افزایش قیمت برنج؛ نتیجه تغییر ذائقه مردم یا ناکارآمدی جهاد کشاورزی؟

سارا پوردلجو – جهان صنعت نیوز: اخیراً، معاون اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌وگویی اذعان کرد که افزایش قیمت برنج به‌دلیل تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان است! ادعایی که خیلی جدی توسط کارشناسان و متخصصان این حوزه رد می‌شود و بهانه‌ای بیشتر نیست. در سال‌های اخیر، مسئله افزایش قیمت برنج به یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در بازار و رسانه‌ها تبدیل شده است. تحلیل‌های مختلفی درباره علت این روند ارائه شده که اغلب مصرف بالاتر مردم را به عنوان دلیل اصلی مطرح می‌کنند. اما آیا واقعاً ذائقه و مصرف مردم به سمت برنج بیشتر تغییر کرده است؟ و آیا تقاضا تنها عامل افزایش قیمت‌هاست. بر همین اساس، گفت‌وگویی با جمیل علیزاده شایق، رئیس هیئت مدیره و دبیر انجمن برنج ایران داشتیم.

آیا افزایش تقاضا واقعاً دلیل گرانی برنج است؟

باید بگویم این تحلیل دو اشکال اساسی دارد. اولاً برخلاف آنچه گفته می‌شود، ذائقه مردم به سمت مصرف بیشتر برنج تغییر نکرده است. ثانیاً افزایش تقاضا دلیل اصلی بالا رفتن قیمت‌ها نبوده است. من همیشه سال‌هاست این مثال را تکرار می‌کنم: زمانی که وزارت صنعت، معدن و بازرگانی مسئولیت واردات برنج را بر عهده داشت، برای اینکه بتواند میزان واردات را بیشتر جلوه دهد، مصرف سرانه برنج را بالاتر اعلام می‌کرد. مثلاً می‌گفتند مصرف سرانه ۴۰ کیلوگرم است، سال بعد ۴۱ کیلوگرم، بعد ۴۲ کیلوگرم و همین‌طور به‌تدریج این عدد را افزایش می‌دادند تا نشان دهند مصرف بالا رفته است. همان زمان ما به این موضوع اعتراض کردیم و گفتیم چنین چیزی صحت ندارد. ببینید، وقتی یک خبرنگار جوان مثل شما با من تماس می‌گیرد، من از او می‌پرسم شما ترجیح می‌دهید به‌جای فست‌فود کته‌کباب بخورید؟ مادر شما که رژیم دارد و می‌خواهد تناسب اندامش حفظ شود، آیا به سمت مصرف بیشتر برنج می‌رود و دوباره اضافه‌وزن پیدا می‌کند؟ راحت بگویم، جوان امروز به‌جای پلو، بیشتر ساندویچ، همبرگر و پیتزا می‌خورد. خانم خانه هم به خاطر هزینه بالا و یا دلایل دیگر کمتر برنج مصرف می‌کند. پدر خانواده هم وقتی به جیبش نگاه می‌کند و می‌بیند قیمت برنج هر روز بیشتر می‌شود، نمی‌تواند هر روز آن را سر سفره بیاورد. بنابراین اینکه بگوییم مصرف سرانه هر سال بالا می‌رود، بی‌ربط است.

پشت پرده ادعای افزایش مصرف برنج

یک بار سازمان بازرسی کل کشور با من تماس گرفت و گفت می‌خواهیم جلسه‌ای بگذاریم تا موضوع مصرف سرانه برنج را روشن کنیم. من ابتدا گفتم این موضوع به شما ارتباطی ندارد، اما چون هدف جلسه مهم بود، پذیرفتم. حدود ۴۰ نفر شامل کارشناس، مدیر، محقق، دانشجو و استاد، یعنی هر کسی که به نوعی در حوزه برنج فعال بود، جمع شدند. بحث مفصلی صورت گرفت. سپس گروهی مأمور شدند بررسی میدانی انجام دهند. گزارش آن‌ها نشان داد که مصرف سرانه واقعی حداکثر ۳۶ کیلوگرم است. البته همین عدد هم به مرور کاهش می‌یابد، به دلایلی که پیش‌تر اشاره کردم. در نهایت، در همان جلسه همه توافق کردیم عدد ۳۶ کیلوگرم مبنا قرار گیرد. از آن پس، میزان تولید، کسری و واردات بر همین اساس مشخص شد. زمانی که مسئولیت تنظیم بازار به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شد، دیگر وزارت بازرگانی نمی‌توانست ادعا کند مصرف سرانه همچنان در حال افزایش است. همه بر همان عدد ۳۶ کیلوگرم توافق داشتند. بنابراین مصرف بالا نرفته و درآمد مردم هم بیشتر نشده که بتوانند برنج بیشتری بخرند. دلیل اصلی مشکلات امروز، فقط بی‌برنامگی وزارت جهاد کشاورزی است.

