توازن شکننده اقتصاد جهانی در آتش ژئوپلیتیک
ریسک‌های ژئوپلیتیکی، به‌ویژه در خاورمیانه، هرچند باعث نوسان کوتاه‌مدت در قیمت نفت می‌شوند، اما اثرات اقتصادی آن‌ها در شرایطی که بحران به اختلال عمده‌ای در عرضه نفت تبدیل شود، می تواند شدید باشد.
جهان صنعت نیوز – در یک سال اخیر، نگرانی‌ها از ریسک‌های ژئوپلیتیکی به‌ویژه در پی تشدید تنش‌ها میان ایران و اسرائیل توجه سرمایه‌گذاران جهانی را جلب کرده است. هرچند حملات اخیر اسرائیل باعث افزایش اولیه قیمت نفت شد، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بازارها بیش از هر چیز به احتمال گسترش درگیری و تهدیدهای مرتبط با تنگه هرمز حساس‌اند. با وجود ظرفیت مازاد تولید در کشورهای عربی، احتمال اختلال جدی در عرضه نفت پایین ارزیابی می‌شود. مطالعات بانک مرکزی اروپا و فدرال رزرو دالاس نشان می‌دهد که شوک‌های ژئوپلیتیکی اغلب اثرات کوتاه‌مدت و محدود بر اقتصاد کلان دارند و قیمت نفت نیز معمولاً پس از نوسانات اولیه به ثبات می‌رسد، مگر در شرایط بحرانی مشابه دهه ۷۰ میلادی.
نگرانی‌ها درباره ریسک‌های ژئوپلیتیکی و تأثیر آن بر قیمت نفت و اقتصاد جهانی
در یک سال گذشته، نگرانی از ریسک‌های ژئوپلیتیکی همواره در صدر دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در نظرسنجی‌ها قرار داشته است. در ماه‌های اخیر، اصطلاح «ریسک ژئوپلیتیکی» اغلب به عنوان تعبیری محترمانه برای سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی آمریکا به کار رفته است؛ تعبیری که مورد پسند نهادهای آمریکایی‌ای است که تمایلی به ناراحت کردن کاخ سفید ندارند. اما اکنون، ریسک ژئوپلیتیکی که در حال تحقق یافتن است، ماهیتی سنتی‌تر دارد: تهدید به وقوع درگیری‌های بلندمدت در خاورمیانه که عرضه جهانی نفت را در معرض خطر قرار می‌دهد.
پس از حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، قیمت نفت در واکنش اولیه تا ۱۲ درصد افزایش یافت. در آخر هفته، این درگیری شدت بیشتری گرفت و اسرائیل، از جمله اهداف دیگر، یک پایانه مهم نفتی در تهران را هدف قرار داد. ایران روزانه حدود ۳.۳ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که از این مقدار، ۲ میلیون بشکه صادر می‌شود. با توجه به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی تقاضای جهانی نفت را حدود ۱۰۳.۹ میلیون بشکه در روز تخمین زده و گفته می‌شود عربستان سعودی و امارات متحده عربی قادرند تولید خود را به‌سرعت بیش از ۳.۵ میلیون بشکه در روز افزایش دهند، حتی یک اختلال شدید در تولید نفت ایران نیز احتمالاً قابل کنترل است.
جهش اولیه قیمت نفت پس از حملات اسرائیل ناشی از نگرانی‌های گسترده‌تر بود مبنی بر اینکه ممکن است این درگیری به حدی گسترش یابد که تهران تلاش کند تنگه هرمز را به روی نفتکش‌ها ببندد یا حتی به تأسیسات نفتی کشورهای همسایه حمله کند.
روابط پیچیده بین ریسک ژئوپلیتیکی، قیمت نفت و اقتصاد کلان
پیوند میان عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیکی، قیمت نفت و مسائل اقتصاد کلان به‌ندرت ساده و سرراست است؛ همان‌طور که پژوهشی از بانک مرکزی اروپا در سال ۲۰۲۳ نشان داده است. در این پژوهش آمده است که پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر در نیویورک، قیمت نفت برنت ۵ درصد افزایش یافت، چرا که سرمایه‌گذاران احتمال جنگ در خاورمیانه و اختلال در عرضه را در نظر گرفتند. اما ظرف ۱۴ روز بعد، قیمت‌ها ۲۵ درصد کاهش یافتند، زیرا نگرانی‌ها درباره کاهش تقاضای جهانی نفت به دلیل کند شدن رشد اقتصادی افزایش یافت.
پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، قیمت نفت برنت در دو هفته ابتدایی ۳۰ درصد افزایش یافت، اما هشت هفته بعد دوباره به سطح پیش از تهاجم بازگشت.
بر اساس این تحقیق، شوک‌های ژئوپلیتیکی از دو مسیر بر اقتصاد جهانی اثر می‌گذارند. در کوتاه‌مدت، مسیر اصلی تأثیرگذاری از طریق «کانال ریسک» است. هنگامی که بازارهای مالی احتمال اختلال در عرضه جهانی نفت را در نظر می‌گیرند، ارزش نقدی نگهداری قراردادهای نفتی که به آن «بازده نگهداری» گفته می‌شود افزایش می‌یابد و این امر فشار صعودی بر قیمت نفت وارد می‌کند. اما در بلندمدت، «کانال فعالیت اقتصادی» نقش مهم‌تری ایفا می‌کند. تنش‌های ژئوپلیتیکی بالاتر معمولاً مانند یک شوک منفی بر تقاضای جهانی عمل می‌کند، زیرا عدم قطعیت فزاینده باعث کاهش سرمایه‌گذاری و مصرف شده و ممکن است تجارت را مختل کند. این مسیر معمولاً تقاضا و قیمت جهانی نفت را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، فشارهای قیمتی ناشی از شوک‌های ژئوپلیتیکی معمولاً موقتی هستند.
درس‌هایی از گذشته و ارزیابی‌های جدید
البته این همیشه صدق نمی‌کند. شوک‌های قیمتی نفت در سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹ هر دو به رکود در ایالات متحده منجر شدند و هنوز هم این احتمال که جهش قیمتی ناشی از ریسک ژئوپلیتیکی بتواند اقتصاد جهانی را دچار تلاطم کند، موجب نگرانی سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران می‌شود. با این حال، شاید بتوانند از پژوهشی که اوایل امسال توسط بانک فدرال رزرو دالاس منتشر شده، دلگرم شوند. نویسندگان این تحقیق رویکردی نوآورانه در پیش گرفتند و تلاش کردند تا عدم قطعیت ناشی از قیمت نفت را از دیگر ابهامات اقتصاد کلان جدا کنند. آن‌ها دریافتند که ریسک‌های قیمتی ناشی از عوامل ژئوپلیتیکی احتمالاً منجر به اثرات رکودی شدید نمی‌شوند. حتی افزایش چشمگیر ریسک کمبود تولید در سطحی مشابه با سال‌های ۱۹۷۳ یا ۱۹۷۹، طبق مدل این پژوهش، تنها می‌تواند تولید اقتصادی را ۰.۱۲ درصد کاهش دهد.
در حالی که عدم قطعیت بالا درباره عرضه آینده نفت می‌تواند در کوتاه‌مدت قیمت نفت خام را افزایش دهد، مگر اینکه این ریسک‌ها به واقعیت بدل شوند، اثرات کلان اقتصادی جهانی احتمالاً محدود خواهد بود. تأثیر مشابهی در قیمت دارایی‌ها نیز قابل مشاهده است. طبق جدیدترین گزارش «ثبات مالی جهانی» صندوق بین‌المللی پول، رخدادهای ژئوپلیتیکی از زمان جنگ جهانی دوم معمولاً با کاهش اندک قیمت سهام در کوتاه‌مدت همراه بوده‌اند، اما در بیشتر موارد اثر ماندگاری نداشته‌اند. بازارهای سهام جهانی در نهایت هم به تهاجم عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ و هم به تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ واکنش منفی موقتی نشان دادند و سپس بهبود یافتند. البته سال ۱۹۷۳ بار دیگر استثنا است، چرا که تحریم نفتی آن سال باعث شد بازارهای سهام جهانی دوازده ماه بعد به‌طور چشمگیری کاهش یابند.
در نهایت، همه‌چیز به این بستگی دارد که درگیری اسرائیل و ایران تا چه زمانی ادامه پیدا کند و چگونه تشدید شود. باید به خاطر داشت که حتی در جریان «جنگ نفتکش‌ها» در دهه ۱۹۸۰ که طی آن بیش از ۲۰۰ نفتکش در حال عبور از تنگه هرمز در جریان جنگ ایران و عراق هدف قرار گرفتند، قیمت نفت پس از جهش اولیه تثبیت شد. بنابراین، اثرات هرگونه اختلالی که کمتر از اختلال عمده در تولید نفت خاورمیانه باشد، احتمالاً محدود خواهد بود.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :