نقض مرزهای هوایی استونی توسط روسیه؛ بی‌سابقه‌ترین چالش نظامی شرق اروپا

خطوط قرمزی که در حال محو شدن هستند

از زمان حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، نهادهای اطلاعاتی روسیه کمپین‌های خرابکاری در سراسر قاره راه‌اندازی کرده‌اند. برخی با اشاره به ترکیب روش‌های خشونت‌آمیز و غیرخشونت‌آمیز، از این کمپین‌ها به عنوان نهادهای خرابکارانه یاد می‌کنند و دیگران آشکارا از «منطقه خاکستری» میان صلح و جنگ آشکار می‌گویند. با این حال کارشناسان نظامی این اصطلاحات را فاقد دقت یا معنا می‌دانند، اما آنچه در جریان است، بسیار واقعی است.

داده‌های مطالعه اخیر توسط موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک نشان داد که وقوع خرابکاری‌های تاییدشده روسی علیه زیرساخت‌های حیاتی اروپا در بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ به میزان ۲۴۶ درصد افزایش یافته، که بخش زیادی از آن تاسیسات دریایی و مرتبط با آب را هدف قرار داده است. ۱۷ سپتامبر، لیتوانی ۱۵ نفر را که با نهادهای اطلاعات نظامی روسیه ارتباط داشتند، به دلیل قرار دادن بسته‌های انفجاری روی هواپیماهای باری و به دنبال آن آتش‌سوزی‌هایی در آلمان، لهستان و بریتانیا تحت پیگرد قرار داد.

ناتو و عصر عدم قطعیت‌ها

کمپین خرابکاری روسی امروز ظاهرا در آسمان‌های اروپا فعال شده‌اند. روسیه برای دهه‌ها به طور مقطعی وارد حریم هوایی کشورهای ناتو می‌شد (مراد مرزهای ملی و ۱۲ مایل دریایی از خط ساحلی هر کشور). اما بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط یک مقام غربی که نخواست نامش فاش شود، نقض‌ حریم هوایی شرق اروپا در قیاس با سال گذشته تقریبا دو برابر شده است. در همین راستا نقض حریم هوایی استونی رخدادی بی سابقه طی بیش از ۲۰ سال گذشته است. حمله پهپادی به لهستان نیز در نوع خود و در تاریخ ۷۶ ساله اتحادیه اروپا اتفاقی نادر بود.

ناتو تا سال جاری تنها هفت بار از بند چهار ماده ۴ که مشورت‌ها بین ۳۲ عضو اتحادیه را فعال می‌کند، استفاده کرده بود. حالا در دو هفته گذشته، این بند دو بار فعال شده، ابتدا توسط لهستان و سپس توسط استونی. در حادثه ۱۹ سپتامبر، ایتالیا، فنلاند و سوئد هواپیماهای جنگی خود را برای مقابله با سه هواپیمای روسی به پرواز درآوردند. این هواپیماها با تکان دادن بال‌های خود به این مقابله واکنش نشان دادند، اما هیچ ارتباط رادیویی برقرار نشد و مسیرها تغییر نکرد.

حوادث پهپادی پیچیده‌تر هستند. ۲۲ سپتامبر، فرودگاه‌های کپنهاگ و اسلو پس از آن که پهپادها در آسمان و اطراف آن‌ها نمایان گشتند، برای مدت کوتاهی تعطیل شدند. شب ۲۴ سپتامبر، پهپادها دوباره بر فراز چهار فرودگاه دانمارکی، از جمله یکی از پایگاه هوایی نظامی پرواز کردند. دو روز بعد، مقامات سوئدی اعلام کردند که پهپادها بر فراز آرخپلگاو کارلسکرونا در شرق این کشور مشاهده شده‌اند. ۲۷ سپتامبر نیز دوباره پهپادها بر فراز تاسیسات دانمارکی، از جمله یکی از پایگاه هوایی این کشور مشاهده شدند.

پشت پرده نقض حریم هوایی اعضای ناتو

به نوشته نشریه اکونومیست تمامی این کنش‌ها لزوما خصمانه نیستند. سال گذشته بیش از ۵۰۰ پهپاد به شکلی غیر قانونی در نزدیکی فرودگاه‌های نروژ پرواز کردند، هرچند بیشتر آن‌ها (و احتمالا همه آن‌ها) توسط علاقه‌مندان به پهپاد و نه خرابکاران کرملین در آسمان مستقر شدند. با این حال، دانمارک ظاهرا متقاعد شده که نقض حریم هوایی‌اش تصادفی نبود. از همین‌رو ترولس لوند پاولسن، وزیر دفاع دانمارک صراحتا اعلام کرد: «همه چیز نشان می‌دهد که پرواز پهپادها، کنش یک بازیگر حرفه‌ای است. این رخداد همان چیزی است که من آن را یک حمله هیبریدی می‌دانم.»

مقامات غربی نمی‌دانند چرا روسیه فشار بیشتری به اروپا وارد کرده است. برخی از متحدان معتقدند که هر دو حادثه لهستان و استونی تصادفی بوده‌اند و ناشی از بی‌دقتی، اما لهستان به شدت با این نظر مخالف است. سیستم‌های ناوبری ممکن است در انتقال میگ-۳۱هایی که وارد حریم هوایی استونی شدند، اشتباه کرده باشند. اما حتی اگر اینطور باشد، بی‌دقتی روسیه ممکن است خود نشان‌دهنده رویکرد عامدانه کرملین برای افزایش ریسک‌ در ارتش قلمداد شود. از منظری دیگر اگر نقض حریم هوایی کشورهای فوق آزمایش عامدانه باشد، ممکن است لازم شود تا ترامپ درباره آن توضیحی ارائه دهد.

ترکش‌های حملات پوتین

در روزهای اخیر، ترامپ درباره پوتین از عباراتی استفاده می‌کند که چندان دوستانه نیست، مثلا رئیس‌جمهوری آمریکا اخیرا روسیه را «ببر کاغذی» خواند و صراحتا گفت که اوکراین می‌تواند پیروز جنگ باشد و روسیه را از سرزمین‌های خود بیرون کند. در عین حال، او از جنگ در اوکراین فاصله می‌گیرد و اصرار دارد که سلاح‌ها را در اختیار اوکراین قرار نمی‌‍دهد بلکه به این کشور می‌فروشد.

در طول این سال‌ها، کمپینی که با هدف تضعیف پوتین تعریف شده، به دنبال آن بود تا اروپا کمک‌های خود به اوکراین کاهش داده و از ارائه سلاح‌های جدید و انواع دیگر، از جمله تانک‌ها، جنگنده‌ها و موشک‌های دوربرد، جلوگیری کند. اما این کمپین عملکردی نداشت و امیدهای پوتین ناامید شد. کمک‌ها ادامه یافت.

از همین‌رو اقدامات اخیر روسیه احتمالا به منظور ایجاد شکاف بین اروپا و آمریکا و همچنین میان اعضای ناتو در اروپا است. نقض تعهدات توسط روسیه این تصور را ایجاد می‌کنند که اروپا نمی‌تواند از حریم هوایی خود دفاع کند؛ گزاره‌ای که اعتماد عمومی به دولت‌ها را تضعیف می‌کند. این متغیرها همچنین نشان می‌دهند که ترامپ تمایلی به حمایت از شرکای اروپایی خود در لحظات بحران ندارد و همین گزاره شکاف‌های داخلی اروپا در نحوه پاسخ‌دهی به این تهدید را بیشتر می‌کنند.

آیا اروپا درگیر جنگ می‌شود؟

مذاکرات داخل ناتو نشان‌دهنده این شکاف‌ها است. برخی از اعضا می‌خواهند ناتو به شدت واکنش نشان دهد. رادک سیکورسکی، وزیر امور خارجه لهستان به روسیه هشدار داده است: «اگر یک موشک یا هواپیما بدون اجازه وارد فضای ما شود، عمدی یا تصادفی، و ساقط شود لطفاً به اینجا نیایید و شکایت کنید، به شما هشدار داده شد.» ۲۳ سپتامبر، تهدید ضمنی سیکورسکی به طور غیرمنتظره‌ای توسط ترامپ تایید شد، هرچند که او تمایلی برای واکنش مستقیم ندارد.

بسیاری از متحدان در عمل می‌خواهند محتاطانه عمل کنند. ژنرال یوناس ویکمن، فرمانده نیروی هوایی سوئد که هواپیماهایش از جمله پاسخ‌دهندگان به نقض استونی بودند، می‌گوید که او اختیار دارد تا هواپیماهای روسی را در صورت نیاز ساقط کند: «اما ما همیشه به سطح تهدید اشاره خواهیم کرد»، او می‌افزاید: «وقتی در مورد سرزمین سوئد صحبت می‌کنیم، درباره تناسب صحبت می‌کنیم».

در رخداد استونی، ناتو قادر به ردیابی نقض تعهدات توسط روسیه در طول مسیر بود و مهاجمان، گرچه مسلح به موشک‌های هوا به هوا بودند، تهدیدی برای زمین نبودند. بر روی کاغذ، هر متحد حق دارد هر چیزی را که می‌خواهد ساقط کند؛ از همین رو نیازی به انتظار برای اجازه از ناتو نیست.

تشدید تنش ها توسط روسیه

کشورهای بالتیک هواپیماهای جنگی خود را ندارند — آن‌ها به چرخش متحدان برای گشت‌زنی در حریم هوایی خود متکی هستند — اما همسایگان این کار را انجام می‌دهند. لهستان آزاد است که هر هواپیمای بی‌هدف بعدی را ساقط کند. در این میان مشکل بیشتر جنبه سیاسی دارد تا نظامی. اگر روسیه در واکنش به این اقدام‌ها بخواهد تنش‌ها را تشدید کند، یکی از نگرانی‌ها این است که ترامپ عقب‌نشینی کرده و اروپایی‌ها در مورد حمایت از متحدی که هواپیمای روسی را ساقط کرده است، میان خود به اختلاف بیفتند.

همه متحدان ناتو بر این باورند که وضعیت موجود به‌طور فزاینده‌ای غیرقابل تحمل شده است. مایک والتز، سفیر آمریکا در سازمان ملل در یک جلسه عمومی در نیویورک روسیه را سرزنش کرد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، به احتمال زیاد این کار را به صورت خصوصی انجام داده است. در اروپا، کشورها مواضع دفاعی خود را تقویت کرده‌اند. پنج روز پس از حادثه استونی، بیش از ۱۰۰ چترباز لهستانی در جزیره گوتلند سوئد که در موقعیت استراتژیک در دریای بالتیک قرار دارد، فرود آمدند تا در تمرین مشترک حضور یابند. سوئد همچنین دفاع هوایی و زمینی خود را به این جزیره منتقل کرده و آمادگی نیروی هوایی خود را افزایش داده است. ژنرال سرلشکر ویکمن در این باره مدعی شده: «این روزها و هفته‌ها بسیار پرتنش است». او افزود: «ما باید آرام باشیم.»