جایگزین برجام با محوریت کرملین؛ بازی تازه هسته‌ای در راه است؟
در حالی که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا به مرحله‌ای حساس رسیده، نقش روسیه به‌عنوان یک بازیگر میانجی و تضمین‌کننده، بیش از هر زمان دیگری پررنگ شده است.
جهان صنعت نیوز، روزنامه گاردین در گزارشی تحلیلی نوشته است که مسکو نه‌تنها ممکن است محل انتقال ذخایر اورانیوم با غنای بالای ایران باشد، بلکه احتمال دارد به‌عنوان داور بی‌طرف در صورت نقض توافق، ایفای نقش کند؛ نقشی که پیش‌تر در توافق برجام به کشورهای اروپایی سپرده شده بود اما اکنون به حاشیه رانده شده‌اند.
مذاکرات فنی و دیپلماتیک؛ از رم تا ژنو و عمان
مذاکرات اخیر میان ایران و آمریکا در رم با میانجی‌گری عمان برگزار شد. به گفته منابع آمریکایی، این گفت‌وگوها پیشرفت معناداری داشته و قرار است در روزهای آینده ادامه یابد. نشست بعدی به‌صورت فنی در ژنو برگزار خواهد شد و سپس دیدار سطح بالای دیپلماتیک در عمان در دستور کار قرار دارد.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در این مذاکرات، خواهان نهایی‌سازی توافق در بازه ۶۰ روزه است؛ اما طرف ایرانی به رهبری عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با این شتاب مخالفت کرده و خواستار بررسی دقیق‌تر مسائل پیچیده فنی و حقوقی شده است.
دو محور اختلافی؛ ذخایر اورانیوم و تضمین‌ها
ایران خواهان نگهداری ذخایر اورانیوم در داخل کشور است، اما آمریکا با این رویکرد مخالفت دارد و خواهان نابودی یا انتقال این ذخایر به کشوری ثالث مانند روسیه است. در عین حال، ایران خواهان تضمین‌هایی است که در صورت خروج مجدد آمریکا از توافق، شامل جبران خسارت یا بازگشت اورانیوم از محل ذخیره‌سازی شود.
از منظر تهران، تنها تضمین معتبر، تصویب رسمی توافق در کنگره آمریکاست، امری که به‌دلیل نفوذ لابی اسرائیل، بسیار بعید به نظر می‌رسد. پیشنهاد دیگر، پرداخت غرامت مالی به ایران در صورت نقض توافق از سوی آمریکاست؛ اما اجرای آن بدون یک پیمان رسمی بسیار دشوار است. سناریوی سوم، مشارکت روسیه به‌عنوان امانت‌دار اورانیوم غنی‌شده و تضمین بازگرداندن آن به ایران در صورت نقض توافق است؛ رویکردی که در ظاهر مقبول‌تر است.
پیام‌های متناقض، مذاکره با بی‌اعتمادی
پیش از مذاکرات رم، اظهارات ضدونقیض ویتکاف در شبکه‌های اجتماعی درباره نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران، فضای اعتماد را خدشه‌دار کرده بود. با این حال، او در جریان مذاکرات این موضع را تعدیل کرد و آن را ناشی از ملاحظات داخلی آمریکا خواند. به گفته تحلیلگران، اگر ایران اطمینان نمی‌یافت که هدف آمریکا تغییر نکرده، مذاکرات در همان ابتدا شکست می‌خورد.
عربستان، نقش مکمل در تثبیت گفت‌وگوها
سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران پیش از آغاز مذاکرات، به‌عنوان نشانه‌ای از همبستگی و مخالفت با هرگونه اقدام نظامی آمریکا یا اسرائیل تفسیر شده است. سعودی‌ها به‌وضوح به ایران اعلام کرده‌اند که در هیچ حمله‌ای به تأسیسات هسته‌ای مشارکت نخواهند کرد. این موضع می‌تواند فضای منطقه‌ای مذاکرات را متوازن‌تر و باثبات‌تر کند.
فشار بر ترامپ و امید به توافق
در آستانه انتخابات آمریکا، دونالد ترامپ تحت فشار است تا حداقل در یکی از سه بحران بزرگ جهانی (ایران، جنگ غزه، یا درگیری اوکراین) به توافقی ملموس برسد. به‌گفته ناظران، ایران در مقایسه با سایر پرونده‌ها، بازیگری منطقی‌تر به‌شمار می‌رود و احتمال موفقیت در مذاکرات با آن بالاتر است.
نتیجه‌گیری
مذاکرات کنونی، به جایگاه جدیدی برای روسیه در تعاملات هسته‌ای ایران انجامیده و احتمال دارد مسکو نه‌فقط به‌عنوان حافظ اورانیوم بلکه به‌عنوان داور توافق و تضمین‌کننده اجرای آن ایفای نقش کند. هم‌زمان، آمریکا به دنبال ساختن توافقی با کمترین اصطکاک داخلی و بیشترین بازدارندگی در برابر بازگشت‌پذیری ایران به غنی‌سازی بالا است؛ توافقی که شاید نه مثل برجام، اما در سایه بی‌اعتمادی‌های فنی و سیاسی، مسیری تازه را در دیپلماسی هسته‌ای باز کند.
سیاسیلینک کوتاه :