صدای خشک زمین و فریاد کشاورزان از بی تدبیری

فاطمه عباسی – جهان صنعت نیوز: در اواخر تابستان ۱۴۰۴، زاینده‌رود بار دیگر خشک شد و خاک ترک‌خورده اصفهان، صدای کشاورزان را بلند کرد. این‌بار، اعتراض‌ها نه تنها به کم‌آبی، که به مجموعه‌ای از بحران‌ها در زندگی روستایی ایران اشاره داشت: بحران آب، قطعی برق، و بی‌اعتمادی گسترده نسبت به وعده‌های دولت. رودخانه‌ای که زمانی نشانه‌ حیات و آبادانی بود، حالا به نماد بحران مدیریت منابع و نارضایتی اجتماعی بدل شده است.

از زاینده‌رود تا کرخه؛ آغاز صدای اعتراض

نخستین جرقه‌های اعتراض در اصفهان زده شد؛ در حاشیه زاینده‌رود، کشاورزان با لباس‌های خاکی و دست‌نوشته‌هایی ساده گرد آمدند. آن‌ها از دولت ‌خواستند تا مصوبه‌ی شورای آب درباره‌ تخصیص حق‌آبه کشت پاییزه را اجرا کند؛ مطالبه‌ای که از سال قبل روی زمین مانده بود. پلاکاردهایی با شعار «آب ما را برگردانید» و «ما امنیت غذایی کشوریم» در دستشان بود. تجمع در ابتدا آرام و صنفی بود اما بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها  پیدا کرد. در روزهای بعد، دامنه‌ اعتراض‌ها از اصفهان به خوزستان و فارس رسید. در شوشتر، دزفول و شادگان، کشاورزان نسبت به تخصیص آب به صنایع فولادی و نفتی معترض شدند و گفتند دولت در تقسیم منابع آبی، اولویت را به کارخانه‌ها داده و زمین‌های زراعی را بی‌ثمر گذاشته است. در نطنز، داران و نجف‌آباد هم گروه‌هایی از کشاورزان با شعارهای مشابه مقابل فرمانداری‌ها تجمع کردند. اگرچه در برخی مناطق با دخالت نیروهای انتظامی روبه‌رو شدند، بیشتر تجمع‌ها آرام و کنترل‌شده پیش رفت و با وعده‌های مسئولان محلی خاتمه یافت. در خوزستان، معترضان از انتقال آب کارون به استان‌های مرکزی انتقاد کردند و آن را «انتقال فقر» خواندند. فعالان محیط‌زیست نیز هشدار دادند که ادامه‌ی پروژه‌های انتقال آب، به خشک‌تر شدن جلگه خوزستان و افزایش ریزگردها منجر می‌شود. این هم‌زمانی میان مطالبه‌ صنفی کشاورزان و نگرانی‌های محیط‌زیستی، اعتراض‌ها را به حرکتی فراگیرتر بدل کرد.

زمین بی‌برق، زمین بی‌محصول

در همین روزها، بحران دیگری بر زمین‌های کشاورزی سایه انداخت: قطعی مکرر برق. در استان فارس، کشاورزان زرقان و مرودشت اعلام کردند که برق مزارع روزی چند ساعت قطع می‌شود و پمپ‌های آب از کار می‌افتد. بسیاری از زمین‌های گندم، چغندر و صیفی‌جات از بین رفت و بخش بزرگی از محصول از دست رفت. یکی از کشاورزان می‌گفت: «بی‌برقی، بی‌آبی، بی‌پاسخی؛ ما مانده‌ایم با زمینی که هر روز خشک‌تر می‌شود.»
وزارت نیرو در واکنش، بیانیه‌ای صادر کرد و علت را «کاهش ذخایر سدها و افزایش مصرف» دانست. در این بیانیه تأکید شده بود که مشکلات «موقتی» است و با بارش‌های پاییزه جبران خواهد شد. اما فعالان صنفی کشاورزی این توضیح را بیشتر شبیه به یک وعده‌ی سیاسی دانستند تا برنامه‌ای اجرایی. یکی از تشکل‌های صنفی اصفهان در نامه‌ای سرگشاده نوشت: «دولت باید پاسخ دهد که چرا در حالی که آب به صنایع اختصاص داده می‌شود، کشاورز حق‌آبه‌ی قانونی خود را ندارد.»
کارشناسان اقتصادی هم هشدار داده‌اند که در نتیجه‌ این بحران، تولید محصولات کشاورزی در استان‌های مرکزی تا ۳۰ درصد کاهش یافته و خطر تورم غذایی در فصل پاییز افزایش یافته است. آن‌ها معتقدند کاهش تولید داخلی، دولت را ناچار به واردات گسترده‌تر گندم و خوراک دام خواهد کرد، در حالی که منابع ارزی کشور هم با محدودیت روبه‌رو است.

بحران آب، بحران اعتماد

در اوایل مهر، بزرگ‌ترین تجمع کشاورزان در شرق اصفهان برگزار شد. زاینده‌رود که سال‌هاست بیشتر روزهایش خشک است، دوباره به صحنه‌ اعتراض تبدیل شد. کشاورزان با تراکتورهای خود به بستر رودخانه آمدند و خواستار اجرای فوری مصوبات مربوط به احیای حق‌آبه شدند. برخلاف سال‌های گذشته، این بار برخی شوراهای روستایی و حتی امامان جمعه‌ محلی نیز از خواسته‌های کشاورزان حمایت کردند. رسانه‌های داخلی این حرکت را «بازگشت سیاست به زاینده‌رود» توصیف کردند. یکی از دلایل تشدید نارضایتی، نبود شفافیت در طرح‌های انتقال آب و نحوه‌ی تخصیص آن به صنایع بزرگ بود. کارشناسان می‌گویند تا زمانی که الگوی کشت، الگوی مصرف و نظام نظارت بر چاه‌های غیرمجاز اصلاح نشود، بحران ادامه خواهد داشت. در کنار این عوامل، تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها، فشار مضاعفی بر سفره‌های آب زیرزمینی وارد کرده است. اعتراضات کشاورزان تابستان ۱۴۰۴، نشان داد که مسئله‌ آب دیگر صرفاً یک چالش زیست‌محیطی نیست؛ بلکه به بحرانی اجتماعی و سیاسی تبدیل شده است. در کشوری که بخش بزرگی از اشتغال و معیشت هنوز به زمین وابسته است، خشک شدن هر رودخانه، یعنی خاموش شدن بخشی از امید اجتماعی.
تحلیل‌گران داخلی می‌گویند اگر دولت در الگوی کشت، شیوه‌ تخصیص آب و حمایت از تولیدکنندگان اصلاح جدی نکند، این اعتراض‌ها به موجی فراگیرتر تبدیل خواهد شد. بحران آب در ایران، از زمین‌های کشاورزی آغاز شده اما آینده‌ای فراتر از آن را تهدید می‌کند: از سفره‌های مردم تا ثبات اجتماعی و اقتصادی کشور.

اخبار برگزیدهکشاورزی