غفلت از پتانسیل های صادراتی

جهان صنعت نیوز:  البته سال هاست که دولتمردان در مورد تمرکز بر افزایش صادرات غیر نفتی همچون صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صحبت هایی را میان می آورند اما در واقع در عمل شاهد این هستیم که به بهانه تنظیم بازار، بازارهای صادراتی ایران به راحتی از دست می رود و یا اینکه به دلیل فراهم نبودن زیر ساخت مورد نیاز صادراتی در داخل کشور، فرصت های طلایی صادرات  برای ایران همچون صادرات به روسیه و قطر نصیب رقبای کشور ما همچون ترکیه می شود.

از طرف دیگر کاستی های موجود در حوزه بسته بندی و قیمت نیز موجب شده که قدرت رقابت ایران در بازارهای صادراتی به نسبت رقبا مناسب نباشد که همین موضوع در نهایت تجارت خارجی کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

نگاهی به حجم ۴۲ میلیارد دلاری تجارت خارجی کشور در شش ماهه نخست سال‌جاری نشان می دهد که  سهم صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون احتساب صادرات از محل تجارت چمدانی) در این مدت بالغ بر ۷۰ میلیون تن به ارزش ۲۰ میلیارد و ۹۴۸ میلیون دلار بوده در حالی که  در این مدت ۱۶ میلیون ۵۶۷ هزار تن کالا به ارزش ۲۱ میلیارد و ۲۲۱ میلیون دلار وارد کشور شده است.

بر این اساس شاهد این هستیم که ارزش کالاهای صادراتی به نسبت ارزش کالاهای وارداتی کمتر بوده و صادرات نتوانسته به نسبت نوسانات نرخ ارز وضعیت رو به رشدی داشته باشد. از طرفی بر اساس آنچه مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران ارائه داده است، در فروردین ۹۸  تجارت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی با عقب‌گرد روبرو شده است به طوری که  در نخستین ماه از سال جاری بالغ‌بر ۵۱۷ هزار تن محصولات این بخش به ارزش ۳۵۵ میلیون دلار صادرات شده که ازنظر ارزش ۱۸٫۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.

در واقع در نخستین ماه از سال ۱۳۹۸، مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ۵۱۷ هزار تن و به ارزش ۳۵۵ میلیون دلار است که ازنظر وزن ۶٫۱ درصد و ازنظر ارزش ۱۴ درصد کل صادرات کالاهای غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. اگرچه ارزش صادرات یک‌ماهه سال ۱۳۹۸ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۸٫۳ درصد کاهش داشته و در مقایسه با میانگین مدت مشابه در شش سال گذشته (سال‌های ۹۱ الی ۹۷) نیز ۹٫۴ درصد کاهش دارد.

ضرورت بازاریابی

وضعیت نامناسب صادرات محصولات کشاورزی در حالی است که ایران در رتبه اول تا هفتم جهانی تولید برخی از محصولات مهم کشاورزی قرار دارد و بر اساس اعلام فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، ۲۵ درصد از محصولات کشاورزی جهان در ایران تولید می­‌شود. همچنین ایران از نظر ظرفیت تولید برای تعدادی از محصولات باغی مانند مانند پسته، زعفران، خرما و انار در طراز اول یا دوم جهانی و برای اقلام قابل‌توسعه‌ای مانند انگور (کشمش)، بادام، گردو، انجیر و سیب در میان چند کشور اول دنیا بوده است و در صورت بازاریابی موفق می‌تواند حتی روی کنترل نرخ‌های جهانی تأثیرگذار باشد.

اما با این حال،  مقایسه ی ایران با کشورهای پیشرو در صنعت کشاورزی نشان می دهد که با وجود شرایط یکسان، بهروری ما در کشاورزی بسیار پایین است و طی ماه های اخیر  صادرکنندگان محصولات کشاورزی  با بیشترین ممنوعیت‌های صادراتی به دلیل تنظیم بازار داخلی مواجه بوده‌اند. به گفته کارشناسان، وضعیت صادرات نفت بعد از تحریم ها خیلی مناسب نیست و می توان از بخش کشاورزی به عنوان یکی از جایگزین های درآمدهای نفتی استفاده کرد. به عنوان مثال یکی از فرصتهای پیش روی ایران در این حوزه بازار بزرگ و گسترده روسیه است که با توجه روابط نزدیک سیاسی ایران با روسیه و همچنین حجم عظیم واردات این کشور ، میتوان به خوبی روی این بخش تمرکز کرد به خصوص در فصل پاییز و زمستان که تقریبا کلیه سبزیجات و میوه و تره بار مورد نیاز روسیه وارداتی است.

بی توجهی به پتانسیل ها

به باور برخی از صاحبنظران اقتصادی، صادرات محصولات کشاورزی در ایران دچار مشکل های تاریخی، نظیرمزیت نسبی است و ما از ظرفیت های بالایی که در این حوزه داریم غافل شده ایم. از این رو  باید مؤلفه‌های مهمی نظیر شناسایی نیاز بازارهای هدف و اجرای برنامه‌های آموزشی با رویکرد توسعه صادرات مورد توجه قرار گیرد و دولتمردان نیز از ایجاد موانع صادراتی پیش پای صادرکنندگان خودداری کنند. در غیر این صورت وضعیت تجارت خارجی کشور تا پایان سال با تغییرات متاثرکننده ای روبرو خواهد شد.

در همین خصوص رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق ایران در دور هشتم به «جهان صنعت» گفت: با در نظر گرفتن تحریم های بین المللی و همچنین خسارت‌هایی که از محل سیلاب‌های اخیر به بخش کشاورزی وارد شد، این بخش به نسبت دیگر صنایع با وضعیت بهتری روبرو است چرا که از یک سو با بهبود منابع آبی روبرو شده و از سوی دیگر میزان وابستگی این بخش به خارج کمتر است. بنابراین امسال برای توسعه صادرات غیرنفتی میتوان روی این بخش تمرکز بیشتری کرد.

غلامعلی فارغی اظهار کرد: در واقع تامین امنیت غذایی کشور نیز در گرو فعالیت این بخش است و ضرورت دارد که  دولت توجه بیشتری نسبت به این بخش داشته باشد و از آن پشتیبانی کند اما به جای اینکه موانع صادراتی محصولات کشاورزی از بین رود، شاهد این هستیم که به بهانه تنظیم بازار موانع زیادی پیش پای صادرات محصولات کشاورزی قرار می گیرد که در نهایت بازارهای هدف تولیدات داخلی ایران را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی ادامه داد:  این در حالی است که بخش کشاورزی اگرچه در مقایسه با دیگر صنایع در شرایط تحریم با مشکلات کمتری روبرو است اما با این حال در این بخش نیز با چالش هایی از جمله کاهش ارتباطات بین‌المللی،  موانع در ارتباطات بانکی و انتقال ارز و همچنین مشکلاتی در  حوزه تأمین ارز موردنیاز برای واردات نهاده‌ها و اقلام موردنیاز تولید مواجه هستیم.  

فارغی به این نکته نیز اشاره کرد که بخش کشاورزی و صنایع غذایی حتی اگر به‌صورت مستقیم از تحریم‌ها متأثر نشود، می‌تواند از طریق ارتباطی که با دیگر صنایع داخلی دارد تحت تأثیر قرار بگیرد. بنابراین ما نمی توانیم در حال حاضر این بخش را بدون مشکل در نظر بگیریم اما واقعیت این است که پتانسیل صادرات محصولات کشاورزی در شرایط فعلی که با تشدید تحریم های بین المللی روبرو هستیم بسیار زیاد است در حالی که به آن بی توجهی می شود.

انتقاد از تمرکز دولت بر واردات

رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی نیز در این رابطه با بیان اینکه دولتمردان باید برنامه های تشویقی را در تمامی زیر بخش های تولید و صادرات به کار گیرند، اظهار کرد: اگر برای رونق تولید و افزایش صادرات محصولات غیرنفتی نقشه راهی ترسیم نشود، امکان ارتقای تولید و توسعه صادرات وجود ندارد.

به گفته رضا نورانی، برای دستیابی به هدفگذاری های صادراتی به خصوص در حوزه کشاورزی ، باید مسوولان دولتی به توصیه های تشکل های صادراتی  نیز گوش دهند. در غیر این صورت صادرات با توسعه روبرو نمی شود و وضعیت تولید محصولات کشاورزی نیز با بهبود روبرو نخواهد شد.

رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی معتقد است که در سال جاری دولتمردان به جای اینکه رونق تولید و افزایش صاردات محصولات کشاورزی را در دستور کار قرار دهند، بیشتر بر حوزه واردات متمرکز شده اند و حتی در مورد محصول استراتژیکی همچون گندم نیز از واردات سخن به میان آورده اند.

تعرفه های بالای کشورهای همجوار

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این خصوص معتقد است که تعرفه بالای کشورهای همجوار، ناهماهنگی بین وزارتخانه‌ها و سایر متولیان و همچنین نوشتن نسخه واحد در تعیین قیمت خرید تضمینی، صادرات محصولات کشاورزی را زمین‌گیر کرده است.

عین‌الله شریف‌پور با بیان اینکه کشورهای همجوار به منظور حمایت از تولیدکنندگان خود برای واردات محصولات کشاورزی، تعرفه‌های بالایی اعمال کرده‌اند، گفت: این امر صادرات محصولات کشاورزی ایران را با مانع مواجه کرده است.

وی اظهار کرد: محصولات کشاورزی ایران به صورت محدود تنها به ۱۵ کشور صادر می‌شود که این کشورها نیز با ایران شرایط اقلیمی و فصل برداشت مشترک دارند و همین امر مانعی برای صادرات گسترده محصولات کشاورزی کشور است.  

وی ادامه داد: اطلاعات کافی از نیاز بازارهای هدف نیز در دست نیست. به عنوان مثال با اینکه استان آذربایجان‌غربی در تولید سیب جزو استان‌های برتر کشور است اما این محصول پس از برداشت در سردخانه می‌ماند و چه بسا پس از گذشت یک سال هم به دست مشتریان خارجی‌اش نمی‌رسد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه در بازارهای جهانی شکل ظاهری و بسته‌بندی بیشتر از ایران مورد توجه قرار می‌گیرد، گفت: هنوز در این زمینه قدم‌های خوبی برداشته‌ نشده است و علاوه بر آن، بسیاری از بازرگانان با بی‌انصافی عمل کرده و میوه‌های درجه ۲ و سه را در پایین جعبه و میوه‌های درجه یک را در روی جعبه قرار می‌دهند که این عمل نوعی بداخلاقی بوده و برخلاف شرع است.

کیفیت و قیمت حرف اول را می زند

شریف‌پور با تاکید بر اینکه توجه به کیفیت محصولات کشاورزی باید در اولویت کاری تولیدکنندگان قرار گیرد، بیان کرد: یک محصول زمانی می‌تواند در بازارهای منطقه حرف اول را بزند که از کیفیت بهتر و قیمت پایین‌تری برخوردار باشد. وی افزود: مروجان کشاورزی با سوق دادن کشاورزان به سمت تولید محصولات باکیفیت نیز می‌توانند نقش موثری در صادرات محصولات کشاورزی ایفا کنند.

وی اظهار کرد: ناهماهنگی وزراتخانه‌ها و سایر دستگاه‌ها از جمله بازرگانی، صنعت و معدن، کشاورزی، استاندارد و غیره باعث شده است تا محصولات کشاورزی صادرات‌محور به ویژه در آذربایجان‌غربی هر ساله در دست کشاورزان و تاجران باقی بماند. نماینده مردم ماکو، پلدشت، شوط و چالدران گفت: اتحادیه‌های کشاورزی باید از سوی وزراتخانه‌های بازرگانی و جهادکشاورزی به رسمیت شناخته شده و به حرف آنان گوش داده شود.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: در تعیین قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی تنها یک نسخه واحد برای کل کشور نوشته می‌شود در حالی که تولید برخی اقلام مرغوب صادراتی در برخی استانها هزینه‌های بالاتری نسبت به برخی دیگر از استان‌ها دارد.

وی به تبعات پایین بودن نرخ خرید تضمینی گندم اشاره کرد و افزود: بسیاری از گندم‌کاران محصول خود را در انبارهای سنتی انبار کرده‌اند و برخی نیز گندم را به جای جو به فروش می‌رسانند. این در حالی است که ادامه این روند کشاورزان را متضرر می‌کند و بیکاری بیش از پیش شاغلان بخش کشاورزی را به دنبال خواهد داشت؛ بر همین اساس باید موانع صادرات محصولات کشاورزی یکی پس از دیگری برطرف شود.

 

 

 

اقتصاد کلانصنعت و معدن