چرا نقشه‌های مترو سر از سبزی‌فروشی درآوردند؟

جهان صنعت نیوز، بنابر آخرین آمار ارائه شده از سوی مدیران شهری، در حال حاضر خطوط تحت بهره برداری سامانه متروی تهران شامل ۶ خط درون‌ شهری و یک خط برون‌ شهری به طول ۳۱۰ کیلومتر با ۱۶۰ ایستگاه است. سامانه متروی شهر تهران دارای ۱۵۰۷ دستگاه واگن مشتمل بر هزار و ۱۸۱ دستگاه واگن یک طبقه، ۲۶۰ دستگاه واگن دوطبقه و ۶۶ دستگاه لوکوموتیو است که در حال حاضر با بهره‌گیری از ۱۴۰۲ دستگاه واگن، به طور متوسط روزانه تعداد دو میلیون سفر در این سامانه انجام می‌شود.

بر اساس آمارهای ارائه شده اتفاقات خوبی در متروی تهران رخ داده است؛ اما این روند از ابتدا آسان نبوده و اتفاقا متروی تهران که حالا یک میانسال ۵۰ ساله است مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده که «اصغر ابراهیمی اصل» نخستین مدیر عامل متروی تهران در گفت‌وگو با ایسنا از راه‌اندازی مترو در تهران گفت.

اصغر ابراهیمی اصل، نخستین مدیر عامل متروی تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از زمان ریاست جمهوری شهیدرجایی در پست‌های مختلف فعالیت خود را آغاز کرده است. او که در رشته مهندسی شیمی و نفت و گاز از دانشگاه آبادان فارغ تحصیل شده و دکتری نفت از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی را دارد و قبل از انقلاب اسلامی فارغ التحصیل شده؛ در مورد داستان پر فراز و نشیب ساخت مترو در تهران می‌گوید.

وی در مورد ورود مترو به کشور و ساخت آن در تهران اظهار کرد: سال ۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. پیش‌بینی درآمد کشور به گونه‌ای بود که نه یک ریال پول و نه ارز برای ساختن مترو وجود نداشت، اما با این حال موضوع در کمیته‌ای در مجلس رسیدگی شد و در نهایت در جلسه سران عالی کشور ساخت مترو به دلیل ضرورت و اهمیتی که داشت مورد تأیید قرار گرفت.

فرانسوی‌ها آن قدر برای گرفتن این طرح از ایران عجله داشتند که برای طراحی وقت زیادی هم نگذاشته بودند بحث ۴ و ۵ میلیارد دلار پول بود و برای آنها خیلی مهم بود که بیایند سریع کار را شروع کنند و پول بگیرند. آنان حتی کار زمین شناسی و ژئوتکنیک را برای تهران انجام نمی‌دهند و می‌گویند که خاک تهران شبیه خاک شهر لیون فرانسه است و نمونه خاک لیون فرانسه را می‌گیرند و بر اساس نمونه خاک لیون فرانسه دستگاه طراحی می‌کنند.

طرح فرانسوی‌ها برای متروی تهران

طراحی متروی تهران با تست خاک شهر «لیون»

وی در مورد طرح فرانسوی‌ها برای متروی تهران گفت: در ایران فکر احداث مترو از حدود ۴۰ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مطرح بوده است تا این که در سال ۱۳۵۴ که قیمت فروش نفت خام از یک دلار و ۲۰ سنت به ۱۱ دلار و نیم تا ۱۲ دلار افزایش پیدا کرد، بلافاصله آمریکائی‌ها و اروپایی‌ها از جمله انگلیس و فرانسه برای این که درآمد اضافی ایران را از چنگش در بیاورند با طرح‌ها و پیشنهاداتی به ایران سرازیر می‌شوند. فرانسوی‌ها پیشنهاد ساخت مترو را مطرح می‌کنند.

