بازگشت سلاح گرسنگی به میدان جنگ

جهان صنعت نیوز – در دهه‌های پایانی قرن بیستم، جهان شاهد کاهش چشمگیر قحطی‌های ناشی از جنگ بود؛ ترکیب هشدارهای زودهنگام، توانایی‌های گسترده نهادهای امدادرسان و اجماع بین‌المللی علیه گرسنگی به‌عنوان ابزار جنگ، تصور می‌کرد که این کابوس به تاریخ پیوسته است. اما گزارش‌های اخیر دو نهاد معتبر جهانی نشان می‌دهد که این تصور دیگر واقعیت ندارد. هر دو نهاد در تابستان ۲۰۲۴ تأیید کردند که غزه و سودان در وضعیت قحطی قرار دارند؛ وضعیتی که نه حاصل بلایای طبیعی بلکه کاملاً ساخت بشر است و می‌تواند با تصمیمات سیاسی درست متوقف شود.

سودان و غزه: دو چهره از یک فاجعه انسانی

اگرچه بحران انسانی غزه با تصاویر دلخراش کودکان گرسنه و صف‌های طولانی برای دریافت غذا در مرکز توجه جهانی قرار گرفته اما وضعیت سودان از نظر وسعت و عمق فاجعه حتی وخیم‌تر است. جنگ داخلی دو سال‌ونیمه میان ارتش سودان و نیروهای شبه‌نظامی، میلیون‌ها نفر را در معرض گرسنگی قرار داده است. بیش از ۸۰۰ هزار نفر در سودان در شرایط قحطی مطلق هستند و حدود ۲۲ میلیون نفر یعنی نیمی از جمعیت کشور برای جلوگیری از سقوط به ورطه گرسنگی به کمک‌های فوری نیاز دارند.
در غزه نیز آمارها هشداردهنده است. بر اساس برآوردها پیش از حمله زمینی اسرائیل به غزه ۳۰ درصد از ساکنان این منطقه هیچ دسترسی به غذا نداشتند. در پی محاصره کامل غزه توسط اسرائیل برای ۱۱ هفته در اوایل مارس ۲۰۲۴ و تغییر ساختار توزیع کمک‌ها از سازمان‌های حرفه‌ای به نهادی تحت کنترل ارتش اسرائیل، بحران گرسنگی با سرعتی بی‌سابقه تشدید شد. میزان سوءتغذیه در کودکان شش برابر شد و مرگ ناشی از گرسنگی یا بیماری‌های مرتبط به شدت افزایش یافت.

گرسنگی به‌عنوان ابزار جنگ: از تاریخ تا امروز

تاریخ جنگ‌های قرن بیستم از محاصره‌ها در جنگ‌های جهانی تا استفاده از آن توسط دولت‌های استعماری در الجزایر و مالایا نشان می‌دهد که گرسنگی یکی از قدیمی‌ترین و مؤثرترین ابزارهای جنگی بوده است. هدف گرسنگی دادن به غیرنظامیان برای تضعیف نیروهای مخالف است. اما از دهه ۱۹۸۰ با فشارهای بین‌المللی و شکل‌گیری عملیات‌هایی مانند خط نجات سودان روندی آغاز شد که می‌توانست این سلاح را از زرادخانه جنگ‌ها حذف کند. تصویب قطعنامه ۲۴۱۷ شورای امنیت در سال ۲۰۱۸ که گرسنگی دادن عمدی به غیرنظامیان را «جنایت جنگی» دانست، نقطه عطفی در این مسیر بود.
اما از سال ۲۰۲۲ به بعد با تمرکز جهان بر پیامدهای اقتصادی و امنیتی جنگ اوکراین، این اجماع شروع به فروپاشی کرد. روسیه با محاصره ماریوپل و جلوگیری از صادرات غلات اوکراین از گرسنگی به‌عنوان ابزار فشار استفاده کرد و شورای امنیت در مقابل آن سکوت اختیار کرد. در اتیوپی نیز دولت با انحلال نهاد نظارتی در منطقه تیگرای عملاً داده‌ها را سرکوب و واقعیت را انکار کرد. نتیجه آن شد که امروز در سودان، میانمار، غزه و حتی بخش‌هایی از اوکراین، گرسنگی بار دیگر به ابزاری مؤثر برای تغییر موازنه جنگی تبدیل شده است.

بی‌عملی قدرت‌های جهانی و فروپاشی اجماع بشردوستانه

افزایش استفاده از «سلاح گرسنگی» در شرایطی رخ می‌دهد که جهان نسبت به آن بی‌تفاوت شده است. بودجه‌های امدادرسانی بین‌المللی در کشورهای ثروتمند کاهش یافته، نهادهایی مانند USAID فعالیت خود را محدود کرده‌اند و شورای امنیت سازمان ملل حتی در برابر نقض صریح قطعنامه‌های خود اقدامی نکرده است. در سودان، تنها یک‌چهارم از بودجه حداقلی موردنیاز تأمین شده و در غزه نیز فشارهای آمریکا تنها به بهبود موقت شرایط منجر شده است.
این بی‌عملی فقط پیامد انسانی ندارد، بلکه پیام خطرناکی به دیگر رژیم‌ها و بازیگران غیردولتی می‌فرستد که می‌توان از گرسنگی به‌عنوان سلاح استفاده کرد و از مجازات گریخت. در چنین شرایطی، خطر آن وجود دارد که جنگ‌های آینده در اتیوپی، ساحل آفریقا یا میانمار نیز به میدان آزمایش این سلاح مرگبار تبدیل شوند.
پیشگیری از قحطی یکی از معدود بحران‌هایی است که حل آن نه پیچیده و نه پرهزینه است. برآورد سازمان ملل نشان می‌دهد که تنها ۸۵ میلیارد دلار برای تأمین کامل بودجه بشردوستانه سال جاری کافی است؛ رقمی که در مقایسه با هزینه‌های نظامی یا توسعه فناوری بسیار ناچیز است. اما تأمین منابع مالی تنها بخشی از راه‌حل است. مهم‌تر از آن اجرای کامل قطعنامه‌های شورای امنیت، پیگیری حقوقی جنایات گرسنگی و الزام قدرت‌های اشغالگر و طرف‌های درگیر به رعایت اصول انسان‌دوستانه است.
ایالات متحده و دیگر قدرت‌های بزرگ اگر اراده سیاسی لازم را داشته باشند، می‌توانند با فشار بر اسرائیل و طرف‌های سودانی، مسیر ورود کمک‌های فوری را هموار کنند. همچنین نهادهای امدادرسان باید مستقل و حرفه‌ای باقی بمانند و از تبدیل شدن به ابزار سیاسی طرف‌های جنگی جلوگیری کنند.

آزمونی اخلاقی برای نظم بین‌الملل

بازگشت «سلاح گرسنگی» نه‌تنها یک بحران انسانی بلکه نشانه‌ای از ضعف نظم بین‌الملل در اجرای اصول پایه‌ای حقوق بشر است. جلوگیری از مرگ ده‌ها هزار انسان در سودان و غزه نه به راه‌حل‌های پیچیده سیاسی که به اراده‌ای ساده برای رعایت قوانین جنگ و ارزش‌های انسانی نیاز دارد. جهان اگر نتواند در برابر این آزمون ساده موفق شود، در مواجهه با بحران‌های پیچیده‌تر آینده نیز ناتوان خواهد بود.

اخبار برگزیدهسیاسی