راهکار یا چالشی تازه در سیاست‌های اتباع خارجی؟
لایحه تشکیل سازمان ملی مهاجرت در حال نهایی شدن است و نقدهای بسیاری بر آن وارد است؛ براساس آن، اتباع خارجی باید پیش از ورود به ایران به کشور خود بازگردند و سپس درخواست اقامت موقت کنند.
جهان صنعت نیوز: روند سامان‌دهی اتباع خارجی به مراحل نهایی خود رسیده است. طبق مفاد لایحه پیشنهادی برای تشکیل «سازمان ملی مهاجرت»، تمامی اتباع بیگانه موظف‌اند به کشور خود بازگردند و از آنجا فرآیند ثبت درخواست ورود به ایران را آغاز کنند. بر اساس این لایحه، تنها در صورت نیاز و پس از طی مراحل قانونی، امکان حضور موقت حداکثر شش‌ماهه در ایران برای این افراد فراهم خواهد بود. تصویب این طرح واکنش‌های مثبت و منفی متعددی را به همراه داشته است؛ هر یک با دلایل خاص خود. در همین راستا، گفت‌وگویی با بهرام صلواتی، مدیر پیشین رصدخانه مهاجرت، انجام داده‌ایم.
سازمان ملی مهاجرت، طرحی با تمرکز بر ورود مهاجران
این طرح به سال‌های ۹۷-۹۸ و دولت آقای روحانی بازمی‌گردد و در دولت آقای رئیسی نیز مجدداً پیگیری شد. اکنون در دولت آقای پزشکیان در حال تصویب است؛ بنابراین این طرح در سه دولت مطرح شده و به نحوی هر سه دولت در آن دخیل هستند. نکته اصلی این است که وجود یک سازمان ملی مهاجرت را باید به فال نیک گرفت، البته در صورتی که بتوانیم درباره چالش مهاجرت به‌شکل نهادی و سیستماتیک عمل کنیم.
اما از آنجا که پسوند «ملی» در نام این طرح آمده است، باید ابعاد ملی مهاجرت نیز در آن مورد توجه قرار می‌گرفت. مهاجرت‌های خروجی همان‌قدر چالش ملی هستند که مهاجرت‌های ورودی چالش محسوب می‌شوند. متأسفانه این طرح تنها به مهاجرت‌های ورودی توجه دارد.
ناکارآمدی در سیاست‌های مهاجرتی؛ نیاز به بازنگری ملی و فراگیر
نکته بعدی این است که بیش از چهل سال است که با موضوع مهاجرت‌های ورودی مواجه هستیم و نگاه غالب به آن سلبی، امنیتی و کنترلی بوده است. نتیجه این رویکرد این شده که اکنون بیش از ۶ میلیون مهاجر چه رسمی و غیررسمی افغان در کشور داریم. بنابراین، اگر در نزدیک به پنج دهه در زمینه سیاست‌گذاری، مدیریت و سامان‌دهی اتباع خارجی موفق نبوده‌ایم، جای پرسش و بررسی اشکالات وجود دارد.
در طول این سال‌ها، موضوع مهاجرت در وزارت کشور با رویکرد امنیتی-انتظامی بیشتر بررسی شده و اکنون نیز همین رویکرد دنبال می‌شود؛ در حالی که تبعات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن به خوبی دیده نشده است. در اینکه سازمان ملی مهاجرت زیرمجموعه وزارت کشور باشد، تردیدی نیست؛ اما نگاه ملی و جامع‌نگر باید در آن لحاظ شود.
چرخه بی‌پایان اخراج و بازگشت مهاجران افغان به ایران
نکته آخر اینکه هم‌اکنون موضوع مرزهای جنوبی آمریکا و درگیری گارد ملی با مهاجران غیرقانونی، تیتر اول خبرها است. اگر نگاه کنترلی، امنیتی و انتظامی به‌ویژه در مورد مهاجرت‌های غیرقانونی و نامنظم پاسخگو بود، سایر کشورها نیز از این روش استفاده می‌کردند. باید از تجربه‌های کشورهای دیگر درس گرفت. فرایند کنترل با دیوار و حصارکشی شاید در کوتاه‌مدت مؤثر باشد، اما راه‌حل میان‌مدت و بلندمدت نیست؛ به‌ویژه برای کشوری مانند ایران که با افغانستان پیوندهای فرهنگی، اجتماعی و مرزی قابل توجهی دارد.
همچنین بازگشت داوطلبانه یا اجباری پناهجویان و مهاجران غیرقانونی افغان راه‌حل چندان پایداری نیست؛ چراکه افرادی به افغانستان بازگردانده می‌شوند و کمتر از یک ماه بعد دوباره به ایران بازمی‌گردند.
آیا ایران ظرفیت بهره‌مندی از حضور مهاجران را دارد؟
از جنبه مهاجران نیز اگر نگاه کنیم، رسمی شدن وضعیت آن‌ها می‌تواند به دیده شدنشان کمک کند و امکان بهره‌مندی از برخی تسهیلات و امکانات را فراهم آورد تا سطح زندگی بهتری داشته باشند. نکته مهم این است که جامعه میزبان نیز بتواند از مزایای حضور مهاجران استفاده کند، اما در حال حاضر این تصویر، چه درست و چه غلط، در جامعه میزبان ایجاد شده که مهاجران سربار هستند و از نظر فرهنگی، اقتصادی یا اجتماعی کمکی نمی‌توانند بکنند.
باید به این پرسش نیز پاسخ داد که آیا ما ظرفیتی برای بهره‌مندی از حضور مهاجران در داخل کشور ایجاد کرده‌ایم؟ در اینکه حضور این مهاجران هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد شکی نیست و این موضوع مختص ایران نیست، بلکه در همه کشورها چنین است. اما تفاوت ایران با سایر کشورهای مهاجرپذیر در این است که ما سیاست‌های مدون، سازوکارهای قانونی، مدنی و اجتماعی فعال و به رسمیت شناخته شده در این زمینه نداریم و باید در این طرح به این موضوع توجه ویژه شود.
باید حتماً از طریق مشارکت‌های اجتماعی این مسئله بررسی و مکانیزم‌های آن طراحی شود تا جامعه میزبان و مهمان بتوانند پیوندی معنادار و رو به جلو برقرار کنند.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیده
لینک کوتاه :