بریکس‌پلاس؛ ائتلافی نو برای نظمی نوین
ائتلاف بریکس‌پلاس با گسترش اعضا و افزایش وزن اقتصادی خود، در تلاش است تا نظم مالی بین‌المللی را از سلطه دلار خارج کند و مدلی مستقل و چندقطبی بنیان گذارد. با این حال، تحقق این هدف به همگرایی سیاسی، رفع شکاف‌های درونی، و اصلاحات ساختاری کشورهایی مانند ایران وابسته است.
محمد اصغرزاده مرغملکی- جهان صنعت نیوز: با گسترش بریکس و پیوستن کشورهای جدیدی همچون ایران، عربستان و امارات، بلوک بریکس‌پلاس نه‌تنها به وزنی تعیین‌کننده در اقتصاد جهانی رسیده، بلکه حالا در پی بازطراحی ساختارهای مالی بین‌المللی است. اما آیا این ائتلاف نوظهور ظرفیت تغییر قواعد بازی را دارد؟
از ایده تا ائتلاف؛ گسترش تاریخی بریکس و تولد بریکس‌پلاس
بریکس در سال ۲۰۰۱ با ترکیب برزیل، روسیه، هند و چین مطرح شد؛ بعدتر آفریقای جنوبی (۲۰۱۰) به آن پیوست. در اوت ۲۰۲۳، شش کشور جدید از جمله ایران، عربستان سعودی، مصر، اتیوپی و امارات دعوت شدند که از این جمع، آرژانتین انصراف داد و پنج کشور دیگر از ژانویه ۲۰۲۴ به‌طور رسمی عضویت یافتند. بریکس‌پلاس حالا نزدیک به ۵۰ درصد جمعیت جهان و ۳۵.۶ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی (بر مبنای قدرت خرید) را در اختیار دارد، در حالی که سهم G7 به ۲۸.۲ درصد کاهش یافته است. با وجود این سهم قابل‌توجه، بریکس‌پلاس درون خود با ناهمگونی‌هایی روبه‌روست: تفاوت چشمگیر در درآمد سرانه، نظام‌های ارزی، نرخ تورم، و جایگاه ژئوپولیتیکی اعضا. برای مثال، امارات و عربستان دارای درآمد سرانه بالا و ارز باثبات‌اند، اما ایران، آفریقای جنوبی و مصر با چالش‌های ساختاری اقتصادی و مالی مواجه‌اند.
تجارت و سرمایه‌گذاری؛ عمق واقعی پیوندها
یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف فعلی بریکس‌پلاس، ضعف در پیوندهای درون‌گروهی اقتصادی است. بر پایه داده‌های ۲۰۲۲، تنها ۲۷.۶ درصد صادرات اعضای بریکس‌پلاس به سایر اعضای این گروه انجام شده و بیش از نیمی از صادرات‌شان همچنان به کشورهای غربی است. همچنین تنها ۳.۲ درصد تجارت بین‌اعضای مؤسس بریکس از کل تجارت جهانی این گروه را تشکیل می‌دهد. در حوزه سرمایه‌گذاری، وضعیت نیز متفاوت نیست. سرمایه‌های جهانی همچنان به سمت اقتصادهای توسعه‌یافته سرازیر می‌شود و کشورهای بریکس‌پلاس، علی‌رغم رشد تجارت، در جذب سرمایه مستقیم خارجی با مشکل مواجه‌اند. به بیان دیگر، آنچه در گزارش به‌عنوان «شکاف بین جریان کالا و سرمایه» از آن یاد شده، واقعیتی جدی است که مانع نقش‌آفرینی مؤثرتر بریکس‌پلاس در نظام اقتصاد جهانی شده است.
