استفاده از بگرام به‌عنوان ابزار چانه‌زنی در مذاکره با طالبان
اگر درخواست برای بازپس‌گیری بگرام یک قمار در یک مذاکره بزرگتر باشد، خبر خوبی هم برای طالبان محسوب می‌شود؛ حاکمان افغانستان به دنبال مشروعیت بین‌المللی گسترده‌تری بوده‌اند و مذاکره با ایالات متحده گامی به سوی این امر است. برخی از کارشناسان هم معتقدند دونالد ترامپ رویه‌ای متفاوت از دیگر روسای‌جمهور پیشین آمریکا را برگزیده است و پذیرای ایده تعامل با طالبان همچون احمد الشرع در سوریه، ولادیمیر پوتین در روسیه و کیم جونگ اون در کره شمالی است.
جهان صنعت نیوز، این روزها علاوه بر اخبار خاورمیانه در گوشه دیگری از قاره آسیا خبرهایی هم از تمایل آمریکا برای بازپس‌گیری پایگاه هوایی «بگرام» از طالبان شنیده می‌شود. اما چرا ترامپ پنج سال پس از امضای توافق‌نامه با طالبان که راه را برای خروج ایالات متحده از کابل هموار کرد، می‌خواهد پایگاه بگرام را «به هر قیمتی» بازگرداند و به شدت به دنبال بازپس‌گیری آن است؟
پایگاه «بگرام» دژ استراتژیک بسیاری از قدرت‌های نظامی بوده است. از نیروهای اتحاد جماهیر شوروی تا نیروهای اتحاد شمال و طالبان و بیش از همه نیروهای آمریکایی در این پایگاه هوایی حضور داشته‌اند. نیروهایی که در نیم قرن گذشته افغانستان را کنترل کرده و در آن جنگیده‌اند. توسعه بگرام برای نخستین بار توسط اتحاد جماهیر شوروی و در دهه ۱۹۵۰ انجام شد و نیروهای آن به مدت یک دهه در این پایگاه باقی ماندند، تا اینکه مسکو از افغانستان خارج شد.
در سال ۱۹۹۱، دولت محمد نجیب‌الله که تحت حمایت شوروی بود، کنترل بگرام را به اتحاد شمال، یکی از بانفوذترین گروه‌های مخالف که برای قدرت می‌جنگیدند، واگذار کرد. اما اتحاد شمال نیز در جنگ با طالبان کنترل این پایگاه را از دست داد. در سال ۲۰۰۱ و پس از حمله ناتو به افغانستان پایگاه هوایی بگرام به یک مرکز استراتژیک حضور نظامی ایالات متحده در این کشور تبدیل شد و به عنوان یک فرماندهی ویژه برای لشکرهای مختلف نظامی ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. پایگاه بگرام دائماً از نظر اندازه، ظرفیت و کاربرد در حال رشد بود و در اوج فعالیت خود در سال ۲۰۰۹، می‌توانست حدود ۱۰ هزار نفر را در خود جای دهد.
با این حال سال‌ها بعد نیروهای آمریکایی نیز از افغانستان خارج شدند و درهای این کشور غنی از مواد معدنی را به روی چین باز کردند. نیروهای آمریکایی با خروج‌شان، پکن را قادر ساختند تا ابتکار کمربند و جاده خود را در این کشور گسترش دهد که قبلاً قادر به بهره‌برداری از آن نبود. در این میان پایگاه بگرام نیز به دلیل نزدیکی به مرزهای چین از اهمیت بسیار زیادی برای مقامات پکن و کابل برخوردار بود؛ این موضوع جدا از سلاح‌هایی بود که نیروهای آمریکایی در بگرام باقی گذاشته بودند. چین وزیر امور خارجه خود، وانگ یی، را در ماه اوت (مردادماه) به کابل فرستاد تا با امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان، مذاکره کند. به گفته طالبان، چین نه تنها به سرمایه گذاری در فرصت‌های معدنی افغانستان، جایی که مواد معدنی مانند لیتیوم، مس، آهن، طلا و اورانیوم فراوان است، ابراز علاقه کرده بلکه اعلام کرده که برای گسترش تجارت با کابل آماده است.
بگرام و چین
همانطور که اشاره شد جدابیت‌های پایگاه هوایی بگرام برای آمریکایی‌ها تنها محدود به ظرفیت و ساخت – توسط اتحاد جماهیر شوروی – آن نمی‌شود؛ این پایگاه هوایی حدود ۸۰۰ کیلومتر از مرز چین و در حدود ۲۴۰۰ کیلومتر از نزدیک‌ترین کارخانه موشک‌سازی چین در استان سین کیانگ فاصله دارد. موضوعی که دونالد ترامپ در نشست مشترک مطبوعاتی خود با نخست‌وزیر انگلیس هم به آن اشاره کرده و گفته بود: «این پایگاه یک ساعت با جایی که (چین) سلاح‌های هسته‌ای خود را می‌سازد، فاصله دارد.»
در ماه فوریه (بهمن‌ماه)، هم ترامپ ادعای مشابهی را مطرح کرده بود مبنی بر اینکه پایگاه هوایی بگرام «دقیقاً یک ساعت با جایی که چین موشک‌های هسته‌ای خود را تولید می‌کند، فاصله دارد.» بر همین اساس هم تحلیلی وجود دارد که می‌گوید بازگشت ایالات متحده به بگرام به واشنگتن اجازه می‌دهد تا دوباره در منطقه، با وجود چین در نزدیکی آن، قدرت‌نمایی کند. هر چند که به نظر نمی‌رسد مسیر بازپس‌گیری این پایگاه هوایی از طالبان پروسه آسانی باشد.
در حال حاضر ترامپ مدعی است ایالات متحده این پایگاه را رایگان به (طالبان) داده است و حالا می‌خواهد آن را پس بگیرد. او ۲۰ سپتامبر (۲۹ شهریور) این درخواست را با تهدیدی صریح در پلتفرم اجتماعی خود، «حقیقت» مطرح کرد و نوشت: «اگر افغانستان پایگاه هوایی بگرام را به کسانی که آن را ساخته‌اند، یعنی ایالات متحده آمریکا، پس ندهد، اتفاقات بدی رخ خواهد داد!!!» البته این اولین باری نیست که ترامپ علاقه خود را به بازپس‌گیری پایگاه نظامی سابق آمریکا نشان داده است.
او طی یک نشست خبری در فوریه ۲۰۲۵ (بهمن‌ماه ۱۴۰۳)، که اکنون از وب‌سایت کاخ سفید حذف شده است، ابراز داشته بود: «ما قصد داشتیم بگرام را حفظ کنیم. ما قصد داشتیم نیروی کوچکی را در بگرام نگه داریم.» هنوز معلوم نیست چرا آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند بگرام را با وجود تمامی سلاح‌های پیشرفته سنگین و نیمه‌سنگین موجود در آن، رها کرده و این پایگاه و سلاح‌ها را در اختیار طالبان قرار دهند اما مشخص است که روند در اختیار گرفتن مجدد آن موضوعی سهل‌الوصول نیست. بحثی که کارشناسان بسیاری در حال بررسی زوایای مختلف آن هستند.
اشلی جکسون، مدیر مشترک مرکز گروه‌های مسلح مستقر در ژنو، معتقد است: «در تئوری، بگرام یک پایگاه استراتژیک برای ایالات متحده از نظر اعمال قدرت در منطقه است.» با این حال، او خاطرنشان می‌کند: «به نظر می‌رسد این اقدام در تضاد مستقیم با سیاست ایالات متحده برای پایان دادن به مأموریت نظامی در افغانستان باشد چرا که تدارکات مذاکره برای استقرار مجدد و تحویل نیروها بسیار چالش برانگیز و طولانی خواهد بود و مشخص نیست که آیا این امر به منافع استراتژیک هیچ یک از طرفین خدمت خواهد کرد یا خیر.»
یک مقام آمریکایی هم که خواست نامش فاش نشود به خبرنگار الجزیره می‌گوید که در واشنگتن هیچ برنامه عملی برای تصرف نظامی پایگاه هوایی بگرام وجود ندارد؛ پایگاهی که آمریکا همزمان با خروج خود از افغانستان آن را رها کرد. او با تاکید بر این موضوع که تلاش برای بازپس‌گیری بگرام پروژه‌ای بزرگ خواهد بود، تصریح می‌کند: «تصرف و نگهداری پایگاه بگرام، نیازمند ده‌ها هزار نیرو، هزینه بالای تعمیر پایگاه و چالش‌های لجستیکی برای تأمین تجهیزات است.»
واکنش طالبان به یک مطالبه
طالبان بارها به وضوح با درخواست ترامپ مخالفت و آن را رد کرده است. حمدالله فطرت، معاون سخنگوی طالبان در ۲۱ سپتامبر (۳۰ شهریور)، به توافق‌نامه ۲۰۲۰ که دولت ترامپ با طالبان در دوحه امضا کرد، استناد کرده و در شبکه ایکس نوشت: «باید به یاد داشت که طبق توافق‌نامه دوحه، ایالات متحده متعهد شده است که «از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی افغانستان استفاده نکرده و در امور داخلی آن دخالت نمی‌کند» و به همین دلیل ایالات متحده باید به تعهدات خود وفادار بماند.» اظهارات فطرت پس از تهدید ترامپ مبنی بر وقوع «اتفاقات بد» در افغانستان در صورت عدم تحویل بگرام توسط طالبان مطرح شد.
هر چند که ترامپ ادعا کرده است توافقی که او با طالبان در سال ۲۰۲۰ در دوحه قطر منعقد کرد – توافقی که شامل نحوه خروج ایالات متحده از افغانستان تا ماه مه ۲۰۲۱ بود – شامل پایگاه هوایی بگرام نمی‌شد؛ ترامپ مدعی است: «ما قرار بود آن (بگرام) را حفظ کنیم.» اما با ارزیابی توافق صورت گرفته میان ایالات متحده و طالبان می‌بینیم که این توافق شامل بندی نبود که به آمریکا اجازه دهد نیروهایش را در پایگاهی در حدود ۳۰ مایلی شمال کابل حفظ کند.
مابه‌ازای بگرام برای طالبان
امتناع طالبان از مذاکره بر سر این پایگاه تاکنون ترامپ را از بیان خواسته‌اش منصرف نکرده و تحلیلگران معتقدند ممکن است ایالات متحده از درخواست برای در اختیار گرفتن بگرام به عنوان یک ابزار چانه‌زنی استفاده کند. ارزیابی سال ۲۰۲۲ توسط وزارت دفاع وقت ایالات متحده، که اکنون وزارت جنگ است، نشان می‌دهد در زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بیش از ۷ میلیارد دلار سلاح در این کشور رها شده بود و بخش عمده‌ای از این سلاح‌ها هم‌اکنون در کنترل طالبان قرار دارد.
بر همین اساس شاید کابل و واشنگتن بتوانند از این موضوع در روند دستیابی به اهداف موردنظرشان استفاده کنند. یعنی اگر درخواست برای بازپس‌گیری بگرام یک قمار در یک مذاکره بزرگتر باشد، خبر خوبی هم برای طالبان محسوب می‌شود؛ حاکمان افغانستان به دنبال مشروعیت بین‌المللی گسترده‌تری بوده‌اند و مذاکره با ایالات متحده گامی به سوی این امر است.
برخی از کارشناسان هم معتقدند دونالد ترامپ رویه‌ای متفاوت از دیگر روسای‌جمهور پیشین آمریکا را برگزیده و پذیرای ایده تعامل با طالبان همچون احمد الشرع در سوریه، ولادیمیر پوتین در روسیه و کیم جونگ اون در کره شمالی است. اما در نهایت تمایل ترامپ برای تجارت با طالبان به آنچه روی میز اوست نیز بستگی دارد و باید دید «طالبان توان ارائه چه پتانسیل‌هایی را دارد؟ آنچه هم اکنون بر سر میز مذاکره کابل و واشنگتن قرار دارد چیست؟ امکان بهره‌برداری از معادن مواد معدنی افغانستان است یا تنها بازپس‌گیری دارایی‌های نظامی مانند پایگاه هوایی بگرام؟ یا در ازای این شناسایی، پیشنهادات بزرگتری در راه است؟» البته با اهتمام به این موضوع که بازپس‌گیری بگرام برای نخستین بار از سوی مقامات واشنگتن مطرح شده است.
در همین راستا همکاری‌های رو به رشد طالبان و چین نیز شاید از جمله موضوعات موردنظر کاخ سفید برای نشستن پای میز مذاکره مقامات کابل باشد. به عبارت دیگر هر تلاشی برای بازپس‌گیری بگرام می‌تواند معطوف به کاهش این همکاری هم باشد. این در حالی است که چینی‌ها می‌توانند به طالبان دسترسی به فناوری – فناوری نظامی – بدهند. آنها می‌توانند منابع مورد نیاز طالبان را در اختیارشان قرار دهند و یک معامله معدنی می‌تواند «میلیاردها» دلار به جیب طالبان سرازیر کند.» معامله‌ای که به نظر می‌رسد هر دو سوی میز راضی به انجام آن باشند.
در این روند حتی اگر طالبان با بازپس‌گیری پایگاه بگرام توسط آمریکا هم موافقت کند باید در گام بعدی بگرام را از تهدیدات شبه‌نظامیان داعش و القاعده در افغانستان حفظ کرد. موضوعی که می‌تواند هزینه‌های نظامی و جانی بسیار زیادی را به واشنگتن تحمیل کند.
منبع: تجارت نیوز
سیاسیلینک کوتاه :