چالش‌های زندگی زنان سرپرست خانوار

جهان صنعت نیوز:  درد همه نگاه های قضاوت گری است که بی آنکه بدانند بر زندگی زنانی که دیگر سرپرست خانواده اند زخم می زنند. آسمان ریسمان بافتن از دردهای زنان سرپرست خانوار هیچ ثمری ندارد. یک روز، فقط یک روز کافی است تا همه بود و نبود یک خانواده باشید تا بدانید جور نشدن شهریه دانشگاه دختر کوچک خانواده، تمام شدن آذوقه تغذیه خانواده یا حتی افزایش قیمت نان چقدر سخت می شود. حالا میان همه دردها و زخم هایی که جامعه بر جان زن ها می زند، سرپرست خانوار بودن می شود یک بغض فروخورده برای زنانی که همواره ایستاده اند، حتی وقتی شکستند.

«ازتون خواهش می کنم از من خرید کنید. من خرج خانواده ام را با فروش همین اسکاچ های بافتنی تامین می کنم. ازتون خواهش می کنم یک اسکاچ از من بخرید.» تقریبا ۶۰ سال دارد و سه سالی می شود که در خروجی مترو آزادی ایستاده و دستفروشی می کند. دستفروشی زنانی شبیه او فقط دستفروشی است. او گدایی نمی کند و هرگز پولی را به صدقه نمی پذیرد. ظاهر آراسته ای دارد و همیشه با احترام می گوید از من خرید کنید. با هر اسکاچ بافتنی که از او می خرند چشم هایش برق می زند.

نهادهای مسئول حوزه زنان در طول چند سال گذشته گام های موثر و عملیاتی را در مسیر بهبود شرایط زنان سرپرست خانوار برنداشته اند. از همین رو با نگاهی اجمالی به آمارها در خصوص زنان سرپرست خانوار، در یک فاصله ۱۰ساله، از سال ۱۳۷۵تا ۸۵ جمعیت زنان سرپرست خانوار در ایران حدود ۴۰ درصد افزایش داشته، این درحالی است که در یک فاصله پنج ساله از سال ۱۳۸۵تا۹۰،  این افزایش به طور متوسط بیش از ۵۰ درصد بوده است.

در شرایط فعلی نیز تعداد زنان سرپرست خانوار بین دو سرشماری در سال های ۹۰ تا ۹۵ حدود ۲۰ درصد افزایش داشته و از دو میلیون و ۵۳ هزار به بیش از سه میلیون رسیده است که با احتساب اعضای خانواده هایشان، به  بیش از۵میلیون نفر می رسند. این آمار نشان دهنده رسیدن به مرز هشدار است. بنابراین آمار بیانگر آن است که در حوزه برنامه ریزی و اقدام برای زنان سرپرست خانوار برنامه ای وجود ندارد.

بقای سیاسیون با مشکلات زنان

توران ولی مراد، فعال حقوق زنان درباره شرایط دشوار حاکم بر زندگی زنان سرپرست خانواده به «جهان صنعت نیوز» گفت: اصلی ترین و ریشه ای ترین مسئله ای که در حوزه زنان با آن مواجه ایم نداشتن برنامه مدون و روشن در این حوزه است. اما برنامه نیز تعریف روشنی دارد که گامی در مسیر آن برنداشته ایم. گام اول در روند برنامه ریزی بررسی آسیب و اقدام برای رفع آسیب ها است. گام بعدی پیش بینی و پیش گیری آسیب ها در آینده و گام سوم تعریف وضع مطلوب و گام برداشتن در مسیر آن است. متاسفانه هیچ یک از این شاخص ها مورد توجه مسئولان حوزه زنان در کشور قرار نگرفته است.

ولی مراد در ادامه افزود: مادامی که برنامه ریزی هدف مند در حوزه زنان مورد توجه قرار نگیرد نه تنها مشکلات زنان سرپرست خانوار حل نخواهد شد، بلکه با زایش و تکرار مدام این مشکلات مواجه خواهیم بود. روشن است که ۱۰ سال گذشته مشکلات امروز پیش بینی شده بود، این مشکلات اما مورد توجه قرار نگرفت و حالا گریبان گیرمان شده است. روند فعلی بیان گر آن است که ما در حوزه زنان و خانواده به طور کلی بی سرپرست هستیم. ستاد ملی زن و خانواده سال ها به شکل اسمی وجود دارد اما اساسا تعطیل است.

این فعال حوزه زنان همچنین با تاکید بر سو استفاده سیاسی از مشکلات زنان گفت: مشکل اساسی ما در حوزه زنان هدف گیری زنان برای توان افزایی سیاسی است. ریشه این ماجرا صندلی هایی است که سهم زنان است اما گروهی از آنجایی که نان مشکلات زنان را می خورند هیچ تلاشی برای استفاده درست از صندلی های خود نمی کنند. از همین رو باید به دو جریان سیاسی که مسائل زنان نیز درگیر آن است اشاره کرد. گروهی از سیاست مداران که همواره، چه زمانی که در قدرت هستند و چه زمانی که خارج از دایره قدرت قرار دارند نقش اپوزوسیون را بازی می کنند. از همین رو همواره مطالبه گر بوده و نیازهای زنان را پاسخ نمی دهد. گروه دوم سیاسی نیز آن دسته ای است که نه زنان را میبینند و نه زنان را مورد توجه قرار می دهند.

خاک خوردن مدام قانون

به اعتقاد وی تا زمانی که سیستم حاکمیتی کشور به مشکلات زنان، از جمله زنان سرپرست خانوار بی توجه باشد، به دنبال رفع نیازها نباشد و نهادهای مربوطه برنامه اجرایی نداشته باشند نمی توان انتظار آن را داشت که مسائل زنان سرپرست خانوار حل شوند. مجلس شورای اسلامی یکی از همین نهادهایی است که هرگز وظیفه خود در امور زنان را پیگیری نکرده است. مجلس موظف است که در حوزه زنان سرپرست خانوار به عنوان پرسشگر در مقابل دولت ظاهر شود. این پرسشگری اما هرگز اجرایی نشده است. از دیگر سو باید به کمیته زنان مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد. این کمیته به طور کلی تعطیل است و هرگز گامی در مسیر بهبود شرایط زنان سرپرست خانوار نداشته است. رسانه ها نیز به دلیل عدم استقلال خود هرگز پرسشگری در این مسیر را آنگونه که باید و انتظار می رود اجرا نکرده اند.

اسناد بالادستی به گفته ولی مراد یکی از مهم ترین عناصری است که هرچند وجود دارند اما هیچ توجهی به آنها نمی شود. وی در اینباره می گوید: مشکل آسیب های زنان سرپرست خانوار در حقیقت جریان های سیاسی هستند که با سو استفاده از مشکلات زنان سعی در تبلیغات سیاسی به نفع خود دارند. از همین رو است که به وضوح می توان گفت؛ ما مدام درگیر خشونت سیاسی مشهود و گسترده علیه زنان کشور هستیم. خشونتی که اتفاقا مشکلات زنان را چند برابر می کند و زنان مدام بر گره های کور زندگی شان افزوده می شود.

فعالان حوزه زنان با طیف های مختلف تفکر و اندیشه همگی بر این باورند که قانون های حمایتی از زنان سرپرست خانوار وجود دارند اما هرگز اجرایی نمی شوند. این روند نگرانی را پیرامون فقر اقتصادی و فرهنگی که زنان سرپرست خانوار با آن مواجه اند چندین برابر می کند. متاسفانه زنان سرپرست خانوار خود اطلاعاتی دقیق از قوانین موجود حمایتی دباره زندگی خود ندارند. زنان در شرایط اقتصادی دشوار فعلی کشور هم قدم با مردان کار می کنند و برای کسب معاش خود تلاش می کنند. اما همواره به دلیل نبود تعابیر روشن در روند اشتغال زنان دچار مشکلات بسیاری می شوند.

سکوت بی ثمر دولت

سارا باقری، وکیل پایه یک دادگستری و فعال حقوق زنان پیرامون تعریف و نوع حمایت های قانونی از زنان سرپرست خانوار به جهان صنعت می گوید: بر اساس قانون اساسی، نص صریح قانون به حمایت دولت از زنان سرپرست خانوار اشاره کرده اما این حمایت هرگز اجرایی نشده است. دولت باید در مقوله بیمه، تامین اجتماعی و مسائل اقتصادی از زنان سرپرست خانوار حمایتی جدی را شکل دهد، این حمایت اما هرگز در مقام اجرا شکل نگرفته است. تا امروز هیچ برنامه ای از سوی دولت اجرا نشده و همچنان با خلاء بزرگ قانونی پیرامون مشکلات زنان سرپرست خانوار مواجه هستیم.

باقری با تاکید بر آسیب پذیری قابل توجه زنان سرپرست خانوار افزود: مواجه شدن زنان با مشکلات اقتصادی و مدیریت خانواده از سوی آنان بسیار پیچیده و دشوار است. از همین رو است که پرونده های متعددی را بررسی کردیم که زنان به دلیل مشکلات اقتصادی خود به ازدواج های موقت تن داده و از آنجایی که مدارک و اسناد کافی برای پیگیری حقوق اولیه خود نداشته اند دچار بحرانی جدی شدند. تنها یکی از مشکلات زنان سرپرست خانوار فرزندانی است که باید مورد حمایت خود قرار دهند اما هیچ سند و مدرکی مبنی بر اسناد هویتی فرزندان خود در اختیار ندارند.

این حقوقدان با اشاره به رفتار غیر انسانی برخی کارفرمایان با زنان سرپرست خانوار ادامه داد: متاسفانه همواره انگشت اتهام به سوی زنان بوده است. از همین رو بارها شاهد آن بودیم که کارفرما درخواست روابط خارج از ازدواج از این زنان داشته است. این کارفرماها با در دست داشتن اهرم اشتغال زنان را تحت فشار قرار می دهند. زنان اما از آنجایی که برای گذران زندگی خود به طور جدی نیازمند کار هستند دچار بحران در این مسیر می شوند.  در همین شرایط است که جای خالی حمایت های دولت به شکل عملیاتی کاملا احساس می شود. معمولا دولت نه تنها بودجه لازم را برای حمایت از زنان سرپرست خانوار تعریف و اجرایی نمی کند، بلکه تنها به تماشای مشکلات زنان سرپرست خانوار می نشیند.

۳۰ درصد فقرای تهران، زنان سرپرست خانوار

به گزارش روابط عمومی معاونت برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران، یکی از مهمترین اسناد پشتیبان برنامه سوم توسعه شهر تهران، سند مربوط به «سند آینده‌نگاری کلان شهر تهران؛ سناریوهای پیش‌رو در افق ۱۴۱۰» است. این سند، با هدف ارائه چشم‌اندازی از شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، محیطی و فناوری آینده و به منظور بهبود فرایند تدوین راهبردهای برنامه سوم شهر تهران، در قالب یک سند فرابخشی و راهنمای کلی فرایند برنامه‌ریزی تدوین شده است.

جالب است بدانید بخشی از این سند به میزان فقر در تهران اشاره دارد. بر اساس این گزارش، ۱۱ درصد مردم تهران فقر درآمدی دارند و ۱۵.۵ درصد هم دچار فقر چند بعدی هستند. آمارهای دیگری هم هستند که می‌گوید؛ ۳۰ درصد فقرای تهران، زنان سرپرست خانوار و ۵۶ درصد مردم تهران دارای سرپرست بی سواد هستند. توسعه فضاهای مورد نیاز زنان در سطح شهر و بسترسازی برای توسعه شهر هوشمند از جمله نتایج به‌دست آمده در این تحقیق است. این سند اما همچنان به عنوان یک سند بی نتیجه باقی مانده و هیچ حاصل عملیاتی نداشته است. زنانه‌شدن فقر در شهرهای بزرگ، واژه‌ای است که اولین بار رییس کمیته امداد آن را به زبان آورد، هرچند که تا قبل از آن دستفروشی زنان در مترو و یا حضور آن‌ها به عنوان کارتن‌خواب و یا معتاد در کنار مردان خبر از افزایش آسیب‌های اجتماعی و فقر درمیان آن‌ها می‌داد. این

 

عمومی