بازخوانی سقوط بزرگ؛ تاریخ دوباره در ۲۰۲۵ تکرار می‌شود؟

جهان صنعت نیوز – در میان سال‌هایی که با یک رویداد تاریخی در ذهن بشر گره خورده‌اند، سال ۱۹۲۹ به عنوان نماد فروپاشی بزرگ مالی در تاریخ جهان شناخته می‌شود. همان‌گونه که سال ۲۰۰۸ یادآور بحران وام‌های مسکن و فروپاشی بانک‌های بزرگ بود، ۱۹۲۹ سرآغاز رکود بزرگ شد؛ بحرانی که تا آغاز جنگ جهانی دوم ادامه یافت و چهره نظام مالی جهان را برای همیشه تغییر داد.

اندرو راس سورکین، نویسنده کتاب مشهور Too Big to Fail که بحران مالی ۲۰۰۸ را مستند کرده بود، در اثر تازه خود با عنوان ۱۹۲۹ بار دیگر به سراغ یکی از پرتنش‌ترین فصول تاریخ اقتصاد رفته است. او در این کتاب ۵۹۲ صفحه‌ای، با نگاهی موشکافانه و روایت‌محور، روزهای فروپاشی بازار سهام آمریکا را تقریباً ساعت به ساعت بازسازی می‌کند؛ روایتی که نه فقط از اعداد و نمودارها بلکه از انسان‌ها و تصمیم‌هایی ساخته شده که مسیر تاریخ را تغییر دادند.

رونق دهه ۱۹۲۰ و توهم رشد بی‌پایان

بازار سهام آمریکا در دهه ۱۹۲۰ با سرعتی خیره‌کننده رشد کرد. از ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۹ شاخص داوجونز نزدیک به ۵۰۰ درصد افزایش یافت. خوش‌بینی عمومی نسبت به آینده اقتصاد، دسترسی آسان به اعتبار و معاملات اعتباری اهرمی موجب شد میلیون‌ها آمریکایی از طبقات مختلف به بورس هجوم ببرند.

اما پشت این رونق، بدهی‌هایی پنهان بود که اقتصاد را مانند انباری از باروت آماده انفجار کرده بود. در اکتبر ۱۹۲۹، با نخستین نشانه‌های کاهش قیمت سهام، زنجیره اعتبار فروپاشید و ظرف چند هفته بازار در آتشی مهیب سوخت. این بحران بیش از دو سال ادامه یافت و تا سال ۱۹۵۴ طول کشید تا شاخص داوجونز به سطح پیش از سقوط بازگردد.

سورکین در روایت خود تمرکز را بر دو چهره کلیدی می‌گذارد؛ توماس لامونت، رئیس موقت بانک جی.‌پی. مورگان و چارلز «سان‌شاین چارلی» میچل، مدیر بانک نشنال سیتی (که بعدها سیتی‌بانک شد).

این دو، نه‌فقط بانکدار، بلکه نماد طبقه نخبگان مالی آمریکا بودند که با دولت ارتباط نزدیک داشتند و در روزهای بحران کوشیدند با تزریق صدها میلیون دلار به بازار جلوی سقوط را بگیرند. اما تلاش آن‌ها بی‌نتیجه بود و زیان گسترده در نهایت آنان را از قهرمان به مقصر بدل کرد. در فضای خشم عمومی، بسیاری از مدیران بانکی به کنگره احضار و در برخی موارد حتی روانه دادگاه شدند.

نتیجه نهایی این فاجعه، تغییرات عمیق در ساختار نظام مالی آمریکا بود. در سال ۱۹۳۳، تصویب قانون گلس-استیگال (Glass-Steagall Act) مرز روشنی میان بانک‌های تجاری و سرمایه‌گذاری ایجاد کرد تا از تکرار چنین بحران‌هایی جلوگیری شود. این قانون تا دهه‌ها ستون ثبات مالی آمریکا بود، تا اینکه در دهه ۱۹۹۰ لغو شد—رخدادی که بسیاری آن را زمینه‌ساز بحران ۲۰۰۸ می‌دانند.

شباهت‌ها با امروز: تکرار الگوی خطر

کتاب سورکین به‌صورت مستقیم قضاوت نمی‌کند اما خواننده ناگزیر میان ۱۹۲۹ و ۲۰۲۵ مشابهت‌هایی می‌یابد. در پایان دهه ۱۹۲۰، وام‌های اقساطی و اعتبارات مصرفی در آمریکا به اوج رسیده بود که می‌توان آن را شکل ابتدایی پدیده امروزی «الان بخر، بعداً پرداخت کن» (Buy Now, Pay Later) دانست.

سرمایه‌گذاری در بورس از سرگرمی طبقه ثروتمند به عادت ملی تبدیل شده بود و میلیون‌ها نفر با وام و اعتبار وارد بازار شده بودند. پس از سقوط، نه‌تنها دارایی‌هایشان از بین رفت، بلکه زیر بار بدهی نیز ماندند. امروز نیز سطح بدهی اعتباری خانوارها و معاملات مارجین در آمریکا به رکوردهای تازه‌ای رسیده است. بازار سهام با شتاب بالا می‌رود، در حالی که فاصله میان واقعیت اقتصادی و قیمت دارایی‌ها بیشتر می‌شود؛ الگویی آشنا از غرور، هیجان، سقوط و پشیمانی.

درس‌های ماندگار از بحران

نظام سرمایه‌داری آمریکا، هرچند در برابر بحران‌ها آسیب‌پذیر است اما توان بقا و بازسازی دارد. نقل‌قولی از وینستون چرچیل در بحبوحه سقوط، هنوز الهام‌بخش است: «ماشین سرمایه‌گذاری آمریکا برای جلوگیری از بحران ساخته نشده بلکه برای زنده ماندن پس از آن ساخته شده است.» این جمله، هم یادآور آسیب‌پذیری نظام مالی است و هم نشانه‌ای از انعطاف آن.

کتاب «۱۹۲۹» نه‌فقط بازخوانی یک بحران تاریخی بلکه آینه‌ای در برابر جهان امروز است. آنچه در دهه ۱۹۲۰ رخ داد، ترکیبی از اعتماد بیش‌ازحد، سیاست‌های غلط اعتباری و ناتوانی در درک ریسک بود؛ عواملی که هنوز در بازارهای مدرن تکرار می‌شوند. اگر بحران ۲۰۰۸ بازتابی از ۱۹۲۹ بود، نشانه‌های سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که حافظه جمعی بشر کوتاه‌تر از آن است که از گذشته درس بگیرد.

تاریخ سقوط وال‌استریت، بیش از هر چیز، یادآور این حقیقت است که رونق بی‌مهار همیشه پیش‌درآمد سقوط است و این چرخه، تا زمانی که هیجان بر عقل غلبه دارد، بار دیگر تکرار خواهد شد.

منبع: اکونومیست

بورسپیشنهاد ویژه