اقتصاد دانش‌بنیان؛ از آمارسازی تا واقعیت
آمارها می‌گویند 10 هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور به ثبت رسیده است. اما حقیقت این است که تنها 10 درصد آن‌ها نقش فعالی در اقتصاد کشور بازی می‌کنند. فیلترینگ و ضعف زیرساخت‌های ارتباطی، در کنار قطعی مکرر برق اقتصاد دانش‌بنیان را به رویایی دور از دسترس تبدیل کرده است.
هما میرزایی- جهان صنعت نیوز: در دهه‌های اخیر، اقتصاد دانش‌بنیان با تکیه بر دانش و فناوری و از همه مهم‌تر نیروی کار ماهر و متخصص به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شده است. برخی کشورهای در حال توسعه نیز با سرمایه‌گذاری محدودتر در این حوزه توانسته‌اند به سمت گسترش اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنند. کشورهایی مانند آمریکا، کره جنوبی و آلمان با در اختیار داشتن زیرساخت‌های قوی تکنولوژیکی و تمرکز بر آموزش و تربیت نیروی متخصص و سرمایه‌گذاری بر تحقیق و توسعه (R&D) توانسته‌اند اکوسیستمی پویا و تاثیرگذار بر تولید ناخالص داخلی ایجاد کنند. در کشورهای در حال توسعه، این اقتصاد هنوز در مرحله رشد بوده و با محدودیت‌هایی چون کمبود سرمایه‌گذاری، ضعف در تجاری‌سازی دانش و ضعف منابع انسانی مواجه است.
مالزی؛ در حال توسعه و موفق در اقتصاد دانش‌بنیان
مالزی نمونه موفقی از کشور در حال توسعه است که موفق شده در زمینه اقتصاد دانش‌بنیان پیشرفت‌های چشمگیری به دست بیاورد. این کشور با ایجاد منطقه ویژه فناوری اطلاعات، ارائه تسهیلاتی همچون معافیت ۱۰ ساله مالیاتی برای این شرکت‌ها، و ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی همچون مراکز داده‌پردازی دولتی و پهنای باند بالا موفق شده است رشد سالیانه صادرات محصولات و خدمات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات را به بیش از ۱۵ درصد برساند. در عین حال، مالزی توانسته است بیش از ۳۰۰ شرکت چند ملیتی در حوزه فناوری را به این کشور وارد کند و بیش از ۲۰۰ هزار شغل مستقیم در این حوزه ایجاد کند.
۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان؛ از آمارسازی تا واقعیت
آن‌گونه که مسئولین ادعا می‌کنند و آمارهای رسمی و غیررسمی نشان می‌دهند، اقتصاد دانش‌بنیان در ایران طی سال‌های اخیر با رشد قابل‌قبولی همراه بوده است. تا پایان سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۰٬۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های متنوعی از فناوری‌‌های ارتباطی، سلامت، کشاورزی و صنایع خلاق ایران به ثبت رسیده‌اند. در حوزه نیروی انسانی، حدود ۶۴ هزار نفر در اکوسیستم دانش‌بنیان کشور در حال فعالیت هستند. سهم فروش شرکت‌های دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است؛ در سال ۱۴۰۲ این سهم به ۰٫۷۹٪ رسیده است. اما نکته قابل توجه در این آمارها این است که تنها ۱۰ درصد از این تعداد شرکت در اقتصاد کشور نقش جدی ایفا می‌کنند. این رقم نشان‌دهنده این حقیقت است که درصد بالایی از این شرکت‌ها تنها بر روی کاغذ به ثبت رسیده‌اند، و عملا کارایی به خصوصی ندارند. پیشتر و در پایان سال گذشته تورج امرایی، معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در معاونت علمی ریاست جمهوری گفته بود: از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان، ۷۰ درصد آن‌ها شرکت‌های نوپا هستند و درآمد آن‌ها زیر ۵ میلیارد تومان است. از این تعداد نیز حدود ۵۰ درصد درامدشان نزدیک به صفر است.
برق نیست، فیلترینگ هست؛ نخبگان برنمی‌گردند
مبحث اقتصاد دانش‌بنیان در برنامه چهارم توسعه مطرح و در برنامه‌های پنجم و ششم مورد تاکید قرار گرفت. دسترسی به بهره‌وری با افزایش فناوری و نوآوری و رسیدن به توسعه پایدار همواره از نکات کلیدی مورد تاکید در این متون بوده است. اما در عمل با توجه به چالش‌ها و موانع موجود همچون گره‌های بزرگ در اقتصاد کلان، وابستگی به درآمدهای حاصل از نفت و گاز، دخالت‌های دولتی و سهم پایین اقتصاد فناورانه در تولید ناخالص داخلی رسیدن به این اهداف را غیر ممکن کرده است. در سال ۲۰۲۳ تعداد دانشجویانی که از ایران مهاجرت کرده و در کشورهای دیگر مشغول به تحصیل شده‌اند، به حدود ۱۱۰ هزار نفر رسیده است. بسیاری از این نیروی کار متخصص در زمینه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات، ارتباطات و هوش مصنوعی درس می‌خوانند، و در شرایط فعلی انگیزه‌ای برای بازگشت به کشور ندارند. مهاجرت نخبگان و دانشجویان، چالشی جدی برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در ایران محسوب می‌شود. زیرساخت‌های ضعیف اینترنت، فیلترینگ گسترده، عدم وجود شایسته‌سالاری و به‌کارگیری افراد غیر متخصص در سمت‌های بالادستی، و قطعی‌های مکرر برق که باعث خارج شدن بسیاری از شرکت‌های کوچک از چرخه کار شده است، رشد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را به رویایی دوردست تبدیل کرده است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :