چه سناریوهایی برای قیمت جدید بنزین مطرح است؟

جهان صنعت نیوز، ایران در حالی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است که سرانه مصرف بنزین در کشور به ۳۶۹ لیتر رسیده؛ یعنی ۶۰ درصد بالاتر از میانگین جهانی. براساس گزارش‌ها، مصرف روزانه بنزین بین ۱۲۵ تا ۱۳۰ میلیون لیتر بوده و در برخی روزها به ۱۴۹ میلیون لیتر هم رسیده است. این روند نه تنها دولت را با هزینه‌های هنگفت روبه‌رو کرده بلکه ایران را در ردیف پرمصرف‌ترین کشورهای جهان قرار داده است.

واردات و قاچاق؛ دو روی سکه مصرف

افزایش مصرف داخلی سبب شده دولت ناچار به واردات سوخت شود. آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته روزانه ۱۱ میلیون لیتر بنزین و ۲.۵ میلیون لیتر گازوئیل وارد کشور شد. در مقابل، قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر بنزین و گازوئیل فشار مضاعفی بر اقتصاد وارد کرده است.

هزینه واقعی هر لیتر سوخت برای دولت

بر اساس داده‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، هزینه کارمزد انتقال و توزیع سوخت طی سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته است. کارمزد انتقال بنزین از ۱۰۰ تومان در سال ۱۳۹۷ به ۷۰۰ تومان در ۱۴۰۳ رسیده و کارمزد جایگاه‌های عرضه در سال ۱۴۰۴ برای هر لیتر بنزین ۶۵۳ تومان و برای گازوئیل ۳۸۴ تومان تعیین شده است. با احتساب این دو بخش، دولت بابت هر لیتر بنزین حدود ۱۳۵۰ تومان و بابت هر لیتر گازوئیل ۹۵۲ تومان فقط کارمزد پرداخت می‌کند. این در حالی است که فروش گازوئیل سهمیه‌ای با نرخ ۳۰۰ تومان به معنای زیان مستقیم برای دولت است و حتی فروش بنزین ۱۵۰۰ تومانی نیز درآمدی واقعی ایجاد نمی‌کند.

سناریوهای پیشنهادی برای اصلاح قیمت

کارشناسان معتقدند ادامه روند فعلی جز تشدید کسری بودجه و زمینه‌سازی برای یک شوک قیمتی دیگر در آینده نتیجه‌ای ندارد. سه سناریو برای اصلاح وضعیت مطرح است:
1. افزایش تدریجی به جای شوک‌درمانی : مرور تاریخچه قیمت‌گذاری نشان می‌دهد بی‌توجهی به اصلاحات سالانه موجب شده دولت‌ها ناچار به افزایش ناگهانی قیمت شوند؛ اقدامی که در سال‌های ۱۳۴۳، ۱۳۸۶ و آبان ۱۳۹۸ تبعات اجتماعی و امنیتی داشت. الگوی اصلاحات تدریجی در دولت اصلاحات تجربه‌ای موفق بود که می‌تواند دوباره احیا شود.

۲. قیمت‌های پلکانی : بررسی‌های آماری نشان می‌دهد دهک‌های پایین بیشتر از سهمیه بنزین یارانه‌ای استفاده می‌کنند و دهک‌های بالاتر مجبور به خرید بنزین آزاد هستند. پیشنهاد کارشناسان ایجاد سه سطح قیمتی است:
سهمیه یارانه‌ای با قیمت نزدیک به نرخ فعلی (مثلاً ۱۸۰۰ یا ۲۰۰۰ تومان) برای حمل‌ونقل عمومی، سهمیه شخصی ۶۰ لیتری با قیمت حدود ۳۰۰۰ تومان و مازاد مصرف با قیمت واقعی.
3. استفاده از ظرفیت CNG : بیش از ۲۵۰۰ جایگاه CNG در کشور با تنها ۵۰ درصد ظرفیت فعالیت دارند. در حالی که امکان افزایش مصرف تا ۴۵ میلیون مترمکعب در روز وجود دارد، توسعه خودروهای دوگانه‌سوز و حمایت از این بخش می‌تواند فشار مصرف بنزین را کاهش دهد.

نفت و پتروشیمی