌های سیاسی ناشی از افزایش فشارهای آمریکا و ناامیدی از مذاکره بین‌المللی، بورس را وارد روندی نزولی کرد.

به دنبال این اتفاقات، بازارهای ارز و طلا داغ شدند و توجه مردم و سرمایه‌گذاران به این بازارها افزایش یافت؛ در نتیجه نقدینگی به سمت این بازارها حرکت کرد و این موضوع باعث شد فشار فروش در بورس افزایش یابد و شاخص‌ها دوباره افت کنند.

نکته قابل‌ توجه این بود که حجت‌اله صیدی، رییس سازمان بورس در ابتدای ورودش به این جایگاه وعده داده بود که ارزش بازار به ۳۰۰ تا ۴۰۰‌هزار میلیارد دلار خواهد رسید اما در بهمن‌ماه این عدد به حوالی ۱۰۰‌هزار میلیارد دلار کاهش یافت. بنابراین رشد بورس در این مدت کاملا ریالی بود و با افزایش قیمت دلار، عملا سهامداران سود خاصی نکردند. بسیاری از سرمایه‌گذاران که انتظار رشد دلاری ارزش سهام را داشتند، متوجه شدند که افزایش پوشالی قیمت‌ها در بورس، قدرت خرید واقعی آنها را افزایش نداده است.

این وضعیت باعث شد تا موجی از ناامیدی در میان سهامداران شکل بگیرد. در حالی که سایر بازارهای مالی مانند طلا و ارز بازدهی بالایی داشتند، بورس تحت‌تاثیر سیاست‌های اقتصادی و خروج سرمایه، عملکرد ضعیفی را ثبت کرد. همین مساله باعث شد که بسیاری از تحلیلگران نسبت به آینده بورس در سال ۱۴۰۴ نیز نگرانی‌هایی داشته باشند.

۱۴۰۳ سالی پر از چالش و ناامیدی

سال ۱۴۰۳ برای بورس ایران سالی پر از فرازونشیب، نااطمینانی و تصمیمات بحث‌برانگیز بود. در حالی که ریسک‌های سیاسی مهم‌ترین چالش بازار بودند، سیاست‌های اقتصادی دولت نیز در بسیاری از مواقع به زیان بازار عمل کرد.

از تنش‌های نظامی ایران با رژیم صهیونیستی گرفته تا تغییرات دولت و نوسانات نرخ ارز، همگی دست‌به‌دست هم دادند تا بورس یکی از پرچالش‌ترین سال‌های خود را تجربه کند.

حالا که پایان سال فرارسیده، پرسش اصلی این است که آیا بورس می‌تواند در سال ۱۴۰۴ از این چالش‌ها عبور کند؟ یا همچنان ریسک‌های اقتصادی و سیاسی مسیر رشد بازار را ناهموار خواهند کرد؟

اخبار برگزیدهبورس