آب زمزم از کجا می‌آید؟ روایت رازآلودترین جرعه حج
آب زمزم، چشمه‌ای با بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت در قلب مکه، نقشی محوری در مناسک حج و عمره دارد و به‌واسطه ویژگی‌های مذهبی، تاریخی و معدنی‌اش مورد تکریم مسلمانان جهان است.
جهان صنعت نیوز – زیارت حج روز چهارشنبه آغاز شد. انتظار می‌رود حدود ۱.۸ میلیون مسلمان از سراسر جهان برای مراسم سالانه حج به شهر مقدس مکه در عربستان سعودی بیایند. حج یک وظیفه‌دینی برای تمامی مسلمانان بالغی است که از نظر جسمی و مالی توان انجام آن را دارند و فقط یک بار در طول عمر انجام می‌شود. در طول این زیارت مقدس، زائران از آب زمزم می‌نوشند، چشمه‌ای که بیش از ۴۰۰۰ سال است جاری است و همچنان آن‌ها را سیراب می‌کند. اما این آب از کجا می‌آید و چرا چنین اهمیت عمیقی دارد؟
چاه زمزم کجاست؟
آب زمزم از چاهی سرچشمه می‌گیرد که در مسجدالحرام، حدود ۲۱ متر به سمت شرق کعبه قرار دارد. این چاه در زیر ناحیه مطاف قرار دارد؛ یعنی همان فضای سنگ‌فرش‌شده با مرمر سفید که زائران در آن طواف می‌کنند.
در سال ۱۹۶۲، ملک سعود گسترش ناحیه مطاف را به‌منظور میزبانی بهتر از زائران بیشتر، آغاز کرد. در جریان این پروژه، ورودی چاه زمزم پایین آورده شد و در زیرزمین به عمق حدود ۲.۷ متر محصور شد.
در سال ۲۰۰۳، ورودی‌های زیرزمینی بسته شدند و آبخوریها به کناره‌های مطاف منتقل شدند تا فضا برای گسترش بیشتر فراهم شود. امروزه، زائران از طریق مخازن و آب‌خوری‌هایی که در سراسر مسجدالحرام قرار دارد، به آب زمزم دسترسی دارند.
چرا آب زمزم در حج و عمره اهمیت دارد؟
آب زمزم به‌طور عمیقی با منشأ پیدایش مکه و داستان حضرت ابراهیم (ع)، همسرش هاجر و فرزندشان اسماعیل گره خورده است.
بر اساس روایت‌های اسلامی، حضرت ابراهیم (ع) به فرمان خداوند، هاجر و نوزادشان اسماعیل را در دره‌ای بی‌آب و علف در مکه تنها گذاشت، تا ایمان آن‌ها مورد آزمایش قرار گیرد. زمانی که آذوقه‌شان به پایان رسید، هاجر در جست‌وجوی آب، هفت بار بین دو تپه صفا و مروه دوید.
خداوند در پاسخ به ایمان و تلاش او، معجزه‌ای را رقم زد: آب از نزدیکی پای نوزاد اسماعیل شروع به جوشیدن کرد – این چشمه همان چاه زمزم شد.
این چشمه جان آن‌ها را نجات داد و باعث شد در آن منطقه سکونت شکل بگیرد؛ شهری که امروز حدود ۲.۲ میلیون نفر جمعیت دارد.
در طول حج و عمره، زائران برای بزرگداشت تلاش هاجر، در مراسم «سعی» هفت بار بین صفا و مروه رفت‌وآمد می‌کنند و طبق سنت پیامبر اسلام (ص)، از آب زمزم می‌نوشند. پیامبر این آب را به‌خاطر پاکی و خواص شفابخش آن ستوده‌اند.
معنای “زمزم” چیست؟
طبق روایات اسلامی، هنگامی که چشمه زمزم به‌طور معجزه‌آسا در نزدیکی پای نوزاد اسماعیل جوشید، هاجر نگران بود که آب هدر برود. بنابراین تلاش کرد آن را گردآوری کند.
گفته می‌شود که در این لحظه فریاد زد: «زمزم!»، که اغلب به‌معنای «ایست! ایست!» یا «نگه‌دار! نگه‌دار!» تعبیر می‌شود، چرا که او سعی داشت مانع از پخش شدن آب شود.
منبع آب زیرزمینی زمزم چیست؟
آب زمزم از منبع طبیعی زیرزمینی در زیر مسجدالحرام تأمین می‌شود. این چاه از یک سفره آب زیرزمینی، یعنی لایه‌ای از سنگ و ماسه که آب را در خود نگه می‌دارد، آب می‌کشد. این سفره از طریق باران‌هایی که در دره ابراهیم (وادی ابراهیم) و تپه‌های اطراف نفوذ می‌کند، تغذیه می‌شود.
چاه زمزم حدود ۳۱ متر عمق دارد و در ابتدا به‌صورت دستی حفر شده بود. آب از طریق شن و ماسه‌های شل در قسمت بالایی، و همچنین از شکاف‌های موجود در سنگ سخت در قسمت پایینی وارد چاه می‌شود.
امروزه آب به‌جای طناب و سطل، با پمپ‌های برقی بالا کشیده می‌شود. خود چاه اکنون برای عموم بسته است، اما آب آن از طریق آبخوریها و مخازن در مسجدالحرام در دسترس است.
چاه زمزم به‌عنوان چشمه‌ای در نظر گرفته می‌شود که بیش از ۴۰۰۰ سال است بدون توقف جریان دارد. این استمرار و نقش مرکزی آن در حج و عمره در طول قرون متمادی ثبت شده است.
برای مدیریت این تقاضا، سطح آب چاه زمزم به‌صورت لحظه‌ای توسط حسگرهای دیجیتال نظارت می‌شود که سطح آب، pH، دما و هدایت الکتریکی را اندازه‌گیری می‌کنند. چاه‌های نظارتی در سراسر وادی ابراهیم نیز به بررسی واکنش کل سفره آب زیرزمینی به استفاده از آب و بارندگی کمک می‌کنند.
مرکز مطالعات و پژوهش‌های زمزم (ZSRC) میزان قابل برداشت ایمن آب را برآورد می‌کند و به مسئولان مسجدالحرام برای تعیین سطح برداشت پایدار مشاوره می‌دهد. هر سال، سازمان زمین‌شناسی عربستان (SGS) برنامه برداشت سالانه را ارائه می‌دهد که بیشترین مصرف در رمضان و ذی‌الحجه و کمترین مصرف در محرم است.
اگر سطح آب به پایین‌تر از آستانه‌ای مشخص برسد، برداشت متوقف می‌شود تا چاه بازیابی شود و عرضه درازمدت پایدار بماند.
تفاوت آب زمزم با آب لوله‌کشی چیست؟
آب زمزم شفاف و بی‌بو است، اما طعم خاصی دارد که ناشی از محتوای بالای مواد معدنی آن است. این آب کمی قلیایی است و pH آن بین ۷.۹ تا ۸.۰ است که از آب آشامیدنی معمولی بالاتر است.
مطالعه‌ای که توسط دانشگاه ملک سعود انجام شد، نشان داد که در آب زمزم هیچ‌گونه آلودگی زیستی یا جلبکی وجود ندارد؛ مسائلی که در چاه‌های دیگر رایج هستند و می‌توانند بر طعم و ایمنی تأثیر بگذارند.
مواد معدنی موجود در آب زمزم مزایای بهداشتی مختلفی دارند:
فلوراید: از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند، به‌ویژه در آب‌وهوای گرم.
کلسیم و منیزیم: به میزان بیشتری وجود دارند؛ کلسیم در شکل یونی است که جذب آن برای بدن آسان‌تر است.
سدیم و پتاسیم: به آبرسانی، عملکرد عصبی و سلامت عضلات کمک می‌کنند.
در مجموع، میزان کل مواد معدنی در آب زمزم ۸۳۵ میلی‌گرم در لیتر است، در حالی که این عدد در آب لوله‌کشی ریاض ۳۵۰ میلی‌گرم در لیتر است.
آب زمزم چگونه توزیع می‌شود؟
دولت عربستان فروش تجاری آب زمزم را ممنوع کرده و توزیع آن را به‌شدت کنترل می‌کند تا این آب به‌عنوان هدیه‌ای مقدس به زائران ارائه شود و مورد سوء‌استفاده تجاری قرار نگیرد.
زائرانی که از حج یا عمره بازمی‌گردند، اغلب یک بطری ۵ لیتری آب زمزم را برای اعضای خانواده و دوستان خود می‌آورند. از آنجایی‌که آب زمزم هدیه‌ای خاص محسوب می‌شود، خطوط هوایی معمولاً آن را جزو بار مجاز محاسبه نمی‌کنند و زائران یا آن را جداگانه حمل می‌کنند یا از دستورالعمل‌های خاص حمل آن پیروی می‌کنند.
مقامات سعودی یک سیستم پیشرفته و چندمرحله‌ای برای ذخیره‌سازی و توزیع آب زمزم ایجاد کرده‌اند تا این آب تمیز، ایمن و به‌راحتی قابل‌دسترسی باقی بماند. پمپ‌های برقی آب زمزم را به فاصله ۵ کیلومتری به پروژه آب زمزم ملک عبدالله در منطقه کُدی منتقل می‌کنند. در آن‌جا آب تصفیه و سپس بطری‌گذاری می‌شود.
پس از تصفیه، آب در دو مخزن اصلی ذخیره می‌شود:
مخزن کُدی: ظرفیت ۱۰٬۰۰۰ متر مکعب (۱۰ میلیون لیتر)
مخزن سبیل ملک عبدالعزیز در مدینه: ظرفیت ۱۶٬۰۰۰ متر مکعب (۱۶ میلیون لیتر)
لینک کوتاه :