تکامل حماقت : هوش و بحران فرسایش ذهن

جهان صنعت نیوز – در دهه‌های اخیر، همزمان با جهش‌های فناورانه و دیجیتالی شدن زندگی روزمره، برخی از پژوهشگران نسبت به پدیده‌ای نگران‌کننده هشدار داده‌اند: کاهش تدریجی ضریب هوشی در سطح جهانی.

برخلاف تصور رایج که پیشرفت تکنولوژی را معادل پیشرفت انسان می‌داند، شواهد فزاینده‌ای نشان می‌دهند که اتکای فزاینده به فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی به تضعیف توانایی‌های شناختی و ذهنی انسان انجامیده است.

روند معکوس ضریب هوشی جهانی؛ زنگ خطر از دهه ۱۹۹۰

برای چندین دهه، ضریب هوشی جوامع به‌طور پیوسته رو به افزایش بود؛ پدیده‌ای که به اثر فلین معروف است. اما از حدود دهه ۱۹۹۰ به بعد، این روند صعودی متوقف شد و در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به کاهش گرایید. تحلیل‌گران معتقدند یکی از عوامل اصلی این روند، وابستگی فزاینده به فناوری‌های دیجیتال است که بسیاری از کارکردهای ذهن انسان را به ماشین واگذار کرده‌اند.

پیشرفت تکنولوژی به‌ویژه در حوزه ابزارهای دیجیتال، طی چند دهه اخیر به حذف تدریجی برخی از مهارت‌های ذهنی انسان منجر شده است. به طور مثال ماشین حساب جایگزین محاسبات ذهنی شد و توانایی ریاضی پایه را کاهش داد. موتورهای جستجو مانند گوگل با وجود تمام مزیت‌ها حافظه بلندمدت و توانایی یادآوری اطلاعات انسان‌ها را تضعیف کرد. اما حالا هوش مصنوعی به عنوان آخرین و شاید مهم‌ترین جهش تکنولوژیکی این روند را تشدید کرده است.

ظهور هوش مصنوعی و شتاب فرسایش ذهنی

عرضه چت جی بی تی در نوامبر ۲۰۲۲ به‌عنوان یک مدل زبانی قدرتمند، مرحله‌ای تازه در تعامل انسان با فناوری رقم زد. برخلاف نسل‌های قبلی ابزارهای دیجیتال، هوش مصنوعی نه‌تنها اطلاعات ارائه می‌دهد، بلکه به‌جای انسان فکر می‌کند، تحلیل می‌کند و می‌نویسد. این ویژگی، علی‌رغم مزایای بهره‌وری، نگرانی‌های عمیقی در حوزه آموزش و پرورش برانگیخته است.

اساتید دانشگاه‌ها گزارش داده‌اند که دانشجویان به‌شکل گسترده‌ای از هوش مصنوعی برای نوشتن مقاله، خلاصه‌کردن مطالب درسی و حتی انجام آزمون‌ها استفاده می‌کنند. این امر نه‌تنها انگیزه مطالعه و تفکر را کاهش می‌دهد، بلکه به تدریج منجر به تحلیل رفتن توانایی‌های تحلیلی، خلاقیت و استدلال مستقل می‌شود.

تحلیل‌های اخیر فایننشال‌تایمز نشان می‌دهد که در بسیاری از آزمون‌های استاندارد، توانایی استدلال و حل مسئله افراد از اوایل دهه ۲۰۱۰ روندی نزولی داشته است. همچنین، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اعلام کرده که سطح سواد و مهارت‌های عددی بزرگسالان در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته یا در حال رکود است یا رو به کاهش دارد.

با روشن شدن ابعاد این بحران شناختی، دانشگاه‌ها با دو راهبرد متضاد مواجه شده‌اند: یا با ابزارهای هوش مصنوعی مقابله کنند یا آن‌ها را در آموزش یکپارچه‌سازی نمایند. برخی مؤسسات آموزش عالی با آگاهی از دشواری مقابله، به انعقاد قراردادهایی با شرکت‌های هوش مصنوعی روی آورده‌اند تا آموزش استفاده هوشمندانه از این ابزارها را جایگزین ممنوعیت صرف کنند.

با این حال، پژوهش‌های مایکروسافت نشان می‌دهد که واگذاری بیش از حد فعالیت‌های ذهنی به هوش مصنوعی، ضمن افزایش بهره‌وری، منجر به کاهش تفکر انتقادی در محیط کار می‌شود.

اگرچه فناوری‌های هوشمند مزایای فراوانی دارند، اما استفاده بی‌رویه و بدون چارچوب از آن‌ها می‌تواند به کاهش تدریجی توانایی‌های ذهنی انسان بینجامد. آنچه در حال وقوع است، نه صرفاً تغییر ابزار، بلکه دگرگونی در نحوه تفکر و پردازش اطلاعات توسط مغز انسان است.

در این مسیر، پرسش کلیدی این است: چگونه می‌توان از ظرفیت‌های هوش مصنوعی بهره گرفت، بی‌آن‌که مغز انسان را به حاشیه براند؟

اخبار برگزیدهدانش و فناوری