ابراهیمی اصل افزود: در آن زمان شرکت «سوفرتو فرانسه» طرح ساخت مترو در تهران را به شاه پیشنهاد می‌کند که در طرح آنها یک خط منطقه شرق تهران از افسریه که پادگانهای نظامی در آن قرار داشت و محل استقرار نیروی هوایی بود، به فرودگاه مهرآباد وصل می‌شد، خط دوم نیز منطقه عباس آباد را به راه آهن وصل می‌کرد. تپه‌های عباس آباد قرار بود که منطقه دیپلماتیک شود یعنی تمام سفارتخانه و وزارتخانه‌ها در آنجا متمرکز شود و همه کشورها ساختمانهای سفارتشان را آنجا بسازند. بنابراین با این فرضیه پیشنهاد احداث دو خط را می‌دهند و می‌گویند این دو تا خط را می‌سازیم و بعداً هم دو تا خط دیگر هم به این خط‌ها اضافه می‌کنیم که چهار خط وجود داشته باشد و این چهار خط بتوانند حدوداً روزی ۳ میلیون نفر را جابه‌جا کنند. طرح اولیه‌ای که شرکت «سوفرتو» تهیه کرده بود و خوشبختانه الان نقشه کامل آن در مترو هست، همان خط تپه‌های عباس آباد به راه آهن و شرق تهران به فرودگاه مهرآباد بود. 

نخستین مدیر عامل متروی تهران ادامه داد: فرانسوی‌ها آن قدر برای گرفتن این طرح از ایران عجله داشتند که برای طراحی وقت زیادی هم نگذاشته بودند؛ چرا که بحث ۴ و ۵ میلیارد دلار پول بود و برای آنها خیلی مهم بود که بیایند سریع کار را شروع کنند و پول بگیرند. حتی کار زمین شناسی و ژئوتکنیک و غیره را برای تهران انجام نمی‌دهند و می‌گویند خاک تهران شبیه خاک «شهر لیون» فرانسه است و نمونه خاک لیون فرانسه را می‌گیرند و بر اساس این نمونه خاک «لیون فرانسه» دستگاه طراحی می‌کنند. 

وی با تأکید بر اینکه در آن سال طرح فرانسوی‌ها در شورای اقتصاد مطرح شد و با دستور شاه، تصمیم گرفته شد که این کار را به فرانسوی‌ها بدهند و شرکت سوفرتو در تپه‌های عباس آباد که آن موقع خالی بود و ساخت و سازی هم وجود نداشته، کار خود را آغاز کند، یادآور شد: با طراحی «شرکت سوفرتو» ۲۳۰۰ متر تونل و سه ایستگاه در حدود ۵۰ درصد سفت کاری توسط شرکت ایرانی در تپه‌های عباس آباد ساخته می‌شود که با شروع جنگ تحمیلی اواخر سال ۱۳۵۹ شرکت سوفرتو نقشه‌ها، اسناد و مدارک فنی را که تا آن زمان آماده شده بود همه را بر می‌دارد و از ایران خارج می‌شود. پس از پیروزی انقلاب و خروج فرانسوی‌ها طرحی برای توقف مترو تهیه و با مصوبه دولت در اواخر سال۱۳۶۰، طرح مترو متوقف می‌شود و ساختمان دفتر مرکزی آن به وزارت کشور واگذار شد و ماشین آلات را به شهرداری دادند و محل مترو نیز در اختیار استانداری تهران قرار گرفت.

توقف مترو از سال ۱۳۶۰ و طرح مجدد از سال ۱۳۶۳

آغاز ساخت مترو با توان داخلی 

اصغر ابراهیمی اصل که از سال ۶۵ تا ۷۶ سکاندار ساخت مترو در تهران بود، در خصوص آن روزها و طرح مجدد موضوع ساخت مترو در سال ۱۳۶۳ گفت: در سال ۱۳۶۳ گزارشی درباره توقف احداث مترو به مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی می‌دهند و در جلسات نمایندگان تهران مطرح کنیم. آقای هاشمی رفسنجانی پیشنهاد می‌کند تا یک کمیته ۵ نفره از نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی در این باره تشکیل شود و در نهایت نیز بعد از بحث های فراوان به این نتیجه می‌رسند که متر و برای تهران یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و باید انجام شود و بعد از یک سال به این جمع بندی می‌رسند.

