خودکفایی تلخ تولید شکر با کشت آب‌بر نیشکر
مصطفی موسوی، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خرمشهر موضوع خودکفایی در تولید شکر با تمرکز بر محصول آب بر نیشکر در استان خوزستان را مورد بررسی قرار داده و نسبت به تأثیر آن بر ذخایر آبی هشدار داده است.
ایران با بحران جدی کم‌آبی مواجه است. با توجه به کاهش بارندگی، افزایش مصرف آب در بخش‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی، موجب کاهش شدید منابع آبی سطحی و زیرزمینی شده است. در این میان، طرح‌های توسعه کشت نیشکر به‌عنوان یکی از برنامه‌های خودکفایی در تولید شکر، به‌ویژه در استان‌های جنوبی کشور، به‌ویژه خوزستان، نگرانی‌های جدی در مورد تشدید بحران کم‌آبی و عدم تأمین حقابه پایین‌دست رودخانه ایجاد کرده است.
بحران آب در خوزستان و اثرات کشت نیشکر
کشت نیشکر با نیاز آبی فراوان به‌ویژه در تابستان و برداشت‌های بی‌رویه از رودخانه‌های کارون، موجب تشدید بحران بی‌آبی و پیشروی آب شور خلیج‌فارس در پایین‌دست رودخانه کارون در خرمشهر و آبادان شده است به‌گونه‌ای که همه بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی تحت تنش‌ها و خسارت‌های شدیدی قرار دارند.
طبق آمار و ارقام، دبی ورودی خروجی کارون در شهر اهواز در حدود ۱۲۰ مترمکعب بر ثانیه است، درحالی‌که در پایین‌دست رودخانه کارون در خرمشهر و آبادان، دبی آب به صفر نزدیک شده است.
در این میان حجم آب برداشت شده برای کشت نیشکر در استان خوزستان بیش از ۴ میلیارد متر مکعب در سال گزارش شده است. علاوه بر کشت نیشکر، برداشت‌های غیرمجاز آب در مزارع برنج و پرورش ماهی، صنایع فولاد، پتروشیمی و… شرایط را به مراتب بحرانی‌تر کرده است.
پرسش مهم این است که چرا با وجود دبی نسبتاً مناسب آب در ورودی اهواز، دبی آب در پایین‌دست خرمشهر و آبادان به حداقل می‌رسد؟ دلایل اصلی عبارتند از:
– برداشت بیش از حد و بدون مدیریت منابع آب برای آبیاری نیشکر و محصولات پرآب‌بر دیگر در بالادست.
– وجود کانال‌های فرعی و شبکه‌های آبیاری بدون نظارت دقیق.
– برداشت‌های غیرمجاز و قاچاق آب توسط برخی واحدهای کشاورزی و پرورش ماهی.
– مصرف بالای صنایع بزرگ در منطقه بدون استفاده کامل از فناوری‌های نوین صرفه‌جویی آب.
پیامدهای بحران آب ناشی از طرح‌های توسعه نیشکر
– خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب (شوری، آلودگی‌ها).
– آسیب به کشاورزی پایین‌دست و از بین رفتن کشت‌های سنتی.
– افزایش مهاجرت‌های داخلی به دلیل کاهش منابع معیشتی.
– از بین رفتن اکوسیستم‌های طبیعی
– افزایش بحران ریزگردها.
– تشدید نارضایتی‌های اجتماعی و تنش‌های محلی.
جایگاه واردات شکر به‌عنوان راهکار جایگزین
با توجه به آنچه گفته شد واردات شکر در سال‌های خشکسالی و کاهش سطح زیر کشت نیشکر، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار عملی و کوتاه‌مدت برای تأمین نیاز داخلی و حفظ منابع آبی مورد توجه قرار گیرد.
مزایای واردات شکر
– کاهش فشار بر منابع آبی: با کاهش سطح زیرکشت نیشکر، مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش چشمگیری خواهد یافت و ذخایر آبی ارزشمند کشور حفظ می‌شود.
– صرفه‌جویی در هزینه‌های زیست‌محیطی: جلوگیری از تخریب تالاب‌ها، رودخانه‌ها و اکوسیستم‌های منطقه که هزینه‌های جبران‌ناپذیری به دنبال دارد.
– تأمین سریع نیاز بازار: واردات شکر می‌تواند نیاز مصرفی کشور را در کوتاه‌مدت با قیمت‌های رقابتی تأمین کند.
– امکان مدیریت برنامه‌ریزی شده کشاورزی: دولت می‌تواند با تنظیم سیاست‌های وارداتی، سطح زیرکشت محصولات کم‌آب و جایگزین نیشکر مثل چغندرقند را افزایش داده و از توسعه بی‌رویه کشت‌های پرآب جلوگیری کند.
چالش‌ها و نکات مهم
– وابستگی به بازار جهانی: واردات شکر کشور را نسبت به نوسانات قیمت جهانی آسیب‌پذیر می‌کند.
– نیاز به تنوع منابع وارداتی: برای جلوگیری از ریسک احتمالی در تأمین، باید واردات از چند کشور و مسیر مختلف انجام شود.
– حمایت از کشاورزان داخلی: برنامه‌های جایگزینی و حمایت از کشاورزان برای کشت محصولات جایگزین و کم‌آب باید همزمان اجرا شود.
راهکارها و پیشنهادات
۱- مدیریت هوشمند منابع آب: ایجاد سامانه‌های دقیق پایش برداشت آب و اعمال محدودیت‌های قانونی.
۲- رهاسازی آب در رودخانه کارون: تضمین جریان حداقلی آب به پایین‌دست برای حفظ اکوسیستم و کشاورزی.
۳- استفاده از فناوری‌های نوین در صنایع: نصب آب‌شیرین‌کن و استفاده مجدد از پساب‌ها و بازچزخانی آب در صنایع
۴- محدود کردن کشت محصولات پرآب: بازنگری در سطح زیرکشت نیشکر و جایگزینی با محصولات کم‌آب
۵- برخورد قانونی با برداشت‌های غیرمجاز: تشدید نظارت و برخورد با تخلفات آبی.
۶- آموزش و فرهنگ‌سازی: افزایش آگاهی کشاورزان و صنایع نسبت به بحران آب و شیوه‌های صرفه‌جویی.
۷- توسعه سیاست‌های وارداتی: تنظیم واردات شکر به صورت هدفمند برای کاهش فشار بر منابع آبی.
نتیجه‌گیری
طرح ملی خودکفایی شکر با کشت نیشکر اگرچه اهداف اقتصادی و امنیت غذایی را دنبال می‌کند، اما بدون مدیریت صحیح منابع آبی می‌تواند به نابودی ذخایر آبی استراتژیک کشور منجر شود. واردات شکر به‌عنوان راهکاری مکمل و کوتاه‌مدت می‌تواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.
توجه جدی به مدیریت پایدار آب، اعمال قوانین سخت‌گیرانه، استفاده از فناوری‌های نوین و سیاست‌های وارداتی هدفمند، تنها راهکارهای قابل قبول برای جلوگیری از فاجعه زیست‌محیطی در استان‌های جنوبی ایران به شمار می‌رود.
صنعت و معدنلینک کوتاه :