سقوط امپراتوری انرژی روسیه

جهان صنعت نیوز – امپراتوری نفت و گاز روسیه مانند یک دایناسور است؛ عظیم، حریص و در حال انقراض. درآمد حاصل از شبکه گسترده نفت و گاز این کشور تقریباً نیمی از کل درآمد صادراتی و بیش از ۳۰ درصد از درآمد بودجه روسیه را تشکیل می‌دهد؛ بودجه‌ای که بخش مهمی از آن صرف تأمین مالی جنگ در اوکراین می‌شود. اما تحریم‌های نفتی غرب، انقلاب شیل در آمریکا و سیاست تولید پرحجم اوپک در حال فرسایش این منبع حیاتی درآمدی هستند. خطاهای سیاستی خود روسیه نیز اوضاع را بدتر کرده است.

رقابت شدید در بازار انرژی

امروز حفاری شیل در آمریکا روزانه بیش از ۸ میلیون بشکه نفت و ۸۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید می‌کند که معادل حدود ۸ درصد نفت جهان و بیش از ۲۰ درصد گاز جهانی در سال است. برای رقابت در سهم بازار، اعضای اوپک امسال رویکرد خود را از محدود کردن تولید به اشباع بازار با نفت ارزان تغییر داده‌اند. هدف اوپک در ماه‌های آینده رسیدن به ۲.۲ میلیون بشکه در روز است و تنها در ماه گذشته تولید خود را ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش داد. همین خبر کافی بود تا قیمت نفت این هفته ۲ درصد کاهش یابد، چرا که اوپک اعلام کرد احتمالاً در اکتبر دوباره تولید را بالا خواهد برد.

چشم‌انداز قیمت‌ها: روند نزولی بلندمدت

قیمت نفت در یک روند نزولی بلندمدت قرار دارد. میانگین سالانه بهای هر بشکه نفت برنت در سال ۲۰۲۴ حدود ۸۱ دلار بود اما پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ به ۶۶ دلار و در ۲۰۲۶ به ۵۸ دلار برسد. برای روسیه، هر ۱۰ دلار کاهش قیمت نفت در هر بشکه معادل از دست رفتن ده‌ها میلیارد دلار درآمد بالقوه در سال است.

پس از آنکه اتحادیه اروپا واردات نفت روسیه را تحریم کرد و این اتحادیه و گروه هفت سقف قیمتی بر صادرات جهانی نفت روسیه اعمال کردند، خریداران بزرگی مانند چین، هند و دیگر کشورها از قدرت بازار خود استفاده کردند تا نفت روسیه را با تخفیفی حداقل ۱۱.۵ دلاری به ازای هر بشکه نسبت به برنت خریداری کنند. این تخفیف علاوه بر کاهش پیش‌بینی‌شده قیمت برنت به میزان ۱۵ دلار در سال ۲۰۲۵ و ۸ دلار دیگر در سال ۲۰۲۶ است.

در مجموع درآمد از دست‌رفته روسیه در سال ۲۰۲۵ حدود ۶۹ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۶ نزدیک به ۹۰ میلیارد دلار خواهد بود.

درآمد نفت و گاز روسیه امسال در مقایسه با سال گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته است. بزرگ‌ترین شرکت نفتی کشور، روس‌نفت (که تحت مالکیت دولت است) پیش‌بینی کرده است که قیمت نفت از ۴۵ دلار در پایان ۲۰۲۵ به ۴۳ دلار در ۲۰۲۶ کاهش خواهد یافت.

فشار بر اقتصاد کلان روسیه

این روند نزولی قیمت‌ها به طور مستقیم تولید ناخالص داخلی روسیه را تحت فشار قرار می‌دهد، چرا که قیمت‌ها به هزینه‌های تولید نزدیک‌تر می‌شوند. آمار رسمی روسیه نشان می‌دهد که در نیمه نخست ۲۰۲۵، تولید بخش منابع طبیعی  که عمدتاً شامل نفت و گاز است، ۹ درصد کوچک‌تر شده است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز در ماه ژانویه هشدار داد که ظرفیت تولید نفت روسیه ممکن است پایدار نباشد.

هزینه‌های بالای تولید و فشار مالیاتی

هزینه متوسط تولید نفت در عربستان سعودی حدود ۱۰ دلار به ازای هر بشکه است. در روسیه اما این هزینه به‌طور متوسط ۴۲ دلار در خشکی و ۴۴ دلار در فراساحل است؛ حدود ۳۲ دلار به ازای هر بشکه پیش از مالیات. البته این تنها میانگین‌ها هستند و اختلاف زیادی میان میادین وجود دارد؛ بسیاری از میادین نفتی سیبری هزینه‌ای بالاتر از میانگین دارند. کاهش مالیات می‌تواند به سودآوری تولید کمک کند، اما در آن صورت دولت روسیه بخش بزرگی از درآمد خود را از دست خواهد داد؛ درآمدی که برای تأمین مالی جنگ در اوکراین حیاتی است.

خطای استراتژیک در سیاست گازی

در ابتدای جنگ اوکراین، روسیه مرتکب یک اشتباه سیاستی بزرگ شد: کاهش عرضه گاز طبیعی به اروپا با هدف وادار کردن اتحادیه اروپا به توقف حمایت از اوکراین. اما این اقدام باعث شد مقامات روسیه حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب از بازار گاز اروپا را واگذار کنند. انفجار خطوط لوله نورد استریم چند ماه بعد، در عمل بی‌اهمیت بود، زیرا این خطوط پیش از آن نیز غیرفعال شده بودند.

تهدید گازی روسیه در نهایت شکست خورد. اروپا گاز خط لوله‌ای نروژ و گاز طبیعی مایع از آمریکا را جایگزین گاز روسیه کرد. روسیه احتمالاً برای همیشه سهم خود در این بازار را از دست داده است؛ سهمی که از ۴۵ درصد واردات گاز اتحادیه اروپا در ۲۰۲۱ به ۱۹ درصد در ۲۰۲۴ و در پیش‌بینی‌ها به ۱۳ درصد در ۲۰۲۵ کاهش یافته است. در ماه مه، اتحادیه اروپا تصویب کرد که تا پایان ۲۰۲۷ عرضه گاز خط لوله و LNG روسیه به‌طور کامل حذف شود. در نتیجه، روسیه برای همیشه بازار ۱۵۰ میلیارد مترمکعبی خود را از دست خواهد داد و سالانه حدود ۶۰ میلیارد دلار درآمد را فدا خواهد کرد.

ایالات متحده دهه‌ها تلاش کرده بود چنین اتفاقی رخ دهد. دولت ریگان کارزار متقاعد کردن اروپایی‌ها به اجتناب از شبکه خطوط لوله نفت و گاز روسیه و پرهیز از وابستگی انرژی را آغاز کرد، اما نتیجه‌ای نگرفت. اما رویدادهای پس از سال ۲۰۲۲ این هدف را برای آمریکا محقق کرده‌اند. تحریم نفتی اروپا علیه روسیه و شکست باج‌گیری گازی مسکو سرانجام به نظر می‌رسد استقلال انرژی اروپا از روسیه را تضمین کرده‌اند.

نماد افول امپراتوری نفتی روسیه

برجسته‌ترین نماد زوال سلطه نفتی روسیه، شبکه ۶۵ ساله خطوط لوله آن است: ۲,۵۰۰ مایل لوله زنگ‌زده که از سیبری تا اروپای غربی کشیده شده‌اند و پس از تحریم نفتی اتحادیه اروپا عملاً بلااستفاده مانده‌اند؛ اکنون تنها ۰.۲ میلیون بشکه در روز به مجارستان و اسلواکی (کشورهای محصور در خشکی) منتقل می‌کنند. شبکه وسیع‌تر خطوط لوله روسیه نیز یا خالی مانده یا آسیب دیده است.

این خطوط لوله، نماد کامل زوال امپراتوری انرژی شوروی و روسیه هستند؛ امپراتوری‌ای که دیگر هرگز بازنخواهد گشت.

اخبار برگزیدهنفت و پتروشیمی