بار سنگین مصرف بر دوش انرژی

محمد اصغرزاده مرغملکی- جهان صنعت نیوز: در بسیاری از کشورهای جهان، بهره‌وری انرژی به یکی از محورهای مهم سیاست‌گذاری اقتصادی تبدیل شده است. کشوری که بتواند با کمترین میزان مصرف انرژی، بیشترین تولید اقتصادی را رقم بزند، در مسیر توسعه پایدار و کم‌هزینه حرکت می‌کند. در این میان، شاخصی به نام «شدت انرژی» به‌عنوان معیاری برای سنجش بازده مصرف انرژی در تولید ملی شناخته می‌شود. اما در این شاخص، ایران وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد.

شاخص شدت انرژی چیست؟

شدت انرژی نشان می‌دهد برای تولید هر واحد تولید ناخالص داخلی، چه مقدار انرژی مصرف می‌شود. این شاخص هرچه کمتر باشد، به معنای مصرف بهینه‌تر و بازدهی بالاتر انرژی است. در مقابل، شدت انرژی بالا یعنی منابع انرژی زیادی مصرف شده اما ارزش اقتصادی اندکی در ازای آن تولید شده است. این شاخص یکی از معیارهای مهم در ارزیابی وضعیت مصرف انرژی، سیاست‌های یارانه‌ای، کیفیت زیرساخت‌ها و توانایی تولیدی کشورها به‌شمار می‌رود.

ایران؛ فاصله زیاد با استاندارد جهانی

طبق داده‌های بانک جهانی، شدت انرژی در ایران از حدود ۷ واحد در سال ۱۳۷۹ به بیش از ۹ واحد در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ رسیده است. در حالی که میانگین جهانی در همین دوره از ۶ به حدود ۴.۵ کاهش یافته است. به‌عبارت دیگر، ایران برای تولید هر مقدار مشخص ارزش اقتصادی، تقریباً دو برابر میانگین جهانی انرژی مصرف می‌کند. این موضوع نشان‌دهنده بازده پایین و مصرف بالای انرژی در کشور است.

تجربه کشورهای دیگر

در ترکیه، شدت انرژی طی دو دهه اخیر از ۳.۲ به حدود ۲.۲ کاهش یافته است. دولت ترکیه با سرمایه‌گذاری در صنایع کم‌مصرف، بازسازی زیرساخت‌ها و توسعه فناوری‌های نو توانسته بهره‌وری انرژی را افزایش دهد. در آمریکا نیز شدت انرژی از ۶.۷ به کمتر از ۴.۲ کاهش یافته که نتیجه دهه‌ها برنامه‌ریزی در حوزه‌های ساختمان، صنعت و حمل‌ونقل است. هند نیز با وجود رشد جمعیت و توسعه صنعتی، شدت انرژی خود را از حدود ۷ به ۴.۲ رسانده است. در چین، شدت انرژی از ۱۰.۹ به ۶.۳ کاهش یافته اما همچنان مصرف کلی انرژی بالاست. دلیل این موضوع رشد سریع صنعتی و صادرات‌محور بودن اقتصاد چین است. در کشورهای نفت‌خیز مانند عراق و کویت نیز شدت انرژی بالا مانده زیرا قیمت پایین سوخت باعث مصرف بی‌رویه و بهره‌وری پایین شده است.

چرا شدت انرژی در ایران بالاست؟

عوامل متعددی باعث شدت بالای انرژی در ایران شده‌اند. مهم‌ترین عامل، قیمت پایین انرژی به‌دلیل یارانه‌های سنگین دولتی است. بنزین، گاز، برق و سایر انرژی‌ها در ایران با قیمتی بسیار کمتر از ارزش واقعی عرضه می‌شوند. در نتیجه، مصرف‌کنندگان انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی ندارند و اسراف انرژی به یک عادت تبدیل شده است.

عامل دوم، فرسودگی زیرساخت‌ها و فناوری‌های صنعتی است. بسیاری از کارخانه‌ها، ماشین‌آلات و سیستم‌های سرمایش و گرمایش در کشور قدیمی هستند و بازدهی کمی دارند. نبود فناوری‌های نو در بخش صنعت و خدمات، میزان مصرف انرژی را برای تولید هر واحد کالا یا خدمت به‌شدت بالا برده است.

از سوی دیگر، نبود سیاست‌گذاری‌های مؤثر برای بهبود بهره‌وری انرژی نیز مزید بر علت شده است. قوانین موجود یا به‌خوبی اجرا نمی‌شوند یا اساساً در برخی بخش‌ها مانند ساخت‌وساز و حمل‌ونقل عمومی، استانداردهای بهینه‌سازی نادیده گرفته می‌شوند.

در کنار این عوامل، الگوهای رفتاری مصرف نیز در کشور مشکل‌ساز شده‌اند. استفاده مفرط از خودروهای شخصی، گرمایش و سرمایش بدون تنظیم دقیق، و نبود فرهنگ صرفه‌جویی باعث شده تا جامعه نیز در جهت مصرف بی‌رویه انرژی حرکت کند.

هشدار درباره ادامه روند فعلی

اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، ایران با فشارهای جدی بر منابع ملی و بودجه عمومی روبه‌رو خواهد شد. یارانه‌های انرژی که می‌توانستند صرف توسعه و زیرساخت‌ها شوند، به مصرف ناپایدار اختصاص می‌یابند. از طرف دیگر، مصرف بالای سوخت‌های فسیلی، محیط‌زیست کشور را نیز در معرض آسیب‌های شدید قرار داده است.
شاخص شدت انرژی به عنوان یکی از معیارهای مهم برای سنجش بهره‌وری اقتصادی کشورها عمل می‌کند. در این شاخص، تصویر ایران تیره و هشداردهنده است. نه‌تنها از میانگین جهانی عقب افتاده‌ایم، بلکه از بسیاری از کشورهای مشابه و همسایه نیز عقب‌مانده‌تر هستیم. اصلاح این وضعیت نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ در سه سطح دولت، صنعت و جامعه است: حذف تدریجی یارانه‌های غیرهدفمند، نوسازی زیرساخت‌ها، اعمال استانداردهای بهره‌وری و فرهنگ‌سازی گسترده. در غیر این‌صورت، بار سنگین تولید همچنان بر دوش منابع انرژی کشور خواهد ماند، بدون آنکه نتیجه‌ای متناسب حاصل شود.

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلان