حملات هوایی پاکستان به خاک افغانستان؛ روابط دو همسایه در آستانه بحران تازه

فاطمه عباسی- جهان صنعت نیوز: در پی چند انفجار پیاپی در کابل و استان‌های شرقی افغانستان، دولت طالبان پاکستان را به انجام حملات هوایی علیه خاک این کشور متهم کرد؛ اقدامی که می‌تواند آغازگر مرحله‌ای تازه از تنش‌های نظامی و دیپلماتیک میان دو همسایه باشد. اسلام‌آباد هنوز مسئولیت این حملات را نپذیرفته، اما منابع نظامی پاکستانی از «حق دفاع مشروع» سخن گفته‌اند.

اتهام کابل: نقض آشکار حاکمیت ملی

شامگاه چهارشنبه ۱۸ مهر، صدای انفجارهایی مهیب در مناطق شرقی کابل و ولایت‌های پکتیکا و خوست شنیده شد. وزارت دفاع طالبان اعلام کرد که این حملات توسط هواپیماها و پهپادهای پاکستانی انجام شده و چند نقطه مسکونی را هدف قرار داده است. مقام‌های افغان این اقدام را «نقض آشکار حاکمیت ملی» و «تجاوز مستقیم به خاک افغانستان» توصیف کردند و گفتند که «در زمان و مکان مناسب» پاسخ داده خواهد شد. سخنگوی طالبان تأکید کرد که تحقیقات برای شناسایی دقیق نوع سلاح‌ها و اهداف مورد حمله در جریان است.

پاکستان از حق دفاع در برابر تهدیدات تروریستی می‌گوید

در سوی مقابل، ارتش پاکستان به‌طور رسمی مسئولیت حملات را نپذیرفته، اما در بیانیه‌ای تلویحی اعلام کرده است که «در صورت ادامه تهدیدات از خاک افغانستان، اسلام‌آباد حق اقدام پیش‌دستانه را برای دفاع از مردم خود محفوظ می‌داند».

منابع نظامی ناشناس در رسانه‌های پاکستانی گفته‌اند که هدف عملیات، از بین بردن مخفیگاه‌های گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) بوده است؛ گروهی که طی ماه‌های اخیر ده‌ها حمله مرگبار علیه نیروهای پاکستانی انجام داده است. بر اساس برخی گزارش‌ها، رهبر این گروه، «نور ولی محسود»، ممکن است در میان اهداف احتمالی بوده باشد، هرچند هیچ منبع رسمی این خبر را تأیید نکرده است.

دیورند؛ شکاف تاریخی دو کشور

اختلافات میان افغانستان و پاکستان سابقه‌ای بیش از هفت دهه دارد و ریشه آن به دوران استعمار بریتانیا و شکل‌گیری مرز موسوم به «خط دیورند» بازمی‌گردد. این خط مرزی در سال ۱۸۹۳ توسط «سِر مورتیمِر دیورند» نماینده بریتانیا و «امیر عبدالرحمان خان» امیر وقت افغانستان ترسیم شد تا مرز میان هند بریتانیایی و افغانستان مشخص شود. اما پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، کابل هیچ‌گاه مشروعیت این مرز را به رسمیت نشناخت.

در نگاه افغان‌ها، خط دیورند یک تقسیم تحمیلی است که بخش بزرگی از قوم پشتون را از هم جدا کرده و در واقع، «پشتونستان تاریخی» را به دو پاره تقسیم کرده است. همین مسئله موجب شده افغانستان تنها کشوری باشد که به‌طور رسمی استقلال پاکستان را بدون پذیرش مرزهایش اعلام کرد. از آن زمان، اختلاف بر سر این خط مرزی، بارها به درگیری‌های نظامی محدود، بسته شدن گذرگاه‌ها و اخراج دیپلمات‌ها منجر شده است. در دهه‌های بعد، تحولات جنگ سرد و دخالت‌های خارجی در افغانستان، روابط دو کشور را بیش از پیش پیچیده کرد. اسلام‌آباد در دوران جهاد افغان‌ها علیه شوروی (دهه ۱۹۸۰) از گروه‌های مجاهدین حمایت کرد و پس از سقوط دولت کمونیستی کابل در دهه ۹۰ میلادی، نقشی کلیدی در شکل‌گیری و تقویت طالبان ایفا کرد. با این حال، پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، روابط دو کشور دستخوش سردی شد. پاکستان انتظار داشت طالبان در مهار تحریک طالبان پاکستان (شاخه‌ای از همان تفکر) همکاری کند، اما به گفته اسلام‌آباد، این همکاری هیچ‌گاه به‌طور مؤثر انجام نشد.

در دو سال اخیر، ده‌ها مورد درگیری مرزی، تیراندازی و حملات متقابل میان نیروهای دو کشور گزارش شده است. بسته شدن گذرگاه «تورخم»، اخراج دیپلمات‌های افغان از اسلام‌آباد، و حملات پهپادی پراکنده، همگی نشانه‌ای از شکاف عمیق و تاریخی میان دو همسایه‌ای هستند که نه می‌توانند از یکدیگر جدا شوند، نه با هم به تفاهم برسند.

 واکنش‌های بین‌المللی و نگرانی از تشدید بحران

سازمان ملل متحد، چین و ایران از نخستین کشورهایی بودند که نسبت به این تحولات ابراز نگرانی کردند. سخنگوی سازمان ملل خواستار خویشتنداری دو طرف و پرهیز از هرگونه اقدام نظامی جدید شد. چین، به عنوان یکی از بازیگران اقتصادی و سیاسی مؤثر در منطقه، هشدار داد که تداوم درگیری‌ها می‌تواند مسیر پروژه‌های مشترک، از جمله کریدور اقتصادی چین و پاکستان را مختل کند. ایران نیز با تأکید بر ضرورت گفت‌وگو میان همسایگان، بر آمادگی خود برای میانجیگری احتمالی تأکید کرد.

تحلیل کارشناسان: احتمال تشدید درگیری در مرزها

کارشناسان منطقه‌ای معتقدند اگر نقش پاکستان در این حملات تأیید شود، احتمال درگیری مستقیم میان نیروهای دو کشور در مناطق مرزی افزایش می‌یابد.

به گفته تحلیلگر مسائل جنوب آسیا در مرکز پژوهش‌های امنیتی دهلی، «طالبان برای حفظ اعتبار خود در برابر افکار عمومی، نمی‌تواند در برابر چنین حملاتی سکوت کند و ممکن است به اقدامات تلافی‌جویانه غیرمستقیم متوسل شود». در مقابل، تحلیلگران پاکستانی بر این باورند که فشار داخلی ناشی از حملات مکرر گروه‌های تندرو، ارتش این کشور را ناچار به نشان دادن واکنش نظامی کرده است. در خصوص آمار تلفات و خسارات نیز گزارش رسمی در دست نیست؛ در حالی‌که طالبان از حمله به مناطق غیرنظامی سخن می‌گوید، رسانه‌های پاکستانی مدعی‌اند که اهداف حمله صرفاً مراکز شبه‌نظامیان بوده است. تاکنون هیچ نهاد بین‌المللی یا تصاویر ماهواره‌ای مستقلی برای تأیید یا رد این ادعاها منتشر نشده است.

با وجود این، گزارش‌هایی از تلفات انسانی و خسارات مالی در مناطق شرقی کابل منتشر شده که هنوز به‌طور رسمی تأیید نشده‌اند.

 روابط در سراشیبی بی‌اعتمادی

حملات اخیر نه‌تنها روابط شکننده کابل و اسلام‌آباد را به نقطه انجماد رسانده، بلکه می‌تواند توازن امنیتی کل جنوب آسیا را تحت تأثیر قرار دهد.

افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان، با مشکلات اقتصادی و سیاسی در داخل روبه‌روست و برای تثبیت مشروعیت خود در سطح بین‌المللی نیازمند روابط باثبات با همسایگان است. در مقابل، پاکستان نیز با بحران سیاسی داخلی، افزایش حملات تروریستی و فشار اقتصادی سنگین مواجه است. در چنین شرایطی، تشدید درگیری میان این دو کشور، بیش از آنکه به سود یکی از طرفین باشد، می‌تواند هر دو را در چرخه‌ای تازه از ناامنی و بی‌ثباتی فرو ببرد. از سوی دیگر، بی‌اعتمادی تاریخی و نگاه امنیتی اسلام‌آباد نسبت به کابل، باعث شده روابط دو کشور همواره تحت تأثیر ملاحظات نظامی باقی بماند. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که تا زمانی که پاکستان سیاست «عمق استراتژیک» خود را در افغانستان دنبال می‌کند و طالبان نیز از کنترل گروه‌های تندرو عاجز است، امکان شکل‌گیری اعتماد واقعی میان دو همسایه وجود ندارد. با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک افغانستان در میانه کریدورهای اقتصادی چین و آسیای مرکزی، هرگونه بی‌ثباتی در روابط این کشور با پاکستان، پیامدهایی فراتر از مرزهای دو کشور خواهد داشت. در واقع، بحران فعلی نه صرفاً یک مناقشه مرزی، بلکه آزمونی برای آینده نظم امنیتی منطقه است. اگر روند کنونی ادامه یابد و کانال‌های دیپلماتیک فعال نشوند، احتمال دارد که مرزهای شرقی افغانستان به صحنه‌ای تازه برای درگیری‌های نیابتی تبدیل شود؛ صحنه‌ای که قربانی اصلی آن، باز هم مردم دو کشور خواهند بود.

 

اخبار برگزیدهسیاسی