ایران تک‌فرزندی شد؛ زنگ خطر جمعیت به صدا درآمد
براساس آمارهای رسمی و تحلیل کارشناسان؛ در سال ۱۴۰۴، بیش از نیمی از جمعیت کشور در ۷ استان سکونت دارند و میانگین تعداد اعضای خانوارهای ایرانی به ۳.۱ نفر کاهش یافته است.
جهان صنعت نیوز، آمارهای رسمی و تحلیل‌های کارشناسی از روند تحولات جمعیتی کشور، حکایت از قرار گرفتن کشورمان در مرحله‌ای حساس از گذار جمعیتی دارد. بررسی شاخص‌های آماری منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد نرخ رشد جمعیت کشور در بازه ۱۴۰۵تا۱۴۰۰ به ۰.۷۲ درصد کاهش یافته است؛ رقمی که به طور روشن از عبور جمعیت کشورمان از مرحله رشد سریع به سمت ایست و در آینده نه چندان دور، کاهش جمعیت حکایت دارد.
این در حالی است که در دهه‌های گذشته، ایران یکی از کشورهایی بود که رشد بالای جمعیت را دارا بوده است و امروزه نه تنها نرخ رشد به زیر یک درصد رسیده، بلکه جمعیت کشور براساس پیش‌بینی‌ها پس از سال ۱۴۲۸ به اوج جمعیت یعنی حدود ۹۴.۵ میلیون نفر می رسد و پس از آن پس وارد مرحله کاهش خواهد شد.
جمعیتی که سالمند می‌شود و شهری‌تر از گذشته
یکی از تحولات مهم، روند پیری جمعیت است. در سال ۱۴۰۴، حدود ۸ درصد جمعیت ایران را سالمندان (۶۵ سال و بیشتر) تشکیل می‌دهند، در حالی‌که این نسبت در سال ۱۳۹۵ فقط ۶ درصد بود. استان‌های شمالی مانند گیلان (۱۱.۶ درصد) و مازندران (۱۰.۶ درصد) بیشترین نسبت سالمندی را دارا هستند. از سوی دیگر، استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان، همچنان جوان‌ترین استان‌ها به شمار می‌روند.روند شهرنشینی نیز با شتاب ادامه دارد. در سال ۱۴۰۴، از هر ۱۰۰ ایرانی، ۷۷ نفر در مناطق شهری زندگی می‌کنند.
این در حالی است که این رقم در سال ۱۳۹۵، معادل ۷۴ نفر بود. استان قم با ۹۶ درصد، بیشترین سهم شهرنشینی را دارد و سیستان و بلوچستان با ۵۴.۹ درصد در پایین‌ترین رده قرار دارد.
رشد نابرابر جمعیت در استان‌ها؛ از مهاجرت تا تفاوت‌های باروری
بر اساس داده‌های مرکز آمار، رشد جمعیت در استان‌ها با تفاوت چشم‌گیری همراه است. سیستان و بلوچستان با رشد ۲.۰۳ درصدی درصدر و استان‌هایی مانند خراسان شمالی و لرستان با رشد منفی، در پایین‌ترین سطوح قرار دارند. مهاجرت، نرخ باروری و وضعیت اقتصادی از جمله عوامل موثر در این تفاوت‌ها هستند.در همین حال، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که در سال ۱۴۰۴، بیش از نیمی از جمعیت کشور در ۷ استان عمده شامل تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس، خوزستان، آذربایجان شرقی و غربی سکونت خواهند داشت. تهران به تنهایی میزبان ۱۷ درصد از جمعیت ایران است.
کاهش بعد خانوار و افزایش تعداد خانوارها
تحولات ساختار خانوار نیز قابل توجه است. در سال ۱۴۰۴ تعداد خانوارها به بیش از ۲۸ میلیون رسیده و در عین حال، متوسط بعد خانوار به ۳.۱ نفر کاهش یافته است.
این رقم در سال ۱۳۹۵ برابر ۳.۳ نفر بود. استان سیستان و بلوچستان با بعد خانوار ۳.۶ و گیلان با ۲.۸ به ترتیب بیشترین و کمترین اندازه خانوار را دارند.
فرزندآوری زیر سایه فشار اقتصادی
مرضیه وحید دستجردی روز گذشته ۲۹ اردیبهشت ماه در همایش روز ملی جمعیت، در کنار داده‌های آماری، یافته‌های فرهنگی اجتماعی نیز ابعاد دیگری از بحران جمعیت را روشن می‌کند. مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیتاعلام کرد که نتایج پیمایش ملی در اسفند ۱۴۰۳ نشان می‌دهد ۷۷/۷ درصد ایرانیان تمایلی به فرزندآوری ندارند.
دلایل اصلی این بی‌میلی شامل مشکلات اقتصادی (۸۱ درصد)، نداشتن درآمد کافی (۷۸ درصد) و نبود مسکن مناسب (۷۳ درصد) اعلام شده است. با این حال، دستجردی تاکید می‌کند که ۴۱ درصد از این جمعیت مخالف، امکان دارد در سه سال آینده تمایل به فرزندآوری پیدا کنند، اگر سیاست‌های حمایتی و انگیزشی مؤثر اتخاذ شود.
چالش امنیتی آینده؛ جمعیت یک مؤلفه قدرت ملی
وی بحران جمعیتی را تنها یک معضل اجتماعی یا فرهنگی ندانست بلکه آن را تهدیدی برای امنیت ملی برشمرد.وی ضمن اشاره به تدابیر مقام معظم رهبری در ابلاغ سیاست‌های جمعیتی سال ۱۳۹۳، آن سیاست‌ها را کلیدی‌ترین اقدام برای مقابله با این روند دانست و از همه نهادها خواست تا اقدامات هماهنگ، منسجم و فوری برای اصلاح روندهای فعلی داشته باشند.
ضرورت بازنگری سیاست‌های جمعیتی در پرتو واقعیت‌های امروز
ترکیب داده‌های آماری مرکز آمار و تحلیل‌های مسئولان نشان می‌دهد ایران در آستانه ورود به یک دوره جدید جمعیتی قرار دارد؛ دوره‌ای که مشخصه اصلی آن کاهش نرخ رشد، سالمندی جمعیت، شهرنشینی بیشتر و تغییر در ساختار خانوار است.این وضعیت، صرفاً یک چالش جمعیتی نیست، بلکه مسئله‌ای راهبردی برای توسعه پایدار، قدرت ملی و ثبات اجتماعی کشور است. بدون سیاست‌های عملیاتی و سریع در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، رفاهی و آموزشی، کشور ممکن است در سال‌های پیش رو با بحران‌هایی روبرو شود که جبران‌ناپذیر خواهند بود.
به همین دلیل، بازنگری و تقویت سیاست‌های جمعیتی، حمایت واقعی از خانواده‌ها، رفع موانع اقتصادی فرزندآوری و تلاش برای ایجاد تعادل در توزیع جمعیت و خدمات در سراسر کشور باید به عنوان یک اولویت ملی در دستور کار قرار گیرد.
لینک کوتاه :