هر کاشی چند؟ اجاره فضاهای شهری به دستفروشان با قیمت‌های عجیب
دستفروشی که از دیرباز بخشی از حیات اقتصادی و اجتماعی شهرها و روستاهای ایران بوده، امروز در سایه کاهش قدرت خرید خانوارها و افت فروش مغازه‌ها بیش از پیش گسترش یافته و به یکی از جلوه‌های پررنگ اقتصاد غیررسمی کشور تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که در حال حاضر با مافیای اجاره فضاهای شهری و اعتراض گسترده کسبه روبه‌رو شده است.
هما میرزایی-جهان صنعت نیوز: دستفروشی از گذشته دور تا به امروز بخشی جدایی‌ناپذیر از حیات اقتصادی و اجتماعی شهرها و روستاهای ایران بوده است؛ از بساط‌های کوچک فروش محصولات خوراکی خانگی در بازارهای محلی تا حضور گسترده در خیابان‌ها، بازارها و متروهای شهرهای بزرگ. در شرایط اقتصادی کنونی، با کاهش قدرت خرید خانوارها و افت فروش واحدهای صنفی، این پدیده بیش از پیش گسترش یافته و به یکی از جلوه‌های پررنگ اقتصاد غیررسمی کشور تبدیل شده است. طبق آمار اعلام شده از سوی شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، ۲۰ هزار دستفروش در شهر تهران فعالیت می‌کنند که ۳ هزار نفر آنان دستفروشان مترو هستند.
طبق ماده ۵۵ قانون شهرداری، اصل دستفروشی ممنوع نیست اما هرگونه بساط‌گستری در معابر عمومی که موجب سد معبر شود تخلف به شمار می‌آید و شهرداری موظف است از آن جلوگیری کند. در همین راستا طی سال‌های اخیر برخی شهرداری‌ها از جمله شهرداری تهران «بازارچه‌های موقت» یا «روزبازار» ایجاد کرده‌اند تا دستفروشان در مکان مشخص فعالیت کنند. با وجود تاکید مداوم مسئولان شهری بر لزوم ساماندهی دستفروشان حالا کار به جایی رسیده است که هر کاشی خیابان را با قیمت‌های گزاف به دستفروشان اجاره می‌دهند؛ چه کسی این‌کار را می‌کند؟ مشخص نیست.
پای صحبت صاحبان مغازه‌ای که دستفروش شده‌اند
پدیده جدیدی که در کلانشهرها با آن مواجه هستیم بساط چینی برخی فروشگاه‌ها در محدوده پیاده‌رو روبه‌روی مغازه است. برای نمونه، وقتی از خانم دستفروشی که کمی بالاتر از میدان ولیعصر به فروش لباس زنانه مشغول بود، پرسیدم اوضاع کسب‌وکارش چه‌گونه است، گفت: «دستفروشی برای من بد نیست، چون مغازه روبه‌رویی برای خودمان است و بعد از ظهرها که بازار شلوغ‌تر می‌شود، بخشی از اجناس مغازه را بیرون می‌آورم و با قیمت کمتری می‌فروشم. این‌طوری فروشم بیشتر می‌شود؛ انگار مردم تمایل بیشتری به خرید از دستفروش‌ها و با قیمت پایین‌تر دارند.» خانم فروشنده در ادامه دستفروش دیگری را که چند متری آنطرف‌تر نشسته، نشان می‌دهد و می‌گوید: «آن پسر جوان را می‌بینی؟ در همین راسته مغازه داشت و ظرف و ظروف می‌فروخت، اما آنقدر کارش کساد شد که به ناچار مغازه را پس داد و حالا کالاهایی که روی دستش مانده را از طریق دستفروشی می‌فروشد.»
اجاره هر کاشی چند؟
آگهی‌های اجاره فضاهای شهری در فضای مجازی نشان‌دهنده بازار پر رونق این کسب‌وکار به ظاهر ساده است. برای مثال، در یکی از این آگهی‌ها فضای روبه‌روی یک مغازه در بازار عبدل‌آباد در جنوب تهران با قیمت ۱۵۰ میلیون تومان رهن و ۱۲ میلیون تومان اجاره ماهیانه به دستفروشان اجاره داده می‌شود. هرچه بالاتر بیایید و به بازارهای شلوغ مرکز شهر نزدیک‌تر شوید، این ارقام بالاتر نیز می‌روند و به ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان نیز می‌رسند. به وجود آمدن چنین بازار غیر قانونی و معامله علنی آن در پلتفرم‌های رسمی نشان از غیاب دستگاه‌های نظارتی و رها کردن بازار به حال خود است. ازدیاد دستفروشان در خیابان‌های پر تردد علاوه بر ایجاد آشفتگی بصری و بی‌نظمی در چهره شهرها، صدای اعتراض مغازه‌داران را که با اجاره مغازه، هزینه آب و برق و مالیات دست به گریبانند را بلند کرده است. در معابری مانند خیابان اصلی تجریش صاحبان مغازه آنقدر به حضور دستفروشان و تاثیر آن‌ها بر کاهش فروش خود اعتراض کردند تا بساط آن‌ها تا حدودی برچیده شد. هر چند هنوز هم اگر در ساعات بعد از ظهر تا پایان شب از این مسیر عبور کنید، شاهد ازدحام جمعیت و بازار پر رونق دستفروشان خواهید بود.
آنچه مسلم است، در شرایط اقتصادی فعلی نمی‌توان به پدیده دستفروشی به عنوان یک امر شهری صرف نگاه کرد، بلکه این کسب‌وکار به ظاهر ساده برای قشر بزرگی از جامعه فروشندگان محصول تبدیل به وسیله امرار معاش و تامین نیاز خانوار تبدیل شده است.
مدیرعامل شرکت ساماندهی مشاغل شهر تهراناز وجود مافیای دستفروشی در برخی مناطق تهران خبر داده و می‌گوید: در مواردی مشاهده شده دستفروشان خاصی تا ۵۰ میلیون تومان در شب درآمد دارند بدیهی است که این افراد با حمایت‌های شهرداری سامان نمی‌یابند و باید با همکاری نیروی انتظامی و برخورد قهری مدیریت شوند.
در نهایت نمی‌توان با نگاه سلبی به این پدیده نگریست، بلکه باید با برنامه‌ریزی همه‌جانبه شامل ایجاد فضای اختصاصی و تامین نظم شهری به نقش‌آفرینی بهینه این افراد در بدنه اقتصادی کمک کرد.
لینک کوتاه :