روابط تجاری ایران و ارمنستان؛ ظرفیتی بزرگ برای دو کشور

جهان صنعت نیوز: بزرگ ترین مرکز تجاری دائمی ایران در خارج از کشور در ایروان، پایتخت ارمنستان قرار دارد. موضوعی که به خوبی نشان دهنده اهمیت تاریخی روابط اقتصادی میان دو کشور به عنوان دو همسایه و فراتر از آن، دو شریک تجاری راهبری است. سفر رئیس‌جمهور به ایروان بهانه ای شد تا نگاهی دوباره به ابعاد گوناگون روابط اقتصادی دو همسایه داشته باشیم.

تاریخچه سیاسی و اقتصادی

اگر بخواهیم درک بهتری از روابط اقتصادی ایران و ارمنستان داشته باشیم باید نگاهی به وضعیت اقتصادی این کشور در عمر کوتاه دوران استقلالش از شوروی سابق بی اندازیم و در ادامه نیز جایگاه ایران را بررسی کنیم. پس از اعلام استقلال ارمنستان از شوروی سابق در سال ۱۹۹۱ و بعد از دوره کوتاه رکود اقتصادی وضعیت اقتصادی ارمنستان دستخوش تحولات عمیقی شد و علی رغم چندین شوک مهم طی سالهای اخیر اقتصاد این کشور با اعمال سیاستهای اقتصاد کلان درست از جمله تبعیت از سیاستهای مالی محتاطانه هدف گذاری و کنترل دقیق تورم و نظارت صحیح بخش مالی عملکرد خوبی را ثبت کرده و اصلاحات شایان توجهی را با هدف کاهش فساد و افزایش شفافیت انجام داده است. جمهوری ارمنستان نرخ تورم نسبتا پایینی دارد تغییرات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی CPI از سال ۲۰۱۳ تا سال ۲۰۲۰ برای این کشور هیچ گاه بیشتر از ۵ درصد نبوده است. با افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی در سطح جهان و وقوع جنگ قره باغ بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان نرخ تورم ارمنستان در سال ۲۰۲۲ به بالاترین نرخ ۸.۷ درصد طی هشت سال اخیر رسید. با وجود تحولات مثبت در اقتصاد ارمنستان همچنان مسائل و مشکلانی به صورت حل نشده از جمله نرخ پایین سرمایه گذاری جذب ضعیف سرمایه گذاری مستقیم خارجی، سرمایه انسانی محدود و مقاصد صادراتی محدود پیش روی این کشور قرار دارد.

نگاهی به آمار های تجاری

از زمانی که ارمنستان به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده سال ۲۰۰۳ این کشو همواره سعی به گسترش روابط تجاری خود با سایر کشورها داشته است و با توجه به هزینه های بالای حمل و نقل ارمنستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص این کشور و بسته بودن برخی از مرزها این کشور همواره با چالشهای بزرگی در زمینه تبادلات تجاری خود مواجه بوده است. حجم صادرات در ۶ماهه اول ۲۰۲۵، نسبت به مدت مشابه سال قبل مقدار ۵۲/۸٪کاهش یافته و به ۳میلیارد و ۷۵۵/۶میلیون دلار رسیده. این رقم در ماه ژوئن نسبت به ماه قبل مقدار ۲۳/۶٪ افزایش نشان داده. در ماه ژوئن ۲۰۲۵، صادرات ارمنستان به ۷۲۹/۸میلیون دلار و در مقابل واردات ارمنستان نیز در این ۶ماهه به مقدار ۳۸/۶٪ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش و به ۵میلیارد و ۹۱۳میلیون دلار رسیده است. به طور کلی نیز حجم تجارت خارجی این کشور، نسبت به ۶ماهه سال ۲۰۲۴، مقدار ۴۵٪ کاهش و به ۹میلیارد و ۶۶۸/۶میلیون دلار رسیده است.

بررسی آمار تجارت بین ایران و ارمنستان طی دو سال اخیر نشان میدهد که صادرات ایران به این کشور از سرعت رشد به مراتب بالاتری در مقایسه با واردات ایران از ارمنستان برخوردار بوده به نحوی که افزایش مازاد تراز تجاری را نیز بدنبال داشته است. طبق اطلاعات منتشرشده توسط کمیته آمار ارمنستان Armstat، حجم تجارت خارجی این کشور با ایران در ۲۰۲۴ به ۷۳۷.۴ میلیون دلار رسیده بود، یعنی یک افزایش ۶.۵ درصدی نسبت‌به ۲۰۲۳. تجارت دوجانبه بین دو کشور در ۵ ماه ابتدایی سال جاری میلادی هم به ۲۷۸.۷ میلیون دلار رسید که با ۴ درصد افزایش نسبت‌به سال گذشته همراه بوده است. مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان در تلویزیون رسمی این کشور گفت حجم معاملات بین ارمنستان و ایران به حدود ۱ میلیارد دلار رسیده است.

شرایط سیاسی پر تنش با وجود عمر نسبتا کوتاه

ارمنستان با وجود عمر نسبتا کوتاه مدتش همواره شرایط سیاسی پر تنشی را تجربه کرده است و با توجه به روابط پر التهاب ارمنستان با آذربایجان ترکیه و گرجستان این کشور تا حدی از نظر سیاسی و اقتصادی با محدودیتهایی روبروست بنابراین ایران به عنوان یکی از کشورهای هم مرز و ذی نفوذ منطقه از اهمیت بالایی برای ارمنستان برخوردار است و این کشور تلاش میکند روابط سیاسی و اقتصادی خود را با ایران در بالاترین سطح حفظ نماید تا با ارتقای موقعیت سیاسی خود در منطقه به کمک ایران بتواند به بازارهای جهانی نیز دسترسی پیدا کند در همین راستا کمیسیون توسعه روابط ایران و ارمنستان در سال ۱۹۹۲ بنا نهاده شد. پس از آن سازمان تجارت ایران و ارمنستان و شورای تجارت ایران و ارمنستان تاسیس شدند تا روابط اقتصادی دو کشور بیش از پیش تقویت گردد. از طرفی موقعیت جغرافیایی ارمنستان برای ایران برای دسترسی به کشورهای اروپایی و ضرورت ایفای نقش موثر در منطقه قفقاز جنوبی باعث شد که از همان ابتدا مناسبات دو کشور توسعه یابد. از سمت دیگر از مناسبات امنیتی دو کشور نیز نباید غافل شد و از یاد برد که در جنگ اول قره باغ در سال ۱۹۹۰ این کمک های ایران از لحاظ غذایی به ارمنستان بود که موجب شد که یک فاجعه انسانی در این کشور رخ ندهد و اصولا وجود ایران از منظر امنیت ملی برای ارمنستان متغیری است که همواره بر تصمیمات اقتصادی این کشور تاثیر گذاشته است.

اهمیت ارمنستان برای ایران

برای ایران نیز اهمیت این شراکت تجاری کم تر از اهمیت آن برای ارمنستان نیست. در حقیقت ارمنستان یکی از نزدیک ترین کشورها به لحاظ جغرافیایی، فرهنگی و حتی منافع مشترک برای ایران است. این کشور به همان اندازه که از لحاظ اشتراکات به ایران نزدیک است به همان اندازه هم از نظر شناخته شدن در بین مردم ایران مورد غفلت قرار گرفته است. پتانسیل هایی که در ارمنستان برای ایران در جهت سرمایه گذاری اقتصادی و فرهنگی وجود دارد در کمتر کشوری می توان یافت.

اهمیت استراتژیک منطقه جنوب قفقاز که دروازه ورود به اروپا و بازار بزرگ کشورهای مستقل مشترک المنافع از جمله ارمنستان محسوب می‏ شود، ضرورت برقراری ارتباط موثر و پایدار با کشورهای این منطقه را برای ایران دوچندان می‏ کند و اهمیت این مساله را با توجه به موضع کنونی ایران بر سر تحولات اخیر کریدور زنگزور می توان بیش از پیش درک کرد.

توافق‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا

موضوعی که نباید در این گزارش از آن غافل شد تاثیرات توافق‌نامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران بر روابط تجاری دو کشور با گذشت دو ماه از اجرای نهایی این توافق نامه است. اگر ایران بخواهد از ظرفیت های این توافق نامه نهایت استفاده را ببرد به هیچ عنوان نباید از اهمیت ارمنستان غافل شود. پارلمان ارمنستان در آبان ماه سال ۱۴۰۳با ۹۵ رای موافق توافق‌نامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران را تصویب کرد.

 براساس مفاد این توافق، بیش از ۸۵۰۰ قلم کالا مشمول تعرفه ترجیحی یا معاف از تعرفه می‌شوند که طیف وسیعی از محصولات صنعتی، کشاورزی و معدنی را دربر می‌گیرد. این کالا‌ها شامل محصولات کشاورزی، مواد غذایی، صنایع پایین‌دستی، فلزات و برخی محصولات صنعتی هستند. در این توافق به موضوعاتی نظیر تسهیل گمرکی، حمایت از سرمایه‌گذاری، حل اختلافات تجاری و رعایت استاندارد‌های بهداشتی نیز توجه شده است. هرویک یاریجانیان، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ارمنستان‌ در ارزیابی میزان موفقیت موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا با گذشت حدود سه ماه از آغاز اجرای آن گفت: متاسفانه به دلیل وقوع جنگ تحمیلی آنطور که باید و شاید نتیجه لازم را از این موافقتنامه نگرفتیم اما می‌توان گفت که سازوکار آن سمت‌وسوی مثبت دارد و با برقرار شدن آرامش و ثبات حتما نتایج خوبی خواهیم گرفت. وی همچنین به اهمیت ارمنستان به عنوان مسیر دسترسی به بازار روسیه تاکید کرد.

تحریم و حسرت بهره صد درصدی از ظرفیت ها

بر کسی پوشیده نیست که شرایط غیرعادی ناشی از تحریم این اجازه را به کشور نخواهد داد که در هیچ حوزه ای از نهایت ظرفیت ها و پتانسیل های موجود بهره ببرد. با این وجود طی سالهای گذشته بستر لازم برای همکاریهای اقتصادی بین دو کشور ایران و ارمنستان مهیا شده است و با انجام برخی اقدامات می توان دستکم استفاده بیشتری از پتانسیل های موجود برد. کشور یکی از مهمترین مسائل در ارتباط با فعالیتهای مشترک وجود یک سیستم حمل و نقل کارآمد و مطلوب است. وجود یک شبکه حمل و نقل یکپارچه و بهم پیوسته شرط ضروری برای مبادلات متقابل ایران و همسایگان شمالی محسوب میشود در این رابطه تقویت خطوط هوایی و استفاده از بنادر دریای خزر و خلیج فارس به عنوان امری مهم و زیربنایی محسوب میشود.

توسعه روابط تجاری و بازرگانی یکی از زمینه های عمده مذاکرات ایران و ارمنستان بوده است و یکی از موضوعات مورد تاکید نیز در سفر اخیر رییس جمهور به این کشور است. ایجاد گذرگاه مرزی حذف محدودیتهای ترانزیت و ویزا برای رانندگان مسافران و تجار ایجاد اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان و غیره همه به رشد روابط تجاری یاری کرده است .همکاریهای تجاری و بازرگانی با توجه به امکانات منابع و نیازهای مختلف دو طرف قابلیت مناسبی برای توسعه دارد. همچنین عضویت ارمنستان در سازمان تجارت جهانی باید مورد توجه ایران قرار گیرد و نباید از ظرفیت های این موضوع غافل شد.

اخبار برگزیدهاقتصاد کلان