مسئولیت افزایش قیمت برنج به عهده چه کسی است؟

چندی پیش وزیر کشاورزی گفت افزایش قیمت برنج به ما ارتباطی ندارد و ما دخالتی نمی‌کنیم. این حرف قابل قبول نیست. شما که معاونتی به نام «تنظیم بازار محصولات کشاورزی» دارید، چطور می‌گویید ما نقشی نداریم؟ وظیفه مستقیم شماست. وقتی من در وزارت کشاورزی مسئول ستاد برنامه‌ریزی برنج بودم، برنامه‌ای طراحی کردیم که طی آن قیمت تمام‌شده برنج محاسبه و سودی عادلانه به آن اضافه می‌شد. سپس این قیمت اعلام می‌شد. اگر کشاورز حاضر نبود به این قیمت بفروشد، سازمان تعاون روستایی وارد عمل می‌شد و برنج را می‌خرید. مراکز خرید دایر بود و من خود چند بار از این مراکز بازدید کردم. کشاورز با خیال راحت محصولش را می‌فروخت، چون هم هزینه تولید و هم سود عادلانه در قیمت لحاظ شده بود. از سوی دیگر، مصرف‌کننده هم می‌توانست با هر سطح درآمدی برنج بخرد. آن زمان بازار به‌خوبی تنظیم می‌شد. اما سه سال پیش تصمیمی غیرکارشناسی گرفته شد و اعلام شد که کشاورزان حق ندارند برنج خود را بیشتر از کیلویی ۶۰ هزار تومان بفروشند. چنین تصمیمی اصلاً مبنای محاسبه نداشت. کشاورز هم نمی‌توانست محصولش را با این قیمت بفروشد، پس آن را انبار کرد. نتیجه این شد که سال بعد، با ورود محصول جدید، کشاورز ناچار شد برنج انبارشده را بفروشد، چون امکان نگهداری طولانی نبود و خطر آفت و فساد وجود داشت. در همین زمان انجمنی ناشناس بین آمل و بابل که مرکز کشت برنج است، شکل گرفت و شروع به خرید این برنج‌ها با قیمت پایین کرد. کشاورز بیچاره با اشک چشم و فشار مالی مجبور شد محصولش را بفروشد. همان برنج‌ها چند ماه بعد با قیمت ۱۱۰ و ۱۲۰ هزار تومان روانه بازار شد. باز هم دولت دخالتی نکرد. ما بارها نوشتیم و گفتیم این تصمیم اشتباه بوده است، اما اصلاح نشد و دولت نیز، دخالتی نکرد.

اختلاط برنج، معظلی دیگر!

امروز مشکل دیگری هم وجود دارد: اختلاط برنج. یعنی برنج مرغوب با انواع دیگر مخلوط می‌شود و به قیمت بالا فروخته می‌شود. خریدار حاضر است گران‌تر بخرد، به شرطی که مطمئن باشد محصول خالص است. اما این پدیده باعث بی‌اعتمادی در بازار شده است. بنابراین پاسخ من روشن است: نه مردم برنج‌خورتر شده‌اند و نه درآمدشان بیشتر شده که بتوانند برنج بیشتری بخرند. عامل اصلی افزایش قیمت فقط نبود نظارت و بی‌برنامگی وزارت جهاد کشاورزی است.

برنج کیلویی ۳۵۰ هزار تومان، وجود ندارد

حالا در مورد اینکه گفته می‌شود برنج کیلویی ۳۵۰ هزار تومان یا حتی ۴۰۰ هزار تومان شده، باید بگویم این درست نیست. خود من هر سال برای خانواده و دوستان نزدیک برنج تهیه می‌کنم. بهترین برنج بازار را دو هفته پیش کیلویی ۲۴۰ هزار تومان خریدم. این گران‌ترین برنج موجود بود. بنابراین صحبت از ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومان بیشتر بازی با اعداد است. حتی یکی از وزرای سابق کشاورزی در مصاحبه‌ای گفته بود برنج به ۴۰۰ هزار تومان رسیده است. من به او زنگ زدم و گفتم اگر چنین برنجی پیدا می‌شود برای من هم تهیه کن. اما وجود نداشت. این فقط دهان به دهان می‌چرخد. اگر وزارت کشاورزی چنین قیمت‌هایی را قبول دارد، وظیفه‌اش این است که جلوی آن را بگیرد. سازمان تعزیرات هم باید وارد عمل شود، اما متأسفانه اثری از آن نیست. یک بار تعزیرات مرا دعوت کرد تا درباره همین موضوع صحبت کنیم. در پایان جلسه، یکی از مسئولان که باید با گران‌فروشی برخورد می‌کرد، در تماس تلفنی با همسرش گفت: «امروز دبیر انجمن برنج پیش من است، بگو ۴۵۰ کیلو برنج برای ما بگیرد.» نتیجه جلسه فقط این شد که او به برنجش رسید، اما مشکل مردم حل نشد. واقعیت این است که کسی نگران مردم نیست. همه بیشتر به فکر خودشان هستند. وقتی به مغازه‌ای بروید و بپرسید قیمت چقدر است و بگویید چند کیلو می‌خواهید، فروشنده مجبور می‌شود کمی ارزان‌تر بدهد تا شما شکایت نکنید. یعنی بازار عملاً بی‌صاحب است.

اخبار برگزیدهصنعت و معدن