داستان آستانه‌های تغییر؛ تجارت در مدار تحول
افزایش تنش‌های تجاری جهانی، کاهش رشد اقتصادی چین و افت قیمت نفت، چشم‌انداز اقتصاد ایران را با ابهام‌های تازه‌ای مواجه کرده؛ فرصت‌هایی مانند رشد صادرات انرژی در کنار تهدیدهایی چون افت درآمد نفتی و کاهش تقاضای شرکای آسیایی.
محمد اصغرزاده مرغملکی- جهان صنعت نیوز: در آستانه فصل جدیدی از تحولات ژئو‌اقتصادی، جهان با موجی از تصمیمات تجاری تنبیهی، رقابت‌های فناورانه، بی‌ثباتی انرژی و بازتعریف روابط منطقه‌ای مواجه شده است. در این میان، اقتصاد ایران – به‌ویژه با اتکایی که به نفت، تجارت غیررسمی و واردات تکنولوژی دارد – نمی‌تواند نسبت به این رخدادها بی‌تفاوت بماند.
بررسی گزارش اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ «پایش تحولات تجارت جهانی» از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نشان می‌دهد که رویدادهای بین‌المللی اخیر گرچه در ظاهر پیرامون محورهای آمریکا، روسیه، چین و کشورهای عربی سامان یافته، اما پیامدهایش می‌تواند به طور غیرمستقیم یا حتی مستقیم بر محیط اقتصاد کلان ایران نیز سایه بیندازد.
۱. تعرفه‌های تنبیهی علیه شرکای روسیه: تیغی دو لبه برای تجارت انرژی
سنای ایالات متحده پیش‌نویس لایحه‌ای را ارائه کرده که به موجب آن، کشورهایی که همچنان به واردات نفت، گاز یا اورانیوم از روسیه ادامه می‌دهند، با تعرفه‌های ۵۰۰ درصدی مجازات خواهند شد. هرچند ایران به دلیل تحریم‌ها در مدار رسمی این مبادلات قرار ندارد، اما چنین سیاست‌هایی در کوتاه‌مدت می‌توانند بازارهای جدیدی برای صادرات انرژی ایران – هرچند غیررسمی – بگشایند.
در واقع، با حذف یا کاهش دسترسی برخی کشورها به انرژی ارزان روسیه، فرصت‌هایی برای فروش نفت ایران، خصوصاً در قالب قراردادهای تهاتری یا از طریق شبکه‌های منطقه‌ای ، فراهم می‌شود. با این حال، همان‌طور که گزارش تاکید دارد، اجرای موفق این سیاست‌ها به تعریف دقیق کشورهای هدف، سازوکار نظارت بر واسطه‌ها و مقابله با واردات غیرمستقیم وابسته است؛ موضوعاتی که در آن ایران هم می‌تواند در مظان اتهام یا سوءاستفاده قرار گیرد.
۲. کاهش رشد اقتصادی چین و رکود تقاضای خارجی
مؤسسه اعتبارسنجی مودیز در اقدامی کم‌سابقه، رشد اقتصاد چین در سال ۲۰۲۵ را از ۴.۵ درصد به ۳.۸ درصد کاهش داده است. دلایل این تعدیل، تشدید تنش‌های تعرفه‌ای با آمریکا و رکود عمومی اقتصاد جهانی است. این موضوع برای ایران که بخشی از مبادلات غیرنفتی‌اش با چین گره خورده، به‌ویژه در حوزه پتروشیمی، فلزات و مواد معدنی، خبر خوبی نیست.
کاهش رشد چین به معنی کاهش تقاضای صادراتی است؛ و از آنجا که چین یکی از معدود مقاصد صادراتی ایران در شرایط تحریم محسوب می‌شود، کوچک شدن بازار مصرف این کشور می‌تواند صادرات ایران را هم تحت فشار قرار دهد. به‌علاوه، افت رشد چین منجر به کاهش قیمت کالاهای پایه (از جمله نفت و فلزات) شده که ضربه‌ای دیگر به درآمدهای ارزی ایران خواهد زد.
۳. بازار بی‌ثبات نفت؛ ضربه به بودجه‌های نفتی
در پی تصمیم غافلگیرکننده اوپک‌پلاس برای افزایش عرضه، قیمت نفت اورال روسیه برای نخستین بار از ژوئن ۲۰۲۳ به زیر ۵۰ دلار رسید. این در حالی است که طبق گزارش، بودجه روسیه برای سال ۲۰۲۵ بر مبنای نفت ۶۰ تا ۷۰ دلاری بسته شده و همین حالا دچار کسری شدید شده است.
برای ایران نیز که هنوز بخش عمده‌ای از بودجه خود را به نفت گره زده، چنین نوساناتی می‌تواند به معنای فشار مضاعف باشد. اگر قیمت نفت در سطح جهانی پایین بماند، حتی در صورت فروش موفق نفت، درآمد ریالی دولت از محل تسعیر ارز کاهش می‌یابد. از سوی دیگر، با در نظر گرفتن قیمت‌های محافظه‌کارانه در بودجه ۱۴۰۴، نوسانات نفتی می‌توانند پیش‌بینی‌های مالی دولت را از اساس دگرگون کنند.
۴. چرخش بازی منطقه‌ای: سوریه، عربستان و بازگشت به نهادهای مالی جهانی
پرداخت بدهی‌های معوقه سوریه به بانک جهانی توسط عربستان و قطر، نه تنها یک رویداد سیاسی منطقه‌ای، بلکه نشانه‌ای از تغییر در هندسه مالی خاورمیانه است. با آغاز فرآیند بازگشت سوریه به نظام رسمی مالی بین‌المللی، فضای تازه‌ای برای بازسازی و تامین مالی این کشور گشوده می‌شود.
از منظر ایران، این وضعیت فرصتی بالقوه برای احیای نقش اقتصادی در بازسازی سوریه است، به‌ویژه در پروژه‌های عمرانی و زیربنایی. با این حال، توازن قدرت منطقه‌ای نیز در حال بازتعریف است؛ به نحوی که کمک‌کنندگان اصلی (مانند عربستان و قطر) در پی کسب سهم سیاسی و اقتصادی از ساختار جدید سوریه خواهند بود، و این ممکن است بازی ایران را سخت‌تر کند.
۵. رقابت فناوری و فاصله ایران
گزارش نشان می‌دهد که برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» شکاف فناوری چین با غرب را به‌ویژه در حوزه‌هایی چون انرژی‌های نو، صنایع ریلی، تجهیزات پزشکی و خودروسازی کاهش داده است. این در حالی است که ایران همچنان در حوزه واردات فناوری و ماشین‌آلات، به‌شدت به کشورهای شرقی و غربی وابسته است.
در شرایطی که جهان به‌سوی فناوری‌های پاک و صنایع دانش‌بنیان حرکت می‌کند، ایران نیازمند بازاندیشی در نقشه صنعتی خود و طراحی سیاست‌هایی برای بومی‌سازی و انتقال فناوری است. در غیر این‌صورت، عقب‌ماندگی فناورانه به گلوگاه رشد اقتصادی ایران بدل خواهد شد؛ به‌ویژه آن‌که دسترسی ایران به فناوری‌های غربی همچنان با محدودیت‌های تحریمی مواجه است.
ایران در دوراهی فرصت و تهدید
تحولات تجارت جهانی، حکایت از بازتوزیع قدرت اقتصادی و فناورانه میان کشورها دارد. فرصت‌هایی برای کشورهایی نظیر ایران در حوزه صادرات انرژی، بازسازی منطقه‌ای و همکاری با بلوک‌های شرقی فراهم شده، اما هم‌زمان، تهدیدهایی از جنس کاهش رشد شرکای تجاری، بی‌ثباتی بازار انرژی و محدودیت در زنجیره تأمین تکنولوژی نیز بر سر راه قرار دارد.
در این میان، آنچه برای ایران حیاتی است، درک دقیق روندها، تطبیق هوشمندانه سیاست‌های اقتصادی با واقعیت‌های نو، و پرهیز از انفعال راهبردی است. اقتصاد ایران نمی‌تواند در خلأ سیاست خارجی، تحولات جهانی را به سود خود مهار کند؛ بلکه نیازمند بازی فعال و ترکیب سیاست‌های درون‌زا با دیپلماسی اقتصادی منعطف است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :