تنفس ممنوع؛ زندگی در زیر سقف دودی تهران
آلودگی هوای تهران به بالاترین سطح خود در سال‌های اخیر رسید و با شاخص ۲۶۰ وارد وضعیت بنفش و «بسیار ناسالم» شد؛ وضعیتی که سلامت همه شهروندان را تهدید می‌کند.
سارا پوردلجو – جهان صنعت نیوز: شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرده است که در حال حاضر کیفیت هوای تهران با شاخص ۲۶۰ در وضعیت بنفش و بسیار ناسالم برای همه افراد جامعه قرار دارد. آلودگی هوای تهران و برخی شهرهای دیگر مانند اهواز، خبر تازه‌ای نیست، اما ورود ریزگردها و افزایش ذرات معلق در هوا که هر سال بیشتر می‌شود، موضوعی جدید است. در توضیح سایت شاخص آلودگی هوا آمده است که رنگ بنفش به منزله هشدارهای بهداشتی در شرایط اضطراری است و احتمال دارد کل جمعیت تحت تأثیر این آلودگی قرار بگیرند؛ شایع‌ترین عوارض آن سردرد است. نکته قابل توجه این است که در شرایط مشابه و شاخص آلودگی کمتر، همه جا تعطیل می‌شد، ولی در این شرایط همچنان مشاغل باید به فعالیت حضوری خود ادامه دهند. از طرفی، آلودگی هوا اغلب در فصول سرد سال اتفاق می‌افتاد، اما اکنون پس از چند روز تعطیلی، با این حجم از آلودگی هوا مواجه شده‌ایم. ذرات ریز با قطر کمتر از ۲.۵ میکرومتر به ریه‌ها و حتی خون نفوذ می‌کنند. این ذرات ناشی از ترافیک، صنایع و سوخت‌های فسیلی هستند و باعث سرفه، تنگی نفس، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان ریه می‌شوند.
در طول ده سال گذشته، بهترین عملکرد تهران از نظر شاخص کیفیت هوا و آلاینده اوزون به تابستان‌های سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ اختصاص دارد که به‌ترتیب ۷۵ و ۵۳ روز هوای پاک در آن‌ها ثبت شده است. همچنین تابستان سال ۱۴۰۰ با تنها یک روز هوای کاملاً پاک، کمترین میزان هوای سالم در سال‌های اخیر را به خود اختصاص داده است، اما به نظر می‌رسد تابستان ۱۴۰۴ این رکورد را شکسته است. لازم به ذکر است که در آمار سال‌های گذشته با وجود حجم بالای آلودگی هوا، روزی با کیفیت هوای نامناسب برای افراد حساس یا ناسالم یا خطرناک ثبت نشده است. برهمین اساس، گفتگویی با داریوش گل‌علیزاده، سرپرست اداره کل محیط زیست اصفهان داشتیم.
همواره در نیمه دوم سال شاهد افزایش آلودگی هوا بودیم اما این بار در تابستان با آن مواجه شدیم. منشأ این آلودگی داخلی است یا خارجی؟
در نیمه اول سال، معمولاً شرایط جوی به‌گونه‌ای است که هم بادهای صعودی (برای غبارخیزی) و هم بادهای افقی (برای انتقال گردوغبار) مهیا هستند. متأسفانه به دلیل افزایش کانون‌های گردوغبار در داخل کشور و همچنین در مناطق مرزی، شاهد تأثیرات ترکیبی هستیم. به‌ویژه زمانی که گردوغبار از بیرون مرز وارد می‌شود و همزمان از کانون‌های داخلی نیز غبار بلند می‌شود، شاخص‌های کیفیت هوا به شرایط ناسالم، بسیار ناسالم و حتی بحرانی می‌رسند.
آیا اقدامی برای کنترل این شرایط انجام شده است؟
بله. امروز جلسه کارگروه گردوغبار برگزار شد. در این کارگروه، دو مسیر دنبال می‌شود: اول، مراقبت‌های بهداشتی و حفظ سلامت مردم؛ چرا که طوفان‌های گردوغبار را نمی‌توان متوقف کرد. دوم، بررسی و تلاش برای مهار حداقلی کانون‌های داخلی گردوغبار، تا از هم‌افزایی با منشأهای خارجی جلوگیری شود.
این کانون‌ها بیشتر در کدام مناطق کشور قرار دارند؟
در حال حاضر، در استان‌هایی مثل اصفهان، قم، البرز، تهران و حتی در نقاطی از کرمان، کانون‌های داخلی گردوغبار فعال شده‌اند. به‌طور مشخص، تالاب صالحیه در حوالی اشتهارد یکی از منابع اصلی گردوغبار است که نه‌تنها تهران و کرج، بلکه قم و اصفهان را هم تحت تأثیر قرار داده. متأسفانه هم‌اکنون بیش از ۲۰ استان کشور از این پدیده آسیب می‌بینند.
آیا منابع لازم برای مهار آلودگی در اختیار دارید؟
منابع ما بسیار محدود است. اگر بخواهیم این منابع را بین همه کانون‌ها تقسیم کنیم – که حدود ۵ میلیون هکتار منطقه بحرانی داریم – هیچ اثر ملموسی حاصل نخواهد شد. بنابراین باید با اولویت‌بندی، منابع محدود را صرف مهار یکی دو کانون بحرانی کنیم که بیشترین تأثیر را دارند. این رویکرد به‌مراتب اثربخش‌تر از پخش منابع است.
درباره منشأ آلودگی اخیر برخی می‌گویند که از اشتهارد آمده. آیا این صحیح است؟
بله، یکی از کانون‌های مؤثر، تالاب صالحیه در حوالی اشتهارد است. البته این کانون فقط محدود به اشتهارد نیست و سایر مناطق مانند دریاچه نمک نیز در ایجاد گردوغبار نقش دارند. در حال هماهنگی با سایر استان‌ها هستیم تا با برگزاری جلسات بین‌استانی، برنامه‌های مشترک برای تثبیت و مهار این کانون‌ها تدوین شود.
بحث کیفیت بنزین و ارتباط آن با آلودگی هوا هم مطرح است. آیا آلودگی فعلی می‌تواند ناشی از کیفیت پایین سوخت باشد؟
آلودگی فعلی منشأ معدنی دارد؛ یعنی از جنس خاک است و نه حاصل احتراق سوخت. آلودگی ناشی از بنزین و گازوئیل معمولاً به‌صورت دوده و ترکیبات آلی ظاهر می‌شود، اما آنچه اکنون در هوا مشاهده می‌کنیم، گردوغبار معلق با منشأ خاکی است و هیچ ارتباطی به کیفیت سوخت، مازوت یا فعالیت‌های صنعتی ندارد. حتی در نیمه اول سال نیز ما آلودگی صنعتی نداشتیم و بیشتر با پدیده‌های طبیعی مانند گردوغبار درگیر بودیم.
اما در هر صورت، این گردوغبار هم برای سلامت مردم خطرناک است، درست است؟
قطعاً. فرقی نمی‌کند منشأ آلودگی چیست؛ چه دوده حاصل از سوخت باشد و چه خاک معلق در هوا، هر دو برای سلامت جامعه مضر هستند. اما مهار آلودگی صنعتی راحت‌تر است، چون در محدوده اختیارات داخل کشور قرار دارد. در مقابل، گردوغبار یک مسئله فرامرزی است و نیازمند دیپلماسی فعال، مشارکت نهادهای بین‌المللی فنی و مالی و همکاری منطقه‌ای با کشورهای همسایه است.
چه راهکاری برای کاهش اثرات این وضعیت پیشنهاد می‌کنید؟
اول از همه باید از گسترش کانون‌های گردوغبار جلوگیری کنیم. وقتی کم‌آبی و خشکسالی با سوءمدیریت منابع همراه شود، تخریب سرزمین و بیابان‌زایی افزایش می‌یابد. باید سیاست‌های سازگاری با تغییر اقلیم را در اولویت قرار دهیم. به‌عنوان مثال، اگر طی روزهای آینده بارش‌هایی در مناطق مرکزی کشور رخ دهد، می‌توان آن را به فرصتی برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی و احیای اراضی تبدیل کرد، به‌شرط آنکه برنامه سازگاری وجود داشته باشد.
خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه، “طرح اقلیم” گنجانده شده است. این طرح در حال حاضر در قالب پیش‌نویس نهایی شده و به دولت ارائه شده تا فعالیت‌های همه دستگاه‌ها در مسیر سازگاری با تغییر اقلیم جهت‌دهی شود، نه تشدید بحران موجود.
برخی مسئولان گفته‌اند که مردم باید به گردوغبار عادت کنند. نظر شما چیست؟
این نگاه، اشتباه و خطرناک است. عادت کردن یعنی کنار آمدن با شرایط نامطلوب و کاهش سطح مطالبه‌گری عمومی. اگر مردم به شرایط آلوده عادت کنند، دیگر پیگیر تغییر نخواهند بود. برعکس، ما باید مطالبه‌گری را زنده نگه داریم تا مسئولان موظف به اقدام شوند. برخورداری از هوای پاک، حق مردم است، و رسانه‌ها نقش مهمی در زنده نگه‌داشتن این مطالبه دارند.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :