با حذف ۴ صفر، واحد پولی از ریال به قِران تغییر می‌کند؟+جزئیات

جهان صنعت نیوز، جلسه علنی امروز مجلس، یکی از روزهای خاص تقویم اقتصاد ایران را رقم زد. نمایندگان، در ادامه مسیری که پیش‌تر هیئت دولت آغاز کرده بود، با اکثریت آرا به حذف چهار صفر از پول ملی رأی دادند؛ تصمیمی که پشت درهای بسته بانک مرکزی ماه‌ها بررسی شده و حالا به فضای علنی کشور رسیده است.  

این مصوبه، بیش از آنکه فقط یک جابه‌جایی عددی روی اسکناس‌ها باشد، یک پیام نمادین دارد: اقتصاد ایران وارد تجربه‌ای تازه شده است؛ تجربه‌ای که در ده‌ها کشور دیگر امتحان شده و نتایجش گاهی امیدبخش و گاه تلخ بوده است.

قران برگشت!

این لایحه پس از سه دولت و سه مجلس، امروز سرانجام در ایستگاه تصویب نهایی ایستاد. نخستین‌بار در دولت دوازدهم و مجلس دهم تصویب و به شورای نگهبان ارسال شد، اما به دلیل ابهامی در بند مربوط به صندوق بین‌المللی پول برگشت خورد. در مجلس یازدهم ایرادها برطرف شد، اما لایحه در صحن علنی بررسی نشد تا سرانجام با روی کار آمدن دولت چهاردهم و مجلس دوازدهم، بررسی به جریان افتاد.

بر اساس مصوبه امروز مجلس، واحد پول جدید ایران «ریال» معادل ۱۰ هزار ریال فعلی و برابر با ۱۰۰ قران تعیین شد. این اصلاحیه که به بند (الف) ماده ۵۸ قانون بانک مرکزی افزوده شده، پنج تبصره مهم را هم شامل می‌شود؛ از جمله نحوه تعیین برابری ارزهای خارجی با ریال، دوره‌گذار حداکثر سه‌ساله برای گردش همزمان ریال جدید و ریال قدیم، الزام ایفای تعهدات گذشته تنها با واحد پول جدید پس از پایان دوره‌گذار، و تکلیف بانک مرکزی به فراهم‌سازی مقدمات اجرایی ظرف دو سال. آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز ظرف سه ماه آینده توسط بانک مرکزی تهیه و پس از تأیید هیئت عالی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

ریالی که سالهاست توسط مردم حذف شده

طی سالهای گذشته تورم مزمن، آرام و بی‌وقفه روی شانه‌های اسکناس‌ها نشست. قیمت‌ها بالا رفت، عددها بزرگ و بزرگ‌تر شدند، و خریدهای کوچک روزانه به تراکنش‌های چند صدهزار و چند میلیون ریالی تبدیل شد.

حتی فروشندگان و مشتریان، سال‌هاست به‌جای ریال، با تومان حرف می‌زنند. حالا قانون تازه می‌خواهد این واقعیت را رسمیت بدهد و چهره اعداد را سبک کند.  

بانک مرکزی می‌گوید این تغییر تنها برای «خوانایی بهتر» و «سهولت مبادلات» است و به تورم و ارزش واقعی پول کاری ندارد.

صراحت رئیس‌کل بانک مرکزی/ هدف از حذف ۴ صفر کنترل تورم نیست

محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، در پاسخ به برداشت‌هایی که این طرح را راهکاری برای مهار تورم می‌دانند، صریح و بی‌پرده گفت: «هدف ما نه کنترل تورم است و نه افزایش ارزش پول ملی؛ کارکرد اصلی این اقدام، تسهیل مبادلات و ساده‌سازی محاسبات پولی است.»

فرزین افزود: با وجود اینکه تورم سالانه کشور طی سال‌های اخیر در بازه ۳۰ تا ۴۰ درصد پایدار مانده، ادامه روند فعلی دیگر ممکن نیست و چاره‌ای جز اجرای این اصلاح وجود ندارد.

این اظهارات معنایی روشن دارد: هیچ معجزه ناگهانی در راه نیست، اما در ظاهر تراکنش‌ها و دفاتر حسابداری تحول بزرگی رخ خواهد داد.

رئیس‌کل بانک مرکزی در توضیح چرایی و چگونگی حذف چهار صفر از پول ملی، می گوید: اگرچه طبق قانون، «ریال» واحد رسمی است، اما واقعیت بازار و محاورات مردم چیز دیگری را نشان می‌دهد: «تومان» سال‌هاست جای ریال را در معاملات گرفته و ریال تنها روی اسکناس‌ها باقی مانده است. از این رو، پیشنهاد بانک مرکزی آن است که تومان به‌عنوان واحد اصلی و «قران» معادل یک‌صدم تومان، به‌عنوان پول خرد در گردش رسمی قرار گیرد.

حذف صفرها؛ جراحی فنی پول ملی

فرزین با اشاره به سقوط ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی، این وضعیت را صرفاً یک مشکل اقتصادی ندانست، بلکه آن را ضربه‌ای به غرور ملی توصیف کرد. او گفت افزایش روزافزون صفرها بر اسکناس و چک‌پول‌ها، نتیجه تورم مزمن است و ادامه این روند، چهره حسابداری و قیمت‌گذاری را دچار آشفتگی می‌کند.

به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی، هرچند حذف صفرها قرار نیست تورم را کنترل یا ارزش ذاتی پول را بالا ببرد، اما اجرای آن گریزناپذیر شده است: وقتی واحد رسمی را هیچ‌کس در معاملات به‌کار نمی‌گیرد، حفظ آن بی‌معناست». او تجربه کشورهایی همچون آلمان، فرانسه و ترکیه را یادآور شد که با حذف صفر، ساختار پولی خود را ساده‌تر کردند، هرچند این کار بدون سیاست‌های ضدتورمی پایدار نتیجه نمی‌دهد.

فرزین که از ابتدای حضورش در بانک مرکزی پیگیر این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس بوده، از جزئیات فنی طرح گفت: دوره گذار حداکثر سه‌ساله خواهد بود، اسکناس‌ها و سکه‌های جدید به تدریج جای نمونه‌های قدیمی را می‌گیرند و برای مدت محدودی، ریال قدیم و تومان جدید به طور هم‌زمان در گردش خواهند بود. در چک‌پول‌های بانکی چهار صفر به صورت کم‌رنگ چاپ شده تا مردم به تدریج به واحد جدید عادت کنند.

فرزین یکی از آثار این تغییر را بازگشت امکان استفاده از اعشار در واحد پول ملی دانست؛ مشابه سنت در دلار یا یورو و سنتی که امروزه در کشور ما وجود ندارد. او در پاسخ به نگرانی‌ها درباره بازگشت دوباره صفرها گفت با نرخ تورم کنونی، این فرآیند دست‌کم ۳۵ سال طول خواهد کشید.

اجرای گام‌به‌گام/ صفرها یکباره حذف می شوند؟

طبق برنامه، چاپ و ضرب اسکناس و مسکوکات تازه، بازطراحی سامانه‌های بانکی، و آموزش عمومی پیش از اجرا آغاز می‌شود. طبق اعلام دولت، برای مدتی، واحد قدیم و جدید همزمان در گردش خواهند بود تا مردم و بازار فرصت تطبیق پیدا کنند. این «دوره دو واحدی»، سخت‌ترین بخش پروژه است، جایی که کوچک‌ترین بی‌دقتی می‌تواند به سوءاستفاده یا سردرگمی منجر شود.

چشم‌دوختن به تجربه جهان

این تصمیم در جهان بی‌سابقه نیست. ترکیه در ۲۰۰۵ با حذف شش صفر، به پشتوانه کنترل تورم و ثبات اقتصادی، موفق شد. برزیل هم در دهه ۹۰ میلادی، حذف صفر را بخشی از یک بسته ضدتورمی کرد و اعتماد مردم را خرید. اما ونزوئلا و زیمبابوه، بدون اصلاحات بنیادین، بارها صفر کم کردند و هر بار صفرها برگشتند؛ این بار پرشمارتر و سنگین‌تر.

کارشناسان هشدار می‌دهند که این طرح، بدون همزمانی با سیاست‌های مهار تورم، تنها یک «آرایش ظاهری» خواهد بود. موفقیت آن وابسته به اصلاح ساختار بودجه، کنترل نقدینگی، و استقلال واقعی بانک مرکزی است. حذف صفر می‌تواند آغاز راهی برای بازسازی اعتبار پول ملی باشد یا فقط یک یادداشت کوتاه در حاشیه تاریخ اقتصادی ایران.

اینک، روی میز بانک مرکزی و دولت، طرحی قرار گرفته که در ظاهر ساده است اما در عمل، می‌تواند به یکی از پیچیده‌ترین عملیات اقتصادی سال‌های اخیر بدل شود. مردم، بازار و حتی منتقدان از امروز تا سال‌های بعد، این مسیر را خط به خط دنبال خواهند کرد؛ مسیری که فعلاً با تصویب قانون آغاز شده و مقصدش هنوز در هاله‌ای از اعداد و صفرها پنهان است.

تسنیم

اقتصاد کلان