نخستین مدیر عامل متروی تهران افزود: بعد از آن آقای هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس وقت این جمع بندی را می‌کند که طرح مترو به دلیل منافعی که در جهت صرفه جویی در وقت مردم، کاهش تلفات جانی، کاهش آلودگی هوا، احداث پناهگاه اساسی، کاهش تصادفات، کاهش مصرف بنزین و… دارد، دوباره تصویب و راه‌اندازی شود.

وی ادامه داد: در نتیجه در سال ۱۳۶۳ در نماز جمعه آقای هاشمی رفسنجانی موضوع را با مردم در میان گذاشتند. در آن زمان روس‌ها، اتریشی‌ها، فرانسوی‌ها و ژاپنی‌ها برای اینکه مترو را شروع کنند امتیاز می‌خواستند و اینها باعث می‌شود که مرحوم هاشمی رفسنجانی تصمیم گرفتند که با امکانات داخلی، کار احداث مترو شروع شود.

 با استقرار در استانداری، هیچ نقشه‌ای موجود نبود و وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، به ما گفتند که  تعدادی نقشه در نماز خانه موجود بود که به سبزی فروشی در خیابان میرعماد فروختند تا فضا را تبدیل به نمازخانه کنند؛ من از همکاران خواستم همراه من به آن سبزی فروشی برویم با هم رفتیم و حدود ۱۹۰ کیلوگرم نقشه‌های تونل و سازه زیرزمینی را از این سبزی فروشی خریدیم

روز اول شروع کار مترو 

نخستین مدیر عامل متروی تهران اظهار کرد: روزی یکی از مسئولان به من گفت «من آبرویم برایم مهم است اگر وارد این کار شویم؛ وجهه ما خراب می‌شود من به مترو نمی‌آیم، می‌دانم مترو ساختن کار سختی است و در شرایط فعلی امکان پذیر نیست» و استعفاء داد و من تنها به استانداری تهران که آن زمان در خیابان میرعماد بود؛ رفتم. ساختمان پلاک شماره ۳۷ که متعلق به مترو بود را به استانداری تهران داده بودند.

وی ادامه داد: به من گفتند برو مترو بساز و گفتند اینجا هم متعلق به متروست و من گفتم که یک اتاقی به ما بدهید چون می‌خواهیم کار را شروع کنیم. اما آنها گفتند که فعلا جایی نداریم ولی می‌توانی از نمازخانه شروع کنی تا بعد جا خالی شود. بدین ترتیب کار من در مترو از نمازخانه شروع شد.

ابراهیمی اصل یادآور شد: به ما گفتند که سال ۱۳۵۵ شرکت فرانسوی سوفرتو کار احداث ۲.۳ کیلومتر تونل را با روش ترانشه باز در تپه‌های عباس آباد آغاز کرده و با شروع جنگ تحمیلی کار را متوقف کرده و سوابق و نقشه‌ها را برداشته و رفته است. سه دستگاه حفاری تونل زرکور را فرانسوی‌ها طراحی کرده بودند و به شرکت زرکور اینترنشنال آمریکا داده بودند که آنها این دستگاه‌ها را ساخته‌اند و یک دستگاه در سالن‌های گمرک نمایشگاه تهران است و دو دستگاه در گمرک بندرعباس کالای متروکه شده و از خیابان جهان کودک هم فاضلاب را به داخل تونل‌های ساخته شده هدایت کرده‌اند و تا ارتفاع ۴.۵ متروی فاضلاب در تونل‌ها جمع شده است.

بازخرید نقشه‌های مترو از سبزی فروشی

وی اظهار کرد: با استقرار در استانداری، هیچ نقشه‌ای موجود نبود و وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، به ما گفتند که تعدادی نقشه در نماز خانه موجود بود که به سبزی فروشی در خیابان میرعماد فروختند تا فضا را تبدیل به نمازخانه کنند؛ من از همکاران خواستم همراه من به آن سبزی فروشی برویم. با هم رفتیم و بعد از سلام و احوالپرسی سوال کردیم از نقشه‌هایی که از مترو خریدی چیزی باقی مانده است. گفتند مقدار کمی مانده که در مغازه خیابان پشتی که جعبه‌های خالی میوه‌ها را نگه می‌داریم هست که به تدریج می آوریم و استفاده می‌کنیم؛ با هم به آن انباری رفتیم و حدود ۱۹۰ کیلوگرم نقشه‌های تونل و سازه زیرزمینی را از این سبزی فروشی خریدیم و به یکی از اتاق‌های طبقه اول منتقل کردیم.

نخستین مدیر عامل متروی تهران افزود: جدولش را خودم دادم برای اینکه بودجه‌ای در کار نبود. شروع کار مترو از مطالعه این نقشه‌ها آغاز شد و این نقشه‌ها را بعدها به همکاران دادم، پلاستیک رویش کشیده و در آرشیو مترو به عنوان سند تاریخی نگه داشتند که روزی که تاریخ مترو را می‌خواهیم بنویسیم فیلم و عکس اینها را نشان بدهیم. آن روز نقشه‌ها را باز کردیم نقشه مقطع تونل‌های ترانشه باز عباس آباد و نقشه‌های کف و دیوار ایستگاه وسط تپه‌های عباس آباد و نقشه‌های کف تونل و آرماتوربندی یک مقطع نعل اسبی که به عنوان نقشه‌های کارگاهی تهیه یا تکثیر شده بود و یک نقشه شماتیک از دستگاه حفار موجود بود.

 طراحی نقشه خطوط مترو

۳۶ هزار صفحه قرارداد برای ساخت مترو

مترو از نان شب واجب تر است

وی در مورد طراحی نقشه خطوط مترو با تأکید بر اینکه در سال ۱۳۶۵ پس از طراحی سیستم، لازم بود اولویت‌ها را مشخص کرده و با اهداف روشنی کار را شروع کنیم و من فکر می‌کردم که تهران ممکن است روزی بیش از ۲۰ میلیون نفر جمعیت پیدا کند، گفت: شمال تهران و شرق تهران کوه است و جنوب تهران به سمت کویر و دریاچه نمک می‌رود و تنها خروجی سرریز جمعیتی تهران به سمت غرب یعنی کرج – مهر شهر – آبیک و قزوین است، پس طراحی را به این صورت در نظر گرفتم که از تجریش تا بهشت زهرا(س) و از دردشت تهران پارس تا قزوین را به هم وصل کنیم و با اجرای این دو خط متقاطع میدان قورخانه و میدان امام خمینی از روی هم عبور می‌کنند. سپس سایر خطوط را به گونه‌ای طراحی کنیم که تعدادی لوپ درست شود که اتوبوس‌ها مردم را جابه‌جا کنند و بعد تاکسیرانی را ساماندهی کنیم که مردم را به یک ایستگاه اتوبوس یا مترو رسانده یا از آن جاها سوار کنند.

ابراهیمی اصل تأکید کرد: لذا تصمیم گرفتیم مسیر تهران – کرج تا قزوین را برای سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت از نظر شعاع قوس و شیب و زیرسازی انجام دهیم تا مثلاً کسی که در قزوین ساکن است بتواند ظرف ۲۰ الی ۲۵ دقیقه وسط تهران در میدان قورخانه باشد و بعد به هر سمتی خواست برود. بعد فکر کردم اگر این موضوع را مطرح کنیم بایستی وزارت مسکن و شهرسازی و راه و ترابری – استانداری – نمایندگان مجلس و تعداد زیادی از ذی نفعان نظر بدهند و کار دچار مشکل می‌شود. در شرح خدمات طراحی کلیه ایستگاه‌های مسیر تهران تا مهرشهر هم به گونه‌ای طراحی کرده و ساختیم که امکان حرکت قطارهای سریع السیر با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت از وسط ایستگاهها وجود داشته باشد و با خریداری و نصب سوزن‌ها و سیستم‌های کنترل از همین مسیرها قطارهایی که در همه ایستگاه‌های مسیر بتوانند توقف کرده و مسافرها را پیاده یا سوار کنند نیز وجود داشته باشد. بر این اساس سیستم را طراحی و ساختیم و برای اولین بار برای قطارهایی که فقط تا مهرشهر باید رفت و آمد کنند؛ قطارهای دو طبقه را با کمک شرکت نورنیکوی چین ساخته و راه اندازی کردیم. 

وی با بیان اینکه زمانی که مترو را شروع کردیم همه با ما مخالف بودند و تنها ۵ کارمند داشتیم؛ اما ما با توان نیروهای تمام ایرانی بدون دریافت حتی یک دلار دولتی یا ریالی از شهرداری تهران، با حمایت بی دریغ آیت الله هاشمی رفسنجانی کاری کردیم کارستان، ادامه داد: ۲.۵ میلیون متر مکعب بتن سازی، ۵۳ ایستگاه مترو، ۶۰ کیلومتر مسیر روی زمین و ۵۰۰ هزار متر مربع بناهای مختلف و پناهگاه توسط کارکنان مترو ساخته شد که بدون استفاده از ارز و ریال دولتی و شهرداری صرفا با مشارکت مدنی بانک‌ها و طرح های پیمانکاری و معدنی که طراحی شده بود کسب درآمد شد و مترو احداث شد و برای تجهیز مترو با رقم ۸۴۸ میلیون دلار به جای ۳.۵ میلیارد دلاری که اروپایی‌ها قیمت داده بودند بدون تضمین دولت و بانک مرکزی با شرکت‌های چینی قراردادهایی (۳۶ هزار صفحه قرارداد) منعقد شد و نیازهای آن زمان مترو رفع شد.

نخستین مدیر عامل متروی تهران با اشاره به مسیر پر فراز و نشیب ساخت مترو در مورد آینده و چشم انداز مترو هم تأکید کرد: ۵۰ درصد مترو تأمین زیرساخت‌ها همچون ساخت تونل، نصب آسانسور، پله برقی و… است و ۵۰ درصد مابقی واگن است.

وی افزود: با توجه به وضعیت آلودگی هوا و ترافیک تهران، در حال حاضر مترو، برای آینده و حال تهران، نه یک انتخاب؛ بلکه به عنوان یک ضروریت است و این درحالیست که شبکه متروی تهران در حال حاضر گرفتار زیرساخت‌ها نیست؛ بلکه نیازمند واگن بیشتر است تا میزان جابجایی مسافرش از ۲ به ۶ میلیون نفر در روز ارتقاء یابد و باید بگویم که واگن مترو از نان شب واجب‌تر است و باید مترو با کمک‌های داخلی و خارجی توسعه پیدا کند اساسا باید گفت که مگر می‌شود نظام سلامت کشور بگوید که داروی آنتی بیوتیک یا واکسن وارد نمی‌کند یا نمی‌سازد؟ مترو هم مانند دارو برای بهبود وضعیت ترافیک و آلودگی هوای تهران است تا بتوانیم تهران را از این وضعیت اسفناک بیرون بیاوریم و برای این کار نیازمند مترو هستیم؛ اما توسعه مترو در حال حاضر نیازمند یک تصمیم شجاعانه و به موقع است و مدیران ما باید یاد بگیرند که رضایت کوتاه مدت مردم را به نفع اقدامات استراتژیک حرام نکنند.

نخستین مدیر عامل متروی تهران در خاتمه بار دیگر تاکید کرد: ۳۶ هزار صفحه قرارداد برای تجهیز مترو منعقد کردم و ساخت وتوسعه مترو بدون دریافت یک ریال از دولت و شهرداری تهران بود، در متروی تهران کاری را که ما کردیم این بود که شن و ماسه، فولاد، سیمان، عشق را در هم تنیدیم و با خط درشت در قلب و عروق گرفته تهران بنویسیم که اگر خودمان را باور کنیم، می‌توانیم و این شعار، شعاری بود که حضرت امام خمینی (ره) به ما آموخت و فرزندان این سرزمین جهادگونه و بی‌نام ونشان مترویی را ساختند که اعتماد و خودباوری برای نسل‌های آینده به ارمغان گذاشت.

منبع: ایسنا

مسکن