گرد و خاکی که ایران را خفه کرد؛ زخم‌های اقلیمی، فاجعه‌های مدیریتی
طوفان‌های گرد و غبار، حاصل بحران آب، تغییر اقلیم و اشتباهات زنجیره‌ای سیاست‌گذاری در ایران و منطقه هستند؛ اما برای مقابله با این فاجعه باید تدابیری اندیشید.
فاطمه محمودی‌فر- جهان صنعت نیوز: در سال‌های اخیر، طوفان‌های گرد و غبار و آلودگی‌های ناشی از ریزگردها به یکی از بحران‌های زیست‌محیطی جدی در کشور تبدیل شده‌اند؛ بحرانی که به‌ویژه در مناطق غربی، جنوب‌غربی و همچنین استان‌های مرکزی ایران، روند زندگی عادی مردم را دچار اختلال کرده و پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت عمومی، به‌ویژه در حوزه تنفس، به‌جا گذاشته است. کاهش کیفیت هوا، مشکلات ریوی و آسیب به زیرساخت‌های طبیعی و اقتصادی، تنها بخشی از آثار این پدیده فزاینده است.
اما منشأ این بحران کجاست؟ آیا تنها کشور ما با چنین پدیده‌ای دست‌و‌پنجه نرم می‌کند یا سایر کشورهای منطقه نیز با این معضل مواجه هستند؟ نقش مدیریت داخلی و سیاست‌های منطقه‌ای در شکل‌گیری و گسترش این طوفان‌های گرد و غبار چیست؟ و مهم‌تر از همه، چه راهکارهایی می‌توانند به کاهش آثار و پیامدهای این پدیده کمک کنند؟
برای بررسی این موضوع و یافتن پاسخ این پرسش‌ها، گفت‌وگویی داشته‌ایم با محمد درویش، کنشگر و کارشناس حوزه محیط زیست، که در ادامه می‌خوانید.
خاورمیانه در محاصره جمعیت
درویش، سه عامل اصلی را در بروز این بحران مؤثر دانست: به نظر من سه عامل مهم باعث شده که ما با چنین بحران فزاینده‌ای در ایران و منطقه روبه‌رو باشیم و چشمه‌های تولید گرد و خاک به‌شدت افزایش پیدا کنند. نخست، قرار گرفتن ایران و خاورمیانه در منطقه‌ای با بالاترین رشد جمعیتی در سطح جهان است. کشورهایی نظیر ایران، عراق، کویت، امارات متحده عربی و عربستان سعودی در نیم قرن اخیر با رشد جمعیتی دو تا سه برابری مواجه شده‌اند؛ در حالی‌که طی همین مدت، جمعیت اتحادیه اروپا نزدیک به صد میلیون نفر کاهش یافته است.
ایران، قربانی تغییرات اقلیمی و سوء‌مدیریت منطقه‌ای
منطقه ما با کمبود منابع آبی شدید روبه‌روست و تأثیرات تغییرات اقلیمی در آن دو برابر میانگین جهانی است. در حالی که میانگین دمای کره زمین طی نیم قرن گذشته حدود ۱.۴ درجه سلسیوس افزایش یافته، این میزان در منطقه ما حداقل دو برابر بوده است. این بدان معناست که منابع آبی ما رو به کاهش است، ذخایر یخچالی تحلیل رفته، رودخانه‌های دائمی به رودخانه‌های فصلی تبدیل شده‌اند و پوشش جنگلی در حال نابودی است؛ در حالی که جمعیت نیز همچنان رو به افزایش است.
عراق؛ منبع جدید تولید گرد و خاک برای ایران؟
اخیراً در سفرم به عراق، دلایل خشک شدن هورالعظیم را بررسی کردم. تقریباً تمامی تالاب‌ها و دریاچه‌های طبیعی و مصنوعی عراق خشک شده‌اند. یکی از این منابع، تالاب “ثرثار” است که در دوران صدام حسین ساخته شد و ظرفیت ذخیره ۸۲ میلیارد متر مکعب آب را داشت؛ عددی معادل سه برابر حجم ایده‌آل دریاچه ارومیه. این تالاب اکنون خشک شده و به پهنه‌ای بزرگ برای تولید گرد و غبار تبدیل شده است. با توجه به جهت وزش باد از غرب به شرق، بخش بزرگی از ۲۵ استان ایران نیز تحت تأثیر آن قرار دارد.
سیاست‌های آبی منطقه، بلای جان ایران
علاوه بر بحران‌های ناشی از اقدامات عراق، بلندپروازی‌های دولت ترکیه، مشکلات داخلی سوریه و تصمیمات نادرست خود ما نیز در شکل‌گیری این بحران نقش داشته‌اند. تا زمانی که اقتصاد کشور وابسته به منابع آب و خاک باشد، این بحران تداوم خواهد داشت.
امارات؛ الگویی متفاوت که در دل بیابان میدرخشد
در حالی‌که بیشتر کشورهای منطقه اقتصادهایی وابسته به منابع طبیعی دارند، امارات رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده و اقتصاد خود را بر پایه فعالیت‌هایی بنا کرده است که وابسته به آب و هوا نیستند. ما نیز باید چنین الگویی را مدنظر قرار دهیم. شرایط اقلیمی کشور به‌طور مداوم در حال وخامت است؛ میانگین بارندگی کاهش یافته، تبخیر افزایش یافته و دمای هوا رو به افزایش است. بنابراین، نباید همه تخم‌مرغ‌هایمان را در سبدی بگذاریم که به آسمان وابسته باشد.
صنایع آب‌بر؛ مین‌هایی در دل خاک ایران
استقرار صنایع آب‌بر و انرژی‌بر، توسعه کشاورزی صادرات‌محور و تداوم این الگوی اقتصادی، اشتباهی راهبردی است که باید متوقف شود. در غیر این صورت، مقابله با چشمه‌های فزاینده گرد و خاک و بحران اقلیمی ممکن نخواهد بود.
انرژی پاک، راه نجات از طوفان‌های خاکی؟
درویش در بخش پایانی سخنانش به راهکارهای فناورانه برای عبور از بحران گرد و غبار اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات، تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر مانند خورشید، باد، انرژی زمین‌گرمایی و جزر و مد است. به‌جای وابستگی به نیروگاه‌های حرارتی یا برق‌آبی، باید از ظرفیت‌های طبیعی کشور بهره ببریم.
فرصت‌هایی که زیر خاک دفن شده‌اند
ایران همچنین می‌تواند از موقعیت جغرافیایی خود برای تسهیل دسترسی جمهوری‌های آسیای میانه به آب‌های آزاد استفاده کند. در کنار آن، باید پتانسیل‌های کشور در حوزه استارتاپ‌های سبز، صنایع های‌تک، توریسم سلامت و گردشگری فرهنگی، تاریخی و طبیعی تقویت شود. ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری جزو ده کشور برتر جهان است؛ اما از نظر درآمد گردشگری، در رتبه‌ای پایین‌تر از ۹۰ قرار دارد. این شکاف باید با برنامه‌ریزی جبران شود.
توسعه پایدار، نه آرمان بلکه ضرورت است
درویش در پایان تأکید کرد: اگر خواهان مقابله‌ای هوشمندانه با تغییر اقلیم و بحران گرد و غبار هستیم، باید از سیاست‌های پرریسک فعلی فاصله بگیریم و با نگاهی بلندمدت، به سمت توسعه پایدار حرکت کنیم.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :