خودکفایی در کشاورزی در اوج بحران آب؛ آری یا نه؟

هما میرزایی- جهان صنعت نیوز: زنگ خطر بحران آب یکبار دیگر به صدا درآمد. مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آبی کشور از بحرانی شدن وضعیت برخی سدها گفته و از کاهش ۴۰ درصدی میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی تا به امروز خبر داده است. بر این اساس، کم‌بارشی و کاهش ذخایر آبی در اغلب استان‌های کشور از جمله تهران، البرز، مرکزی، هرمزگان، خوزستان، خراسان رضوی و غیره همچنان تداوم داشته و ورودی آب به سدهای کشور از ابتدای سال آبی تا ۱۰ خرداد ۱۴۰۴ با ۴۱ درصد کاهش به ۲۰.۶۷ میلیارد مترمکعب رسیده است.

موافقان، خودکفایی در کشاورزی را در دوران تحریم ضروری می‌دانند

باز هم از کشاورزی به عنوان متهم ردیف اول در پرونده بحران آب نام برده می‌شود. اصرار بر خودکفایی در تولید محصولات آب‌بر مانند گندم و آنچه کشاورزی جزیره‌ای خوانده می‌شود، عمده‌ترین اقدامات بحران‌ساز در حوزه کشاورزی هستند. حدود ۱ ماه پیش، قائم مقام مجمع ملی کشاورزان در خصوص کشت گندم گفته بود: اینکه عربستان، که یک کشور خشک، بی‌آب‌وعلف و بیابانی است و آب شیرین و جاری هم ندارد  و منابع آبی خود  از طریق آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌کند در واقع، تولید ۱.۵ میلیون تن گندم در عربستان، قطعاً معجزه مدیریتی، معجزه سرمایه‌گذاری و استفاده از تکنولوژی است. در کشورمان نیز اگر سرمایه‌گذاری کنیم و تکنولوژی‌های نوین را به خدمت بگیریم و مدیریت و حکمرانی مطلوب در بخش کشاورزی داشته باشیم، خودکفایی پایدار برای کشورمان دست‌یافتنی و قابل حصول است. اسدی در ادامه از اتلاف منابع آبی در کشاورزی گفته بود: امروزه تولید گندم در حدود ۳ یا ۳.۵ تن در هکتار در بسیاری از مناطق کشور یک تولید مناسب در نظر گرفته می شود، درحالی‌که قطعاً در کشوری مثل ایران، این راندمان یعنی اتلاف منابع آب و انرژی است. به طور کلی موافقان می‌گویند در شرایطی که اقتصاد کشور تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد، هرگونه کاهش وابستگی به واردات امری مثبت تلقی می‌شود؛ به خصوص در مواردی مانند تولید گندم که کالایی استراتژیک است. 

مخالفان، هزینه واردات گندم را کمتر از هزینه تولید می‌دانند

در طرف مقابل کارشناسانی قرار دارند که اصرار بر خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی مانند گندم را تهدیدی جدی برای منابع آبی کشور می‌دانند. طبق گزارش بانک جهانی، حدود ۹۰ درصد آب مصرفی ایران در بخش کشاورزی است، و برای تولید هر کیلو گندم در ایران حدود ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود. این دسته از کارشناسان واردات را کم‌هزینه‌تر دانسته و می‌گویند: در سال ۲۰۲۴ قیمت گندم در بازار جهانی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ دلار برای هر تن یعنی حدود ۱۵ هزار تومان برای هر کیلو (با احتساب دلار آزاد) بوده است. این در حالی است که هزینه تولید هر کیلو گندم در ایران به حدود ۲۰ هزار تومان می‌رسد. مضاف بر این، زمین‌های زراعی زی کشت گندم می‌توانند مورد استفاده برای کشت محصولات دیگری قرار بگیرند. ترابی موسوی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران پیشتر درباره لزوم خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک در کنار واردات به جهان صنعت گفته بود: وقتی صحبت از کمبود آب می‌شود، از بخش کشاورزی به عنوان مقصر اصلی نام می‌برند؛ همزمان جشن خودکفایی گندم برگزار می‌کنند. در بسیاری از موارد واردات محصولات کشاورزی به نفع کشور است. برخی محصولات استراتژیک بوده و حتما باید در داخل تولید شوند، اما در کنار آن حتما باید وادرات انجام شود.

راه حل؟

در ایران، بخش کشاورزی با مصرف حدود ۹۰ درصد از کل منابع آب کشور، و بازدهی پایین سهم عمده‌ای در بحران آبی ایفا می‌کند. به‌عنوان مثال، برای تولید هر کیلوگرم گندم حدود ۱۳۰۰ تا ۱۸۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود و بهره‌وری آبی آن حدود ۰.۸ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب است، در حالی‌که میانگین جهانی این رقم ۱.۵ کیلوگرم است. راهکارهای نجات از این بحران، در وهله نخست، توسعه آبیاری نوین و به کارگیری سیستم‌های قطره‌ای و بارانی است که می‌تواند راندمان آبیاری را از ۳۰٪ (سنتی) به بیش از ۸۰٪ افزایش دهد. همچنین تغییر الگوی کشت و جایگزینی محصولات آب‌بر چون هندوانه و برنج با گیاهان کم نیاز به آب و پربازده مانند زعفران و پسته، می‌تواند به حل بحران کمک قابل توجهی کند. مدیریت منابع آب زیرزمینی از طریق نصب کنتور هوشمند و تعیین دقیق حق‌آبه کشاورزان، جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه و حفر چاه‌های غیر مجاز، و مقابله با فرونشست زمین از دیگر اقدامات ضروری است.

اخبار برگزیدهصنعت و معدن