بریکس در بلاتکلیفی؛ دلارزدایی در بن‌بست فنی و سیاسی

جهان صنعت نیوز – کشورهای عضو بریکس بار دیگر نتوانستند پیشرفت چشم‌گیری در زمینه ایجاد یک سیستم پرداخت فرامرزی برای تجارت و سرمایه‌گذاری که بیش از یک دهه در حال بحث درباره آن هستند، داشته باشند.

در بیانیه‌ای که همزمان با آغاز نشست این گروه در برزیل در روز یک‌شنبه منتشر شد، رهبران این کشورها بر ادامه گفتگوها درباره امکان ادغام بیشتر تجاری میان ۱۰ کشور عضو تأکید کردند.

در این بیانیه آمده است: «ما از وزرای دارایی و رؤسای بانک‌های مرکزی خود می‌خواهیم که گفتگوها در مورد ابتکار پرداخت‌های فرامرزی بریکس را ادامه دهند.» بانک مرکزی برزیل قرار است در این نشست دو روزه در ریودوژانیرو، گزارشی را ارائه دهد.

با وجود آرزوهای این گروه، پیشرفت در این زمینه بسیار کند بوده است و تحولات سریع در تجارت جهانی ممکن است رسیدن به این هدف را غیرممکن کند.

این موضوع فرصتی از دست‌رفته برای بریکس است. به‌ویژه در شرایطی که دلار تحت فشار ناشی از سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی دونالد ترامپ قرار گرفته است. دلار در آغاز امسال بدترین عملکرد را از سال ۱۹۷۳ داشته است. چراکه جنگ تجاری ترامپ و حملات او به تمایل فدرال رزرو، بازارها را دچار نوسان کرده و باعث شده سرمایه‌گذاران به دنبال جایگزین‌هایی برای دارایی‌های آمریکایی باشند. این روند به نفع بازارهای نوظهور شده و معامله‌گران انتظار دارند که ادامه پیدا کند.

چالش‌های فنی و موانع ادغام

همه اعضا از ایده پرداخت‌های فرامرزی حمایت می‌کنند و حتی این مو.ضوع اولین‌بار در بیانیه نشست ۲۰۱۵ این گروه مطرح شد. اما مسائل فنی ادغام این سیستم بسیار پیچیده است. سیستم‌های بانکی مرکزی برخی کشورها هنوز آمادگی لازم را ندارند و تطبیق این سیستم‌ها زمان‌بر خواهد بود. بحث‌ها شامل مکانیسم‌های پرداخت، نوع ارزهای مورد استفاده، نحوه پیاده‌سازی زیرساخت‌ها و تقسیم هزینه‌ها است. همچنین نگرانی‌های امنیتی درباره سیستم‌های یکپارچه وجود دارد و گسترش اخیر اعضای بریکس نیز باعث تأخیر در این فرآیند شده است.

همچنین، قابل تبدیل نبودن ارز چند کشور عضو و تحریم‌هایی که بر ایران و روسیه اعمال شده، گفت‌وگوها را پیچیده‌تر کرده است. برخی کشورها ممکن است استدلال کنند که هزینه ایجاد و نگهداری یک سیستم یکپارچه با توجه به تجارت دوجانبه فعلی‌شان توجیه‌پذیر نیست.

چین و تضعیف دلار

چین از آشفتگی ایالات متحده بهره برده و کارزار گسترده‌ای را برای ارتقای نقش جهانی یوان آغاز کرده است. پان گونگ‌شنگ، رئیس بانک مرکزی چین، در سخنرانی اخیرش چشم‌اندازی را ترسیم کرد که در آن بازارهای مالی این کشور بازتر شده و یوان نقشی مرکزی در جریان سرمایه‌های جهانی ایفا می‌کند.

پکن در حال بررسی راه‌اندازی نخستین قراردادهای آتی ارز داخلی است که می‌تواند با ابزارهای مشابه در بازارهای خارجی مانند سنگاپور و شیکاگو رقابت کند. همچنین سیستم پرداخت خود موسوم به CIPS را برای پوشش بانک‌های خارجی بیشتر گسترش می‌دهد.

واکنش ترامپ

رهبران بریکس هر چند بار دیگر بر تعهد خود برای گسترش تأمین مالی با ارزهای محلی، تنوع‌بخشی به منابع مالی و تقویت همکاری در تجارت به منظور رشد فراگیر و توسعه پایدار تأکید کردند. اما برخی اخبار حاکی از این است که بحث‌ها درباره پلتفرم سرمایه‌گذاری جدید موسوم به NIP نیز به بن‌بست خورده است. این پلتفرم می‌تواند کمبود منابع مالی توسعه‌ای را جبران کرده و انعطاف‌پذیری بیشتری ارائه دهد و وابستگی به تأمین مالی با ارزهای دیگر را کاهش دهد. اما به دلیل رویکردهای متفاوت و پیچیدگی‌های موجود، نیاز به گفتگوهای فنی بیشتر برای رسیدن به درک مشترک وجود دارد.

ترامپ تهدید کرده که اگر اعضای بریکس دلار را در تجارت دوجانبه کنار بگذارند، تعرفه‌هایی ۱۰۰ درصدی اعمال خواهد کرد. این تهدید علاقه کشورها به توسعه سیستم‌های پرداخت محلی و ابزارهای دیگر برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری میان یکدیگر را بیشتر کرده است. در این شرایط ایده کنار گذاشتن دلار و ایجاد ارز مشترک برای گروه بریکس فعلاً در دستور کار نیست.

بریکس بدون حضور رهبر قدرتمندترین عضو

برای نخستین بار در بیش از یک دهه حکمرانی شی جین‌پینگ، رهبر چین که بریکس را به عنوان بخشی کلیدی از تلاش خود برای بازسازی توازن قدرت جهانی معرفی کرده، در نشست سالانه رهبران این گروه حضور ندارد.

غیبت شی در این نشست دو روزه در ریودوژانیرو در زمانی حساس برای بریکس رخ می‌دهد. غیبت شی به معنای از دست رفتن فرصتی مهم برای چین جهت نمایش خود به عنوان یک رهبر جایگزین باثبات برای ایالات متحده است؛ تصویری که پکن همواره تلاش کرده در جهان به نمایش بگذارد. به‌ویژه پس از چرخش سیاست‌های آمریکا به سمت «اول آمریکا» و حمله اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران.

با این حال، تحلیلگران می‌گویند این تصمیم به معنای کاهش اهمیت بریکس برای چین نیست. حضور لی چیانگ، مقام دوم دولت چین، به عنوان نماینده، نشان می‌دهد که پکن هنوز بر نقش بریکس در راهبردهای جهانی خود تأکید دارد.

به گفته چونگ جا ایان، استاد دانشگاه ملی سنگاپور، بریکس بخشی از تلاش چین برای جلوگیری از احاطه شدن توسط متحدان آمریکاست. اما وی می‌افزاید که فشارها ممکن است با حضور ترامپ کاهش یافته باشد، چراکه روابط او حتی با شرکای کلیدی آمریکا را هم دچار تنش کرده است. ممکن است بریکس دیگر «اولویت اصلی» شی نباشد؛ زیرا او تمرکز خود را بر مدیریت اقتصاد داخلی چین گذاشته است.

شی تنها رهبر غایب در این نشست نیست. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و نزدیک‌ترین متحد شی در گروه، نیز همانند نشست ۲۰۲۳ بریکس در آفریقای جنوبی تنها از طریق ویدئو در نشست شرکت کرد. برزیل، مانند آفریقای جنوبی، عضو دیوان کیفری بین‌المللی است و موظف به دستگیری پوتین به دلیل اتهام ارتکاب جنایات جنگی در اوکراین خواهد بود.

این غیبت‌ها فرصت بیشتری در اختیار نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند قرار می‌دهد که علاوه بر شرکت در نشست، سفر رسمی به برزیل نیز خواهد داشت.

سیاست خارجی چین و اولویت‌های اقتصادی

با توجه به سفر اخیر شی به برزیل در نوامبر برای نشست گروه ۲۰ و بازدید رسمی و همچنین سفر لولا به چین در ماه می و حضور او در رژه نظامی در مسکو در کنار شی، غیبت شی در نشست کنونی برای لولا چندان ناخوشایند نخواهد بود.

چین در بحبوحه چالش‌های اقتصادی شدید ناشی از اصطکاک تجاری با ایالات متحده قرار دارد و رهبران این کشور در حال ترسیم مسیر پنج‌ساله آینده پیش از یک نشست کلیدی سیاسی در سال جاری هستند.

انتظارات محدود و واقعیت‌های پیچیده

بریکس که در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان یک ائتلاف اقتصادی شامل برزیل، روسیه، هند و چین شکل گرفت و سال بعد آفریقای جنوبی نیز به آن پیوست، خود را پاسخی از سوی جنوب جهانی به گروه هفت (G7) کشورهای توسعه‌یافته می‌داند.

در حالی که کشورهای عضو به دنبال جهانی چندقطبی هستند که در آن قدرت به صورت متوازن‌تری توزیع شده باشد، ترکیب متنوع بریکس با سیستم‌های سیاسی و اقتصادی بسیار متفاوت و گسترش اخیر آن، باعث شده برخی منتقدان آن را گروهی ناکارآمد بدانند.

تلاش این گروه برای داشتن صدایی متحد و متمایز از غرب اغلب با دیدگاه‌های متضاد اعضا مواجه می‌شود. بیانیه‌ای در ماه گذشته «نگرانی شدید» خود را از حملات نظامی به ایران عضو بریکس ابراز کرد اما به صراحت نامی از آمریکا یا اسرائیل که این حملات را انجام دادند، نبرد.

با این حال، ایالات متحده با دقت پیگیر نحوه بیان مواضع کشورها در خصوص موضوعی است که همواره آن‌ها را متحد کرده است: انتقال تجارت و تأمین مالی به ارزهای ملی و دور شدن از دلار. این روند «دلارزدایی» برای کشورهایی مانند روسیه و ایران که تحت تحریم‌های شدید آمریکا هستند، به‌ویژه جذاب است.

با این حال، بعید است هدف بلندپروازانه ایجاد «ارز مشترک بریکس» که در سال ۲۰۲۳ پیشنهاد شد، در دستور مذاکرات باشد. در حالی این پیشنهاد با واکنش تند ترامپ مواجه شد که دیگر رهبران نیز بریکس آن را به‌عنوان اولویت گروه مطرح نکرده‌اند.

 

اقتصاد کلانپیشنهاد ویژه