در حالی‌که برخی رسانه‌ها خروج اتباع افغان را به تحولات امنیتی اخیر نسبت می‌دهند، شواهد میدانی و تحلیل‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهد بسیاری از این مهاجرت‌ها، روندی طبیعی و فصلی دارد. بزرگ‌نمایی آمار و روایت‌های نادرست، واقعیت پنهان این جابه‌جایی‌ها را به حاشیه رانده است.
فاطمه محمودی‌فر- جهان صنعت نیوز: در پی حواشی جنگ ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل و گسترش نگرانی‌ها از خرابکاری نیروهای نفوذی در داخل کشور، موضوع خروج گسترده اتباع افغان از ایران در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی به‌شدت برجسته شده است. برخی گمانه‌زنی‌ها، این خروج را به تحولات امنیتی اخیر نسبت می‌دهند؛ اما بررسی‌های میدانی و داده‌های واقعی، روایت متفاوتی را ارائه می‌دهند.
برخلاف آنچه در روزهای گذشته مطرح شده، به نظر می‌رسد بخش زیادی از این رفت‌وآمدها، همانند سال‌های گذشته، با آغاز فصل کار در حوزه‌های کشاورزی و دامپروری در افغانستان و پایان فصل کاری در ایران رخ می‌دهد؛ روندی طبیعی و سالانه که همیشه در این بازه زمانی تکرار می‌شود. همچنین آمارهای رسمی و معتبر نشان می‌دهد تعداد مهاجرانی که از کشور خارج شده‌اند، به‌مراتب کمتر از آن چیزی است که در برخی رسانه‌ها به تصویر کشیده شده است.
برای بررسی دقیق‌تر این موضوع و دستیابی به تصویری واقعی از آنچه در حال رخ دادن است، گفت‌وگویی داشتیم با سیامک زند رضوی، جامعه‌شناس، و تلاش کردیم صحت و ریشه‌های ماجرای خروج اتباع افغان را واکاوی کنیم. گزارش پیش‌رو حاصل این گفت‌وگو و بررسی این موضوع است که در ادامه می‌خوانید.
هجرت ناگزیر؛ روایت بازگشت‌های اجباری
بر اساس جدول منتشرشده از سوی سازمان جهانی مهاجرت و خبرگزاری‌های بین‌المللی، از میان حدود یک‌میلیون و دویست هزار مهاجر افغان، نزدیک به یک‌سوم به‌صورت اجباری و عمدتاً شامل زنان و کودکان به کشور بازگردانده شده‌اند؛ بازگشتی که اغلب با رنج‌هایی عمیق و شاید جبران‌ناپذیر همراه بوده است. مابقی مهاجران، به‌طور اختیاری اما تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی، خاک ایران را ترک کرده‌اند.
رفت‌وآمدهای فصلی؛ واقعیتی نادیده‌گرفته‌شده
مهاجرانی که به‌اجبار بازگشته‌اند، اغلب در اثر دستمزدهای ناچیز و تورمی که امکان تأمین حداقل معیشت را از آن‌ها گرفته، چاره‌ای جز ترک ایران نداشته‌اند. در مقابل، گروه دوم که مهاجرتی نسبتاً اختیاری داشته‌اند، بیشتر با سبک زندگی دو مکانی روبه‌رو هستند: رفت‌وآمدهای دائمی برای کارگری فصلی و بازگشت به خانواده در افغانستان. این افراد عمدتاً به‌صورت جمعی و مجردی در فضاهایی چون مزارع کشاورزی، دامداری‌ها، ساختمان‌های در حال ساخت و دیگر مشاغل فصلی سکونت دارند و کار می‌کنند.
آمار و ابهام؛ چند نفر واقعاً بازگشته‌اند؟
با این حال، نکته‌ای که این فرآیند را به مسأله‌ای دشوار، غیرانسانی و قابل‌تأمل تبدیل کرده، نسبت بازگشت مهاجران است: از میان جمعیتی تخمینی شش‌میلیون‌نفری مهاجران افغان (طبق آمار منتشرشده در سایت فکت‌نامه بر پایه داده‌های وزارت کشور)، تنها در یک بازه زمانی کوتاه، بیش از یک‌میلیون و دویست هزار نفر به افغانستان بازگردانده شده‌اند.
جو روانی و ترس اجتماعی؛ مهاجران در نقش متهمان خاموش
این روند همراه بوده با ایجاد فضایی از ارعاب و اتهام‌زنی که به گفته برخی تحلیلگران، به‌نوعی تمرینی برای آماده‌سازی نیروهای امنیتی در برخورد با تحرکات اجتماعی در مناطق شهری تلقی می‌شود. در این میان، مهاجران افغان تنها بهانه‌ای بیش نیستند؛ چراکه نه صدایی برای اعتراض دارند و نه تاکنون حمایت جدی از آن‌ها صورت گرفته است.
