اعتیاد نسل آلفا و زد؛ بحران یک جامعه در حال گذار
اعتیاد در نسل زد و آلفا دیگر فقط به مواد محدود نیست؛ بحرانی پنهان و چندوجهی است که از دل فضای دیجیتال، فقر و گسست خانوادگی سر برآورده و آینده اجتماعی کشور را تهدید می‌کند.
فاطمه عباسی – جهان صنعت نیوز: در حالی‌که جامعه هنوز درگیر پیامدهای اعتیاد سنتی در میان بزرگسالان است، شکلی تازه و پیچیده‌تر از این پدیده در میان نسل‌های جدید ظهور کرده است. نسل زد و آلفا، که زیست خود را در جهان دیجیتال آغاز کرده‌اند، امروز با گونه‌هایی از وابستگی‌های رفتاری و شیمیایی روبه‌رو هستند که مرز میان سرگرمی و اعتیاد را از میان برده است. کارشناسان هشدار می‌دهند اگر سیاست‌گذاری‌ها همچنان در چارچوب‌های سنتی باقی بماند، کشور در آینده‌ای نزدیک با موجی از اعتیاد نوین و عمیق مواجه خواهد شد. بر همین اساس، گفت‌وگویی با محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان داشتیم.
نسل دیجیتال؛ تصویری تازه از اعتیاد
اعتیاد کودکان و نوجوانان در دهه‌های اخیر از سطح یک معضل فردی فراتر رفته و به بحرانی اجتماعی، فرهنگی و حقوقی بدل شده است. تفاوت این بحران با گذشته در الگوی وابستگی است؛ نسلی که در فضای دیجیتال رشد کرده، نه تنها در معرض مواد مخدر قرار دارد بلکه گرفتار شکل‌های جدیدی از اعتیاد رفتاری است. نسل زد (متولدان ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰) و نسل آلفا (از ۲۰۱۰ به بعد)، نخستین تجربه‌های رشد، آموزش و ارتباط خود را در محیطی دیجیتال شکل داده‌اند. این واقعیت سبب شده که وابستگی‌ها در میان آنان چندوجهی شود. سن شروع مصرف مواد در بسیاری از مناطق به ۱۰ تا ۱۳ سال رسیده و هم‌زمان، وابستگی به شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین، قمار و شرط‌بندی دیجیتال، به عنوان گونه‌های نوین اعتیاد رفتاری بروز یافته است. در کنار این، گرایش به مواد صنعتی و روان‌گردان‌ها، سوءمصرف داروهای پزشکی و انرژی‌زا، و حتی دسترسی به مواد از طریق شبکه‌های مجازی یا دارک‌وب، نشانه‌ای از تغییر ماهیت اعتیاد در عصر فناوری است. نوجوان امروز به‌دلیل مهارت بالاتر در استفاده از ابزارهای دیجیتال، می‌تواند رفتارهای پرخطر خود را از چشم والدین و مربیان پنهان کند.
ریشه و پیامد؛ بلای جان نسل جدید
ریشه‌های اعتیاد در نسل‌های جدید چندلایه و درهم‌تنیده است. در گام نخست، محیط خانواده نقش تعیین‌کننده دارد. حضور والدین معتاد، نبود گفت‌وگوی بین‌نسلی، کمبود حمایت عاطفی و فضای پرتنش خانوادگی، زمینه‌ساز گرایش به مواد یا وابستگی‌های دیجیتال است. نوجوانی که در خانه شنیده نمی‌شود، در فضای مجازی دنبال هویت و تعلق می‌گردد. در سطح اجتماعی، فقر ساختاری، بیکاری والدین و زندگی در مناطق حاشیه‌نشین، بستر مناسبی برای جذب کودکان به چرخه مواد ایجاد کرده است. باندهای خلافکار از این آسیب‌پذیری بهره می‌برند و از نوجوانان در شبکه‌های توزیع مواد استفاده می‌کنند. فشارهای روانی و بحران هویت نیز به‌ویژه در سال‌های اخیر شدت یافته است. اضطراب‌های تحصیلی، نگرانی از آینده و نبود فرصت‌های واقعی رشد، نوجوانان را به سمت مصرف مواد یا پناه بردن به فضای مجازی سوق می‌دهد. اینترنت در این میان ابزاری دوچهره است؛ می‌تواند فرصت یادگیری و آگاهی باشد، اما در عین حال دروازه‌ای برای دسترسی آسان به مواد و روابط پرخطر نیز هست. پیامدهای این بحران بسیار گسترده است. در بعد فردی، اعتیاد موجب افت تحصیلی، افسردگی، کاهش عزت‌نفس و گاه گرایش به خودکشی می‌شود. از نظر جسمی نیز صدمات مغزی در سنین رشد، ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر ایدز و هپاتیت و حتی ناباروری از آثار خطرناک آن است. در سطح خانواده، اعتیاد یکی از عوامل تشدید فقر، افزایش خشونت خانگی و گسست عاطفی به‌شمار می‌رود. در بعد اجتماعی نیز گسترش جرایم خرد و کلان و بازتولید چرخه فقر و وابستگی، از اصلی‌ترین پیامدهای تداوم این وضعیت است.
کلید حل مسئله در دست خانواده‌ها و سیاست‌گذاران است
برای مقابله با این بحران، باید نگاهی جامع و میان‌بخشی داشت. رویکرد خانواده‌محور نخستین گام است: آموزش مهارت‌های فرزندپروری، تقویت ارتباط عاطفی والد و فرزند و ارائه مشاوره‌های مستمر به خانواده‌ها می‌تواند زمینه پیشگیری را فراهم کند. در حوزه آموزش، گنجاندن مهارت‌های زندگی و آگاهی‌بخشی درباره خطرات اعتیاد در برنامه‌های درسی ضروری است. مدرسه می‌تواند نقش خط مقدم را در شناسایی زودهنگام رفتارهای پرخطر ایفا کند. در سطح کلان، باید مراکز بازتوانی مستقل ویژه کودکان و نوجوانان ایجاد شود تا آنان به‌جای بازداشت در مراکز عمومی، فرصت بازسازی روانی و اجتماعی پیدا کنند. تصویب قوانین حمایتی برای جلوگیری از بهره‌کشی از کودکان در شبکه‌های توزیع مواد، از دیگر ضرورت‌هاست.در عرصه فرهنگی و رسانه‌ای نیز تولید محتوای مثبت، آموزش سواد رسانه‌ای و مقابله با الگوسازی‌های پرخطر در فضای مجازی اهمیت ویژه دارد. نوجوانان باید احساس کنند جایگزینی سالم برای هیجان و دیده‌شدن در فضای دیجیتال وجود دارد. اعتیاد در نسل زد و آلفا را نمی‌توان صرفاً به عنوان «بحران مواد» تفسیر کرد. این پدیده ترکیبی از اعتیاد شیمیایی و رفتاری است که در بستری از فشارهای خانوادگی، اجتماعی و دیجیتال شکل می‌گیرد. اگر رویکردها همچنان سنتی و واکنشی باقی بمانند، جامعه در آینده‌ای نزدیک با موجی از وابستگی‌های نوین و عمیق روبه‌رو خواهد شد. تنها با نگاهی جامع، میان‌رشته‌ای و کودک‌محور می‌توان از گسترش این بحران جلوگیری کرد و نسلی توانمند و آزاد از اعتیاد ساخت.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهلینک کوتاه :