آب، سلاح خاموش خاورمیانه

جهان صنعت نیوز – بر اساس گزارش «عطش قدرت» از مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی، بحران آب در خاورمیانه ریشه‌ای عمیق‌تر از تغییرات اقلیمی دارد؛ سیاست، فساد و درگیری‌های داخلی و منطقه‌ای، عوامل اصلی تشدید این بحران در کشورهایی مانند عراق، سوریه، یمن و اردن هستند. از سدسازی‌های یک‌جانبه تا بی‌توجهی به حکمرانی پایدار منابع آبی، دولت‌ها اغلب به جای راه‌حل‌های ساختاری، به اقدامات سطحی و نمایشی روی می‌آورند.

عطش قدرت، تشنگی مردم

در خاورمیانه، آب صرفاً یک منبع طبیعی نیست؛ یک ابزار قدرت، یک کالای سیاسی و در برخی مناطق، جرقه‌ای برای درگیری است. گزارش «عطش قدرت» که توسط مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی (CSIS) در سال ۲۰۲۵ منتشر شده، نشان می‌دهد که چگونه تصمیمات سیاسی و درگیری‌های مسلحانه، بیش از کمبود طبیعی آب، مسئول بحران‌های فعلی در کشورهای مانند عراق، سوریه، یمن و اردن هستند.

در حالی که بسیاری از دولت‌ها به جای اصلاحات بنیادین، به ساخت سد، بهره‌برداری بیش‌ازحد از منابع زیرزمینی و پروژه‌های گران‌قیمت نمک‌زدایی روی آورده‌اند، واقعیت این است که مسئله آب در منطقه بیشتر سیاسی است تا فنی.

عراق؛ رودهایی که می‌خشکند و مردم نمی‌بخشند

عراق کشوری است که ۹۸ درصد آب خود را از دجله و فرات و شاخه‌های آن تأمین می‌کند. اما حالا با سدسازی ترکیه و ناکارآمدی داخلی، وضعیت فاجعه‌بار شده است. به‌طور مثال، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۱۰۰ جریان آب دجله و فرات به ترتیب ۳۰ و ۶۰ درصد کاهش می‌یابد. این یعنی در جنوب عراق، جایی مثل بصره، مردم با زمین‌های ترک‌خورده، خاک شور و آب غیرقابل شرب زندگی می‌کنند.

در بصره، مسئولان حتی از تأمین ساده‌ترین نیازهای آب آشامیدنی ناتوان‌اند. شکاف سیاسی بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان بر بحران افزوده است. در چنین شرایطی، اگرچه مردم به سدسازی اعتراض دارند، اما جایگزینی هم پیش پای دولت‌ها دیده نمی‌شود.

سوریه و یمن؛ جایی که جنگ و خشکسالی دست به دست داده‌اند

در شمال‌شرق سوریه و ارتفاعات یمن، جریان آب دیگر قابل پیش‌بینی نیست. هم‌زمان با خشکسالی‌های بی‌سابقه، ساختار سیاسی این مناطق نیز در کنترل گروه‌های شبه‌نظامی قرار دارد که نه به جامعه جهانی پاسخ‌گو هستند، نه به مردم خود. نهادهای امدادی مجبورند آب را با تانکر یا پمپ‌های خورشیدی توزیع کنند؛ آن‌هم در شرایطی که شبکه‌های فاضلاب فرسوده‌اند یا اصلاً وجود ندارند.

در چنین مناطقی، سازمان‌های جهانی معمولاً منتظر توافق صلح می‌مانند؛ توافقی که شاید هرگز حاصل نشود. به همین دلیل، گزارش توصیه می‌کند که حتی در دوران جنگ هم، مسئله آب باید بخشی از گفت‌وگوهای صلح و آینده‌نگری قرار گیرد.

اردن؛ کشوری خشک با حکمرانی باثبات اما همسایگان نامطمئن

اردن از خشک‌ترین کشورهای جهان است و باوجود ثبات سیاسی نسبی، از فشار جمعیت پناهجویان، کاهش منابع فرامرزی و وابستگی شدید به کمک‌های خارجی رنج می‌برد. سیاست‌گذاران اردنی بارها برنامه‌هایی برای بهبود منابع داخلی آب نوشته‌اند، اما اجرای آن‌ها یا به تعویق افتاده یا با کمبود منابع مالی متوقف شده است.

چرا آب به صلح گره خورده است؟

گزارش تأکید می‌کند که بدون درک پیچیدگی‌های سیاسی، هیچ راه‌حل پایداری برای بحران آب وجود ندارد. اگرچه تکنولوژی‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، بازیافت فاضلاب و سدهای کوچک قابل اجرا هستند، اما آنچه مانع اجرای آن‌ها شده نه کمبود منابع، بلکه ساختارهای سیاسی شکننده و نگاه کوتاه‌مدت دولتمردان است.

گزارش نشان می‌دهد که در خاورمیانه، آب نه‌تنها قربانی تغییرات اقلیمی، بلکه گروگان سیاست‌های داخلی و رقابت‌های منطقه‌ای است. راه برون‌رفت، نه در سازه‌های بتنی، بلکه در گفت‌وگوهای شفاف، قراردادهای بین‌دولتی پایدار، و تغییر نگاه به آب از یک ابزار قدرت به یک حق انسانی است.

اخبار برگزیدهمحیط زیست