وقتی سینمای ایران با چند پرچم به اسکار می‌رود؛ سیاست یا هنر؟
برای نخستین بار چهار فیلم با کارگردان‌های ایرانی در رقابت‌های مقدماتی اسکار حضور دارند؛ اما تنها یکی با پرچم ایران راهی شده است. دیگر آثار با نام کشورهای تاجیکستان، کانادا و فرانسه معرفی شده‌اند.
برای نخستین بار در تاریخ سینمای ایران، چهار اثر سینمایی که به نوعی ریشه در ایران دارند، در رقابت‌های مقدماتی اسکار حضور یافته‌اند؛ اما نکته مهم این است که این حضور، کاملاً مستقیم و شفاف نیست، بلکه با پرچم کشورهایی چون تاجیکستان، کانادا و فرانسه شکل گرفته است.
در کنار اینها نماینده رسمی ایران یعنی «علت مرگ: نامعلوم» داستانی سیاسی و تحریک آمیز به سمت مهاجرت دلایلی بود که امکان اکران سراسری را در مقطعی از این فیلم گرفت. علت مرگ نا معلوم در واقع سیاسی‌ترین فیلم لیست نهایی کمیته انتخاب فیلم به اسکار بود.
«علت مرگ: نامعلوم» برای حضور در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر (۱۴۰۲) انتخاب شده بود، اما به دلیل عدم صدور پروانه نمایش توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از جشنواره کنار گذاشته شد و به مدت سه سال توقیف ماند.
در نهایت، در دی‌ماه ۱۴۰۳ در سینماهای تهران و برخی شهرستان‌ها اکران شد و نقدهای مثبتی دریافت کرد. منتقدان این اثر را به دلیل روایت واقع‌گرایانه، کارگردانی دقیق و پرهیز از سانتی‌مانتالیسم، یکی از بهترین فیلم‌های اجتماعی سال‌های اخیر ایران توصیف کرده‌اند.
جعفر پناهی و مسیری سیاسی به سوی اسکار
در میان این آثار، شاید بحث‌برانگیزترین فیلم، ساخته جعفر پناهی باشد. پناهی سال‌هاست در سینمای ایران به عنوان فیلمسازی شناخته می‌شود که اغلب آثارش مجوز ساخت و نمایش رسمی نگرفته و بیشتر با حمایت نهادها و سرمایه‌های خارجی شکل گرفته است. فیلم جدید یعنی «یک تصادف ساده» او نیز از این قاعده مستثنی نیست. این اثر نه تنها بدون طی مراحل قانونی در داخل ساخته شده، بلکه با پشتیبانی منابع مالی خارج از کشور تولید و در جشنواره کن رونمایی شد.
در همان جشنواره کن، بسیاری از منتقدان و حتی برخی رسانه‌های غربی اذعان کردند که فیلم پناهی بیش از آنکه یک اثر صرفاً هنری باشد، بار سیاسی دارد و در فضای رسانه‌ای غرب، بیشتر به عنوان صدای اعتراضی از ایران معرفی شد. حالا این فیلم قصد دارد از مسیری غیرمستقیم به اسکار برسد؛ یعنی از طریق نمایندگی کشوری که خودش به اصطلاح سینما دارد. همین امر پرسش‌های جدی را برمی‌انگیزد: آیا پناهی و جریان حامی از وی در پی یک جایزه هنری است یا در پی تثبیت جایگاهی سیاسی در صحنه بین‌المللی؟
«علت مرگ نامعلوم»؛ نماینده‌ای پرحاشیه برای ایران
در سوی دیگر، نماینده رسمی ایران برای اسکار امسال فیلم «علت مرگ نامعلوم» است. این فیلم در دوره اکران داخلی خود با حاشیه‌هایی متعدد همراه شد. در برهه‌ای نمایش آن متوقف شد و حتی برخی منتقدان سینمایی عنوان کردند که انتخاب چنین فیلمی به عنوان نماینده رسمی کشور، با توجه به کارنامه محدود و حاشیه‌دار آن، انتخابی چندان قوی نیست.
منتقدان بر این باورند که ایران در سالی که آثار قابل‌توجه دیگری نیز در سینما داشت، می‌توانست انتخابی پررنگ‌تر و درخشان‌تر داشته باشد.
اما در نهایت فیلمی انتخاب شد که نه تنها اکران پرفروشی نداشت، بلکه در داخل کشور هم کمتر دیده شد. این مسئله باعث شده نگاه‌ها به حضور «علت مرگ نامعلوم» در اسکار با تردید همراه باشد.البته این اثر هم نمی تواند نماینده زیست و سبک ایرانی باشد چرا که آثار دیگری همانند «زیبا صدایم کن» رسول صدرعاملی به مراتب در بازنمایی ایران و ایرانی بهتر می‌توانست عمل کند.
حضور ایرانی‌ها با پرچم تاجیکستان و کانادا
در کنار این دو فیلم، دو اثر دیگر هم با ریشه‌های ایرانی اما با پرچم کشورهای دیگر در رقابت اسکار حضور خواهند داشت. یکی از آنها نماینده تاجیکستان است که کارگردانی ایرانی دارد. «خرگوش سیاه، خرگوش سفید» ساخته شهرام مکری تا حدی محصول مشترک تاجیکستان و امارات محسوب می‌شود. حضور این فیلم بیش از آنکه بازتاب سینمای تاجیکستان باشد، نشانی از نفوذ سینمای ایران در منطقه است.
دیگر نماینده غیرمستقیم ایران، فیلمی از کانادا است که توسط فیلمسازی ایرانی-کانادایی ساخته شده. فیلم «چیزهایی که می‌کُشی» نیز برچسب ملیت کانادایی دارد. چنین ترکیبی باعث شده که امسال عملاً چهار فیلم با هویت یا سازندگان ایرانی در اسکار حضور داشته باشند، هرچند تنها یکی از آنها به صورت رسمی پرچم ایران را حمل می‌کند. البته کارگردان و تهیه کننده فیلم «پیرپسر» نیز از اتفاقی بعید صحبت می‌کردند که احتمال دارد این اثر جایگزین ساخته علیرضا خاتمی شود.
سیاست و اسکار؛ پیوندی قدیمی
این نخستین بار نیست که اسکار به دلیل انتخاب فیلم‌هایی با پس‌زمینه سیاسی مورد انتقاد قرار می‌گیرد. همواره گفته می‌شود این جایزه جهانی صرفاً به کیفیت هنری آثار توجه ندارد و گاهی تصمیم‌هایش تحت تأثیر ملاحظات سیاسی است. فیلم‌هایی که از ایران به اسکار رفته‌اند نیز بارها در این چارچوب قرار گرفته‌اند.
فیلم جعفر پناهی نیز دقیقاً در همین مسیر قرار می‌گیرد. اثری که در داخل ایران مجوز نداشته، با سرمایه خارجی تولید شده و حالا با حمایت رسانه‌های غربی در حال ورود به رقابتی است که خود سال‌هاست به دلیل سیاسی‌کاری‌ها زیر سؤال رفته چه در اسکار و چه در کن و ….
با توجه به ترکیب امسال، به نظر می‌رسد که سینمای ایران در اسکار بیش از آنکه بر توان هنری خود تکیه داشته باشد، به واسطه حواشی و سیاست‌زدگی شناخته خواهد شد. از یک‌سو فیلمی چون «علت مرگ نامعلوم» به عنوان نماینده رسمی کشور معرفی شده و از سوی دیگر کارگردانانی چون پناهی، با پرچم‌های دیگر اما با تکیه بر جنبه سیاسی، می‌کوشد سهمی از این رویداد بین‌المللی بگیرد.
منبع: فارس
اجتماعی و فرهنگیلینک کوتاه :