قطره‌های جنگ؛ آب چگونه به ابزار تهدید هسته‌ای تبدیل شد؟

جهان صنعت نیوز – با افزایش تنش میان هند و پاکستان، مسئله آب به نقطه تقابل جدیدی تبدیل شده است؛ جایی که هند با تعلیق پیمان ۶۵ ساله آب‌های سند و کاهش جریان رودخانه‌ها به پاکستان، این منبع حیاتی را به ابزار فشار راهبردی بدل کرده است. این تصمیم در واکنش به حمله‌ای منتسب به شبه‌نظامیان پاکستانی صورت گرفت و پاکستان هشدار داده که چنین اقدامی «اعلان جنگ» تلقی می‌شود. در حالی که اقتصاد کشاورز‌محور پاکستان به شدت به رودخانه‌های غربی حوزه سند وابسته است، هند نیز زیرساخت کافی برای کنترل کامل آب ندارد، اما اقدامات محدود نظیر کاهش جریان رود چناب، نشان از تمایل دهلی‌نو به استفاده از آب به‌عنوان ابزار جنگی دارد—ابزاری که می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی، انسانی و ژئوپلیتیکی گسترده‌ای به‌دنبال داشته باشد.

چگونه آب به سلاحی در درگیری هند و پاکستان تبدیل شده است؟

در حالی که پاکستان تحت تأثیر گسترده‌ترین حملات هوایی هند در زمان صلح رسمی میان دو کشور قرار دارد و تبادل آتش در مرز کشمیر همچنان ادامه دارد، ناظران از احتمال تشدید تنش میان این دو همسایه هسته‌ای نگران هستند.اما فراتر از گلوله و موشک، سلاح دیگری نیز وجود دارد که هند تهدید کرده در این درگیری از آن استفاده خواهد کرد و پاکستان هشدار داده که چنین اقدامی بدون تردید یک «اعلان جنگ» تلقی خواهد شد: آب.

به گفته نیروهای مسلح پاکستان، یکی از اهداف حملات هوایی اولیه هند در بامداد چهارشنبه، پروژه برق‌آبی نِهِلُم-جهِلم در پاکستان بوده است. این حملات تنها چند ساعت پس از آن انجام شد که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، اعلام کرد کشورش دیگر اجازه نخواهد داد آب از مرزهای هند خارج شود.

مودی روز سه‌شنبه اعلام کرد: «اکنون، آب هند برای منافع هند جاری خواهد شد، برای منافع هند حفظ خواهد شد و برای پیشرفت هند استفاده خواهد شد.»

هند در اواخر ماه گذشته، در پی آنچه «تروریسم فرامرزی مستمر از سوی پاکستان» خواند—اشاره به حمله ۲۲ آوریل به گردشگران در کشمیر تحت کنترل هند توسط گروهی از شبه‌نظامیان پاکستانی که پاکستان هرگونه نقش در آن را رد کرده—توافق‌نامه‌ای ۶۵ ساله درباره تقسیم آب را به حالت تعلیق درآورد.

در پاسخ، پاکستان هشدار داد که هرگونه تلاشی برای متوقف کردن جریان آب از سوی هند، که در بالادست قرار دارد، «به‌عنوان اقدام جنگی تلقی خواهد شد و با تمام توان ملی پاسخ داده خواهد شد.»

پیمان آب‌های سند در سال ۱۹۶۰ توسط بانک جهانی میان دو کشور تازه استقلال‌یافته هند و پاکستان پس از تقسیم هند بریتانیایی در سال ۱۹۴۷ منعقد شد. این پیمان، دسترسی به شش رودخانه حوزه سند را تقسیم کرد؛ به این صورت که هند کنترل سه رودخانه شرقی یعنی راوی، بیاس و ستلج را در اختیار گرفت و پاکستان نیز دسترسی به رودخانه‌های غربی شامل سند، جهِلم و چناب را حفظ کرد. این توافق‌نامه به یکی از پایه‌های صلح در منطقه تبدیل شد، چرا که هر دو کشور برای آبیاری اراضی کشاورزی خود به آب این حوزه وابسته‌اند.

برخی تحلیل‌گران هندی می‌گویند این توافق بیش از حد به نفع پاکستان بوده، زیرا در حالی که در پایین‌دست قرار دارد، در عمل دسترسی به ۸۰ درصد از آب سیستم را به‌دست آورده است. طبق مفاد این پیمان، هند اجازه ندارد زیرساختی احداث کند که باعث محدود شدن یا تغییر مسیر جریان آب رودخانه‌های غربی شود، مگر برای استفاده محدود کشاورزی و تولید برق آبی. هند تا پیش از اعلام خروج یک‌جانبه در آوریل، حتی در دوران جنگ با پاکستان نیز عمدتاً به این توافق پایبند بوده است.

تعلیق این توافق‌نامه، خطری جدی برای اقتصاد پاکستان محسوب می‌شود؛ اقتصادی که حدود یک‌چهارم آن به کشاورزی وابسته است. هیمانشو تاکار، کارشناس منابع آب در منطقه، در مصاحبه با روزنامه ماتروبومی مستقر در کرالا گفت: «بیشتر زیرساخت‌های آبیاری، تولید برق‌آبی، تولید انرژی و توسعه کلی پاکستان به شدت به حوزه رودخانه سند وابسته است.»

با این حال، مشخص نیست که هند تا چه اندازه توانایی فنی برای مسدود کردن جریان آب به پاکستان را دارد. کارشناسان می‌گویند هند در حال حاضر زیرساخت کافی مانند سدها را برای کنترل کامل جریان آب در اختیار ندارد. با این وجود، در تاریخ ۴ مه، هند دریچه‌های سد باگلیهار را پایین آورد و طبق گزارش روزنامه هندوستان تایمز، جریان آب رودخانه چناب به سمت پاکستان را تا ۹۰ درصد کاهش داد. اقدامات مشابهی نیز reportedly برای پروژه کیشانگانگا روی رودخانه جهِلم برنامه‌ریزی شده است.

حسن اف. خان، استادیار برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌های زیست‌محیطی در دانشگاه تافتس، در یک روزنامه پاکستانی نوشت که هند نمی‌تواند به‌سادگی جریان آب را متوقف کند، اما نقض توافق‌نامه در فصل خشک (دسامبر تا می) اثرگذاری بیشتری خواهد داشت: «نگرانی اصلی، فصل خشک است؛ زمانی که جریان آب در سراسر حوزه کاهش می‌یابد، ذخیره‌سازی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و زمان‌بندی حیاتی می‌شود.»

راه دیگری که هند می‌تواند از آب به‌عنوان سلاح استفاده کند، جلوگیری از ارائه داده‌های مربوط به سیلاب‌ها است. پرادیپ کومار ساکسِنا، کمیسر پیشین آب‌های سند در هند، در ماه آوریل گفت هند می‌تواند پس از تعلیق توافق‌نامه، از اشتراک‌گذاری این داده‌ها با پاکستان خودداری کند—که می‌تواند در فصل باران‌های موسمی پیامدهای خطرناکی به‌دنبال داشته باشد.

اخبار برگزیدهسیاسی