بحران نظام مالی جهانی؛ تلاش برای یک مدل جایگزین
یکی از محورهای کلیدی بریکس‌پلاس، ارائه جایگزینی برای نظام پولی و مالی بین‌المللی موجود است که وابسته به دلار و نهادهایی چون سوئیفت، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است. گزارش مشترک وزارت اقتصاد و بانک مرکزی روسیه در سال ۲۰۲۴، چهار اشکال اصلی نظام فعلی را برمی‌شمرد:
۱. تمرکز بر یک ارز مسلط (دلار)
۲. شکنندگی در برابر تحریم و فشار سیاسی
۳. ضعف در همگرایی تجارت و سرمایه‌گذاری
۴. ناکارآمدی در تخصیص منابع مالی به کشورهای نوظهور
در پاسخ به این مسائل، روسیه پیشنهاد راه‌اندازی «پل بریکس» برای انتقال پرداخت‌های فرامرزی، «پلتفرم تسویه بریکس» برای معاملات مالی، و توسعه ذخایر ارزی متنوع را مطرح کرده است. این زیرساخت‌ها با هدف کاهش وابستگی به غرب و افزایش استقلال مالی اعضا طراحی شده‌اند.
بانک توسعه بریکس؛ امیدها، محدودیت‌ها و ضرورت تقویت
بانک توسعه بریکس که در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد، یکی از ابزارهای بالقوه تقویت همکاری اقتصادی میان اعضاست. با این حال، در پایان سال ۲۰۲۲ سرمایه آن تنها ۵۲.۷ میلیارد دلار بوده و میانگین وام‌دهی‌اش نیز بین ۱۴ تا ۲۵ میلیارد دلار در سال است؛ رقمی پایین‌تر از بانک‌های توسعه‌ای مشابه. این بانک هنوز فاقد ابزارهای سیاست‌گذاری مؤثر، ساختار سهام‌داری گسترده، و منابع کافی برای ایفای نقش مؤثر در اقتصاد جهانی است. در مقابل، پیشنهاد شده که این بانک بتواند با جذب سرمایه بیشتر، اصلاح ساختار سهام، و تمرکز بر پروژه‌های زیربنایی کشورهای نوظهور، به رقیبی جدی برای بانک جهانی بدل شود. ایران و دیگر اعضای جدید نیز می‌توانند از ظرفیت این بانک برای تأمین مالی پروژه‌ها بهره بگیرند، البته اگر زیرساخت‌های فنی و نهادی خود را بهبود بخشند.
چالش‌های انسجام و ظرفیت ایران برای بهره‌برداری
یکی از موانع بنیادین بریکس‌پلاس، تنوع زیاد ژئوپولیتیکی و راهبردی میان اعضاست. شاخص «فاصله ژئوپولیتیکی» نشان می‌دهد که ایران بیشترین فاصله را با مواضع ایالات متحده دارد، اما سایر اعضا (مثل امارات یا هند) روابط متعادلی با غرب دارند. این شکاف می‌تواند در موضوعاتی مانند هماهنگی در مواضع بین‌المللی یا سیاست‌گذاری مشترک مشکل‌ساز شود. از سوی دیگر، برای ایران، عضویت در بریکس‌پلاس می‌تواند فرصت‌هایی مانند دسترسی به منابع مالی بین‌المللی، جذب سرمایه خارجی، و خروج از انزوای اقتصادی ایجاد کند. اما موانعی چون تحریم‌ها، محدودیت در تبادل بانکی، ضعف زیرساخت‌های دیجیتال مالی، و نبود نهاد تنظیم‌گر مؤثر می‌توانند مانع بهره‌برداری واقعی از این ظرفیت‌ها شوند.
راه طولانی استقلال از غرب
بریکس‌پلاس بدون تردید یک ائتلاف پرظرفیت و چندوجهی است که می‌تواند معادلات اقتصاد جهانی را به نفع کشورهای جنوب تغییر دهد. اما تحقق این هدف نیازمند حل چالش‌هایی چون ایجاد زیرساخت‌های مالی مستقل، تقویت بانک توسعه، همگرایی تجاری و سرمایه‌گذاری، و عبور از اختلافات ژئوپولیتیکی است. برای ایران نیز عضویت در این گروه، فرصتی استراتژیک است؛ به شرطی که با اصلاحات داخلی و راهبردی، زمینه استفاده از این فرصت را فراهم کند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :