نفس زاگرس به شماره افتاد

جهان صنعت نیوز، مقداد جورغلامی، رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران امروز در پنل تخصصی تغییر اقلیم و پدیده های نوظهور که در راستای همایش بین‌المللی مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس در دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران برگزار شد، حادثه ناگوار و تلخ انفجار در بندر شهید رجایی بندر عباس که منجر به جان باختن و مجروح شدن جمعی از هموطنان شد را تسلیت گفت.

وی بیان کرد: با توجه به سابقه طولانی همکاری‌های فی مابین سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و دانشکده منابع طبیعی، مسئولیت پنل تخصصی تغییر اقلیم و پدیده‌های نوظهور بر عهده دانشکده منابع طبیعی به نمایندگی از دانشگاه تهران گذاشته شده و با وجود فرصت اندک، پیگیری‌های فراوانی صورت گرفته که امیدوارم نتایج این نشست در همایش اصلی مورد استفاده قرار گیرد و بتواند راهکارهای مناسبی جهت مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس را ارائه دهد.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در خصوص تغییر اقلیم در جنگل‌های زاگرس مطرح کرد: این جنگل ها به‌عنوان ریه‌های تنفسی غرب ایران، نه‌تنها نگهبان تنوع زیستی بی‌نظیری هستند، بلکه نقشی کلیدی در تعدیل آب‌و‌هوا، حفظ منابع آب و تداوم زندگی میلیون‌ها انسان ایفا می‌کنند اما این گنجینه سبز در معرض تهدیدات جدی ناشی از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی ناپایدار قرار دارد.

جورغلامی تغییر اقلیم را یک چالش جهانی مهم و چندوجهی دانست و اذعان کرد: این موضوع عمدتاً ناشی از افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، به‌ویژه دی اکسید کربن، ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند فرآیندهای صنعتی، احتراق سوخت های فسیلی و تغییرات کاربری زمین است. البته تأثیرات تغییرات آب و هوایی گسترده است و بر جنبه‌های مختلف محیط زیست و جامعه انسانی تأثیر می‌گذارد.

جنگل‌های زاگرس، گهواره تمدن و زیست‌کره منحصر‌به‌فرد

وی عنوان کرد: همه شاخص های کلیدی آب و هوا و اطلاعات ارائه شده نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی بی وقفه و مداوم، رخدادهای با تاثیر زیاد و تلفات و خسارات شدید، مردم، جوامع و اقتصادها را تحت تأثیر قرار می دهد. ناحیه رویشی زاگرس به وسعت پنج تا ۶ میلیون هکتار در ۱۰ استان غربی کشور گسترش دارد و ۳۰ میلیون نفر در این استان ها زندگی می‌کنند و مساحت این ۱۰ استان، تقریبا ۳۰ درصد مساحت کشور یعنی ۵۰ میلیون هکتار است.

جورغلامی اضافه کرد: عرصه‌های جنگلی زاگرس که از مهم‌ترین رویشگاه‌های طبیعی و منشا پرآب‌ترین رودخانه‌های کشور است، در سالیان اخیر به دلایلی همچون خشکسالی مداوم، بروز آفات و بیماری‌ها، آتش‌سوزی‌های پی‌درپی، استفاده‌های بی‌رویه و نادرست و تخریب‌های گسترده، با شرایطی بحرانی مواجه شده که در صورت عدم اتخاذ تدابیر صحیح و اقدامات مناسب، موجب برهم خوردن تعادل زیستی و اکولوژیکی بوم سازگان زاگرس خواهد شد.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در ادامه اذعان کرد: جنگل‌های زاگرس منبع حیات ۴۰ میلیون نفر هستند و رودخانه‌های پرآب مانند کارون، کرخه و زاینده‌رود و نیز سفره‌های زیرزمینی حیاتی، حیات جوامع انسانی از شمال غربی تا خوزستان را تأمین می‌کنند و میزبان ۵۳ گونه گیاهی بومی (مانند بلوط ایرانی) و جانوران در خطر انقراضی مانند پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای و سنجاب کوهی زاگرس است.

وی افزود: این جنگل ها سالانه میلیون‌ها تُن کربن جذب و از گرمایش بیشتر جلوگیری می‌کنند. تمدن‌های کهن در سایه این جنگل‌ها بالیده‌اند اما امروز، این میراث چند میلیون ساله در معرض نابودیِ بی بازگشت قرار دارد. اعداد و واقعیت‌های تلخ تغییرات اقلیمی دیگر یک پیش‌بینی دور نیستند؛ آنها اکنون واقعیتی ملموس در زاگرس هستند. تغییرات آب‌وهوایی، جنگل ها را در برابر عوامل استرس‌زای غیرزیستی و زیستی مانند آتش‌سوزی‌های جنگلی و آفات آسیب‌پذیرتر می‌کند.

نابودی چند صدهزار هکتاری جنگل‌های زاگرس

جورغلامی گفت: تغییر اقلیم و کاهش بارندگی ها طی ۲۰ سال اخیر، افزایش دما و آتش سوزی های بی سابقه همراه با فعالیت‌های انسانی، موجب بروز پدیده‌های نگران‌کننده شده و نابودی چند صد هزار هکتاری جنگل های زاگرس بر اثر ترکیب تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی را در پی داشته است. پدیده‌های نوظهور زنجیره‌ای از بحران‌ها به شمار می‌رود و گرمایش زمین موجب طغیان آفاتی مانند سوسک چوب‌خوار بلوط و پروانه برگ‌خوار شده است.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه این آفات سالانه بخشی از جنگل‌ها را درگیر می‌کنند، تصریح کرد: تهاجم گونه های مهاجم به سرعت جایگزین گونه های بومی می شوند و خاک را فقیر می کنند. کاهش آب های زیرزمینی نیز منجر به فرونشست سالانه در دشت‌های مجاور شده است. برای تحقق اهداف، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، به‌عنوان متولی اصلی صیانت از این منابع، می‌تواند از ظرفیت‌های مختلفی استفاده کند.

جورغلامی خاطرنشان کرد: از جمله آن ها می توان به ایجاد کانال‌های جدید تأمین مالی با تاکید بر مشارکت فعال ظرفیت جامعه محلی و احیای مسئولیت اجتماعی شرکت‌های تابعه وزارت نفت و صمت، توسعه و حمایت از تعاونی‌ها، تشکل‌های صنفی و سمن‌ها در زمینه منابع طبیعی، بسترسازی جهت اعطای تسهیلات بانکی تبصره ۱۸ برای بهره برداران و مجریان طرح های منابع طبیعی جهت ایجاد و توسعه کسب و کارهای طبیعت محور اشاره کرد.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: گسترش سازوکارهای تامین مالی مردمی با تعمیم و تقویت صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی را از دیگر ظرفیت‌ها دانست و اظهار کرد: بر اساس ماده ۳۳ برنامه هفتم توسعه، سازمان منابع طبیعی مجاز است از مشارکت مجریان، بهره‌برداران، افراد بومی و محلی، روستاییان و سایر افراد واجد صلاحیت در قالب شرکت‌های تعاونی برای اجرای عملیات آبخیزداری و جنگل‌کاری بهره‌برداری کند.

هزاران هکتار جنگل‌زدایی برای سوخت

وی با بیان اینکه این مشارکت‌ها می‌توانند در قالب نظام فنی و اجرایی و قراردادهای رسمی، بدون ایجاد رابطه استخدامی، به اجرای طرح‌های حفاظتی کمک کنند، اظهار کرد: همچنین، با استفاده از رویکردهای تسهیلگری اجتماعی، می‌توان مشارکت فعال جامعه محلی را در تمامی مراحل طرح‌های منابع طبیعی، از تدوین و برنامه‌ریزی تا اجرا، پایش، نظارت و ارزیابی، جلب کرد که این امر از طریق تدوین و اجرای پیوست مشارکت مردمی و توان‌افزایی جوامع محلی امکان‌پذیر است.

جورغلامی مطرح کرد: امیدوارم این پنل تخصصی فرصتی برای تبادل نظر، هم‌فکری و ایجاد تعاملات بیشتر بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و دستگاه‌های اجرایی باشد تا با همکاری و همدلی، آینده‌ای سبز و پایدار را برای نسل‌های آینده رقم بزنیم. خشک‌شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، کانون‌های جدید ریزگردها را ایجاد کرده که سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند اما بی‌شک، فعالیت‌های انسانی نیز در تشدید این بحران سهیم هستند.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه داد: از جمله آنها می توان به تخریب مستقیم و تشدید تغییرات اقلیمی، اشاره کرد. سالانه هزاران هکتار جنگل‌زدایی برای سوخت، چرای بی‌رویه (سه برابر ظرفیت اکولوژیک) و پروژه‌های عمرانی غیرمسئولانه از بین می روند اما راه نجات در دستان ماست. احیای اکولوژیک و انجام پروژه‌های موفق با مشارکت جوامع محلی، حفظ و احیای جنگل‌ها به نوعی راه‌حلی مقرون به صرفه است.

وی خاطرنشان کرد: جنگل‌های زاگرس به تنظیم بارش‌ها و تثبیت آب‌وهوای کمک فراوانی داشته و به کاهش رویدادهای حدی آب‌وهوایی کمک کرده و این جنگل‌ها را به عنصری ضروری برای سازگاری و تاب‌آوری در برابر تغییرات آب‌وهوایی تبدیل می‌کند. قطع انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از جنگل‌زدایی با حفظ جنگل‌ها یا ترویج جنگل کاری یکی از ساده ترین و مقرون به صرفه‌ترین راه‌ها برای مقابله با تغییرات آب و هوایی به شمار می‌رود.

ضرورت تولید زغال از پسماندهای کشاورزی

جورغلامی اضافه کرد: بنابراین اقدام سازمان منابع طبیعی در خصوص «طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت» که مورد تاکید جدی مقام معظم رهبری نیز هست در همین راستا قلمداد می‌شود که امیدواریم با مشارکت همه ذینفعان و دست اندرکاران به سرانجام مطلوب برسد. در راستای مطالب مذکور، توسعه اکوتوریسم (مانند مسیرهای پیاده‌روی و بوم‌گردی) و تولید زغال از پسماندهای کشاورزی به‌جای قطع درختان به عنوان اقتصاد سبز مورد تاکید است.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران با تاکید بر ضرورت بکارگیری فناوری های نوین و استفاده از پهپادهای شناسایی آتش‌سوزی، سامانه‌های آبیاری هوشمند و بانک ژن دیجیتال برای حفظ گونه‌های بومی، اظهار کرد: در بخش جنگل نیاز به نوآوری احساس می‌شود. سرعت بالای تغییرات و فوریت مقابله با چالش‌های اقلیمی نیز مستلزم راه‌حل‌های خلاقانه، متنوع، انعطاف‌پذیر و قابل گسترش است.

وی با اشاره به اینکه بهره‌گیری از خلاقیت انسانی و پذیرش نوآوری از جمله در بخش جنگل، اجتناب‌ناپذیر است، عنوان کرد: اهمیت نوآوری در تمامی اشکال آن (فناورانه، اجتماعی، سیاستی، نهادی و مالی) برای حفاظت، احیا و توسعه پایدار از جنگل‌ها، درختان و اکوسیستم‌های مرتبط، به‌طور فزاینده‌ای در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است و نوآوری، شتاب‌دهنده‌ای حیاتی برای تحقق اهداف کلان مدیریت پایدار جنگل‌ها محسوب می‌شود.

جورغلامی با بیان اینکه این شتاب‌دهنده با افزایش بهره‌وری، کیفیت، تنوع، کارایی و پایداری اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی از برنامه های سازگاری با اقلیم حمایت می‌کند، اذعان کرد: سازمان فائو پنج نوع نوآوری را شناسایی کرده که نوآوری های فناورانه، اجتماعی، سیاستی، نهادی و مالی را شامل می شود. نجات زاگرس نیازمند همبستگی ملی و فرامرزی است که می تواند با انجام اقداماتی محقق شود، از آن جمله می‌توان به جرم‌انگاری آتش‌سوزی‌های عمدی اشاره کرد.

زاگرس تنها نیست

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، تشکیل ائتلاف بین‌المللی با کشورهایی مانند ترکیه و عراق برای مدیریت منابع آبی مشترک، استفاده از صندوق اقلیم سبز سازمان ملل برای جذب سرمایه‌گذاری در احیای جنگل‌ها و تصویب قانون ممنوعیت مادام‌العمر بهره‌برداری از جنگل‌های آسیب دیده را از دیگر اقدامات برشمرد و افزود: ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم تکالیف و اقدامات محیط زیستی با هدف رعایت استانداردهای زیست محیطی در نظر گرفته است.

وی ادامه داد: یکی از آنها تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور است که موضوع جنگل‌های و سازگاری با تغییر اقلیم باید در صدر برنامه تدوینی باشد و تدوین سند مدیریت پایدار جنگل های زاگرس و تصویب آن در سطح هیئت وزیران تا ضمانت اجرایی لازم فراهم شود. رویکردهای نوآورانه از جمله روش‌های مدیریت هوشمند اقلیم‌محور، نیازمند همکاری نزدیک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و سازمان حفاظت از محیط زیست و سایر نهادهاست.

رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران مطرح کرد: این امر لازم است تا با ایجاد سازوکاری فناورانه، بودجه و امکانات لازم برای تهیه و اجرای طرح‌های جنگل‌داری هوشمند اقلیم‌محور در جهت به چالش کشیدن اثرات منفی تغییرات اقلیمی را پیگیری کنند. این راهبردها نشان می‌دهند که حفظ جنگل‌ها در حال حاضر، نیازمند عبور از مدیریت واکنشی به سمت مدیریت پیشگیرانه مبتنی بر داده‌های به‌هنگام و دانش اکوفیزیولوژیک است.

جورغلامی گفت: ضروری است طرح‌های مدیریت پایدار جنگل با شاخص‌ها و معیارهای جنگل‌داری هوشمند اقلیم محور تلفیق و خط‌مشی و رویکردی نوینی در مدیریت جنگل‌های کشور به‌ویژه جنگل‌های زاگرس با توجه با توجه به سه بعد سازگاری، کاهش اثرات مخرب و بعد اجتماعی به منظور افزایش تاب‌آوری جنگل‌ها و جامعه در مقابل تغییرات اقلیمی تدوین و اجرایی شود. این رویکردها نشان می‌دهند که تحول دیجیتال در مدیریت جنگل‌ها نه تنها یک گزینه، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ اکوسیستم‌ها در حال حاضر است.

منبع: تسنیم

محیط زیست